Fylkir - 23.12.1953, Blaðsíða 11

Jólablað Fylkis 1953.
Vestmannaeyja- þáttur
ÁRNI ÁRNASON SKRÁÐI.
Eins og mörgum mun þegar
kunnugt, hefur Vestmannaey-
ingafélagið „Heimaklettur" haf
ið nýjan þátt í starfsemi sinni,
sem mælist vel fyrir meðal al-
mennings og sem mun ábyggi-
lega eiga eftir að bjarga frá
glötun og gleymsku mörgu merki
legu úr þróunarsögu Eyjanna og
ýmislegu furðulegu úr lífi
manna hér fyrr á tímum. Þessi
þáttur er upptaka á segulband,
viðtöl við Elztu Eyjamenn um
æfi þeirra persónulega, annarra
manna eða atvirinulífi og sögu
Eyjanna.
Upptaka þessi hefur gengið
mjög vel og hefur þegar verið
bjargað ýmsu fróðlegu og
skemmtilegu, sem aðeins lifði á
vörum einstakra manna, en var
hvergi skráð.
Mér datt í hug að lofa al-
menningi að kynnast þessum
störfum félagsins dálítið með
því að birta hér að mestu orð-
rétt samtal við aldursforseta,
innfæddra manna hér í Eyjum,
Jón Jónsson í Brautarholti. Gef-
ur það nokkra innsýn I starf fé-
lagsins og um íeið nokkra hug-
mynd um líf almennings hér í
Eyjum á fyrri árum eða fyrir
um það bil 75 árum síðan, líf,
sem unglingar áttu við að búa.
Það sýnir og glögglega hve
feikna munur er á orðinn um
staðhætti alla i hvívetna og þá
erfiðleika, sem forfeður vorir í
Eyjum áttu við að stríða og sigr-
uðust á fyrir frábæran dugnað
þeirra, okkur eftirkomendunum
til viðunanlegs lífs. Má með
sanni segja að
Þroska glæður Eyja-arfs,
öðrum gæði tryggja,
gegnum æðar orku, starfs
allir þræði.r liggja."
Það skal svo að endingu tekið
fram, að upptökur þessar hafa
haft með höndum þeir Filiþpus
Árnason, Eyjólfur Gíslason og
undirritaður, sem eru ákveðnir
.i því að vinna ötullega að söfn-
un þessari á segulbandið og skrá
þar hin óskráðu, merkilegu atriði
úr sögunni í Eyjum, sem eru að
gleymast og glatast með frá-
falli elztu kynslóðarinnar.
Við þremenningarnir úr
Heimakletti erum nú staddir í
Brautarholti heima hjá elzta nú
lifandi innfæddum Vestmanna-
eying; Jóni fyrrv. spítalaráðs-
manni Jónssyni, og ætlum að
spjalla dálítið við gamla mann-
inn um gömlu árin. Jón er vel
hress líkamlega, enda þótt hann
sé .nú nærri 85 ára gamall
Hann hefði vafalaust frá mörgu
að segja ef tfmi væri til, frá
æskuárum sínum og . liðnum
æviárum, því hann hefur sopið
bæði súrt og sætt í lífinu, starf
að mikið og margt, farið til Am-
aríku, unnið þar og dvalið nokk
ur ár, og talar enn mæta vel
enska tungu. Nú skulum við
heyra í gamla manninum.
Ámi: Komdu nú blessaður og
sæll, Jón minn.
Jón: Komið þið blessaðir og
sælir allir þrír.
Á.: Okkur langaði að spjalla
dálítið við þig og taka það upp
á segulbandið. Helzt langar okk
ur til að heyra eitthvað frá upp
vaxtarárum þínum.
J.: Já, það er sjálfsagt að
segja ykkur eitthvað, en ég veit
bara ekki hvað það ætti helzt
að vera, og svo er ég hálf feim
inn að tala svona.
A.: Það er allt í lagi Jón, þú
þarft ekki að vera feiminn við
okkur. Hvað ertu annars orðinn
gamall og hvar ertu fæddur?
J.: Eg er 84 ára gamall, fædd-
ur 15. júlí 1869 í Norðurbænum
á Vilborgarstöðum, en fluttist
að Dölum árið 1880 með for-
eldrum mínum.
A.: Hverjir voru foreldrar þím
ir?
J.: Foreldrar mlnir voru Jón
hreppstjóri Jónsson, dáinn 1916,
og kona hans, Jóhanna Gunn-
steinsdóttir, dáin 1922. Þau
voru bæði Skaftfellingar, en
fluttu til Vestmnanaeyja í febr.
1869, vikuna eftir Otileguna
miklu, sem allir hafa heyrt tal-
að um.
A.: Já, einmitt. — Já, ef-
laust hafa flestir heyrt um úti-
leguna þá. Viltu segja okkur
eitthvað frá uppvaxtarárum
þínum í Dölum?
J.: Þegar við fluttum að Döl-
um var þar aðeins ein einsetu-
kona til húsa. Konan var kölluð
Stutta Ranka, því smávaxin var
hún. Öll hús voru niðurfallin og
. þurfti faðir minn að byggja þau
öll upp til þess að komast þar
inn. Annars byggði hann þrisv-
ar upp húsin i Dölum í sinni bú-
skapartíð. í Dölum hafði áður
verið þríbýli en í tíð föður mins
varð þar einbýli og ávallt upp
frá því.
A.: Hve stór var jörðin þá
svona hér um bil?
J.: Þar voru á fóðrum 2 kýr,
2 hross, 24 ær( og 10 til 20
lömb í heimahögum, en i Álsey,
sem er leigumáli frá jörðinni
voru 25 kindur auk tveggja köll
unarsauða, sem faðir minn.hafði
sem þóknun fyrir að vera um-
sjónarmaður... Eyjarinnar fyrir
sameignarmenn sina. Af túninu
fengust 80 til 120 hestar af
töðu.
A.: Já, einmitt. — jörðin var
með stærstu jörðum eyjarinnar
í þann tíð. En hafði ekki Dala-
jörðin útræði úr Víkinni eða
Klaufinni eins og aðrar Ofan-
byggjarajarðir fyrir ofan Hraun?
J.: Jú, þar var útræði frá Döl-
úm. Eg var ekki nema 12 ára
þegar ég fór að róa með föður
mínum og tveim mönnum öðr-
um á fjögra manna fari, sem hét
„Dalbjörg".
A.: Var róið oft þarna suður-
frá frá ykkur? Eg á við daglega
eða svo?
J.: Já, það var róið á hverjum
degi, þegar sjóveður gaf, nema
yfir-.vgtrarvertíðina,. en þá var
róið „niður í'Sandi'', og svo yf-
ir fuglaveiðitímann, en þá voru
allir við fuglaveiðina og enginn
mátti vera að róa
11
A.: Voru nokkur fiskihús
þarna suðurfrá?
J.: Nei, ekki var það nú, nema
smákdfi fyrir veiðarfæri og bösl,
og urðum við því að bera fisk-
inn þaðan og heim á bakinu og
var það nokkuð erfitt verk og
seinlegt.
A.: Hversvegna voru ekki hross
in notuð til þeirra flutninga?
J.: Hrossin var forðast að
nota eftir höfuðdag, vegna þess
að þau urðu að ganga sjálfala
úti yfir veturinn og þoldu því
illa brúkun. En stöku sinnum
tókum við krakkarnir hross í ó-
leyfi, því oft voru þau þarna ná-
lægt okkur til freistingar.
A.: Hvernig var með aðgerð
á fiskinum?
J.: Að fiskinum var gert
heima á túninu í Dölum. Það var
gert til þess að fá slorið og
hryggina til áburðar á túnið, en
ekki létti það okkur burðinn
sunnan frá og heim.
A.: Svo þið hafið þá saltað
fiskinn heima í Dölum?
J.: Nei, fisk sem átti að selja
urðum við svo að bera í pokum
„niður í Sand" og salta hann þar
í fiskkróna okkar.
A.: Þetta hefur verið vont
verk og erfitt hjá ykkur ung-
lingunum eins og fleira í þá
daga. Þið hafið þó getað hvílt
ykkur á leiðunum?
J.: Það gat varla heitið, þv*
aðstæður urðu að vera þannig,
að hægt væri að koma byrðinni
á sig aftur með þægilegu móti.
Alstaðar voru vegleysur, aðeins
troðningar bæði suðureftir og
svo niður í þorpið frá Dölum.
Ekki hvíldi rnaður sig fiema
tvisvar sinnum úr Víkinni og
heim að Dölum með þungar
byrðar. Var borið frá uppsátr-
ihu í Víkinni norður yfir Aur-
inn, þaðan að Ömpustekkjum
og svo þaðan heim.
A.: Hvað var nú þessi byrði
á að gizka þung?
J.: Við bárum 4 þorska með
haus og hala og involsi eða álíka
þyngd af smærri fiski. Á leið-
inni „niður í Sand" hvíldum við
okkur í Hvílurofi, sem var mið-
svæðis milli kirkjugarðsins og
Dala, svo á kirkjugarðsveggnum
og síðast á túngarðinum í Staka
gerði, en þaðan var svo borið
niður í kró.
A.: Já, þið hafið víst oft verið
þreyttir unglingarnir og unnið
mikið.
J.: Ójá, við vorum oft þreytt-
ir en okkur var ekkert vorkennt
að vinna í þá daga, allir urðu
að. gera eins og þeir frekast
gátu i baráttunni fyrir lífinu.
A.: Já, 1 ífsskilyrðin voru erfið
þá, eilíft strit og stríð. Þú savð-
ir áðan, Jón, að Dalir hefðu átt
leigumála í Álsey. Var þá ekki
Róðraskip 'fyrir aldamót.