Litli Bergþór - 01.12.1998, Blaðsíða 29

Vestan við tjaldstæðið í Gránunesi fellur
Kjalfellskvíslin niður af dálítilli hraunbrún sem myndar
foss og setur hann sinn svip á umhverfið. Niður undir
þessum fossi lá leið okkar yfir ána, heldur grýtta með all
djúpum pyttum. Þegar yfir var komið fórum við upp
með ánni með fjárréttina á vinstri hönd og sáum þar fyrir
okkur í huganum hlaupandi menn og kindur, því
misjafnlega gekk að koma fénu í aðhald eftir
sumarfrelsið. Niðurinn í fossinum smáhljóðnaði eftir því
sem við komum lengra upp með ánni í áttina að
Kjalfellinu, en við rætur Kjalfells á þessi kvísl Svartár
upptök sín. Leiðin lá upp með Kjalfellinu að austan,
spölkom í norðaustur af fellinu uppi í hrauninu austan
við aðalleiðina.
Á litlum hól voru lengi tvö vörðubrot sem bentu á að
þar hefur ferð Reynistaðabræðra stöðvast. Hvað hefur
gerst verða aldrei annað en ágiskanir. Þegar maður var
fyrst að koma á þennan stað vakti það eftirtekt að
hrossbeinin voru á litlu svæði og það beindi huganum að
því hvort hestarnir hefðu verið bundnir á streng og
drepist þannig.
Leiðin lá norður hraunið með fram vörðum sem
hlaðnar voru fyrir síðustu aldamót og standa margar
óhrundar eftir hundrað ár hafi þeim verið valin góð
undirstaða. í klöppunum í háhrauninu norður undir
Rjúpnafelli er Grettishellir og má segja að halli bæði
norður og suður af þeim hól. Norður með Rjúpnafellinu
að vestan lá leiðin síðan eftir gróðurlausum melum
norður að kvíslinni Þegjanda sem fellur í Seyðisá og
niður með þeirri á þar til komið var að fjárrétt og þar var
tjaldað til tveggja nátta.
Húnvetningar smöluðu þennan dag svæðið vestan úr
Tjarnardölum, sunnan frá Strýtum og austur að Blöndu,
ráku féð saman í Seyðisárrétt og drógu það í sundur.
Var sunnanféð haft í réttinni yfir nóttina en norðanféð
rekið í áttina norður.
Seyðisrétt um 60 árum eftir að þar var réttað síðast.
Næsta dag voru tjöldin látin standa. Ég man ekki
lengur hvað margir Húnvetningar voru saman komnir en
þeim var raðað niður á smalasvæðið sem var norður í
Seyðisárdrög, norður undir Sandkúlufell og austur að
Blöndu. Árnesingar voru að mestu með þeim sem voru
austastir. Þar sem Kúlukvísl kemur í Blöndu var hjálpast
að við að reka margt fé saman. Þar var nokkurt aðhald af
vötnum og mannskapur til að standa í kringum féð.
Þannig var hópnum haldið saman á meðan þeir sem
glöggir voru hlupu á kindur sem þeir sáu að voru að
sunnan, tóku þær og bundu á sauðband og létu þær liggja
þar til búið var að raga allan hópinn. Norðanféð var
síðan rekið í norðurátt en sunnanféð, sem legið hafði
bundið, leyst og rekið suður að Seyðisá saman við annað
fé sem smalað var saman þennan dag og rekið í
Seyðisárrétt.
Hófst nú mikill sundurdráttur. Réttin var nokkuð stór
og veggur þvert yfir hana miðja með stórum dyrum.
Byrjað var á að draga norðanféð út og voru þá
sunnanmenn gjarnan við dyrnar og fylgdust með að
sunnanfé væri ekki dregið norður. Þegar orðið var það
rúmt að allt féð komst í norðurhluta réttarinnar var það
rekið þangað. Síðan var sunnanféð dregið í suðurendann
og norðanféð dregið út. Að sjálfsögðu fylgdust menn
hvorir úr sínum landshluta með að rétt væri dregið.
Þegar búið var að draga allt féð upp var sunnanféð
lokað inni í suðurhluta réttarinnar. Var það oft slæmur
náttstaður ef rigndi því þá var réttin eitt bleytusvað. Sú
breyting varð síðasta haustið sem réttað var við Seyðisá
að sett var upp girðing fyrir sunnanféð á þurrum stað og
þar fór vel um það. Það var komið kvöld þegar búið var
að draga féð í sundur. Menn spjölluðu eitthvað saman en
fóru svo að sofa og voru við búnir að vakna snemma til
að leggja af stað suður.
Áður en birta tók af degi var búist til ferðar. Tveir
menn urðu eftir og biðu þess að birti til að finna hestana,
taka upp tjöldin og búa upp á trússahestana. Hinir fóru
gangandi með fjárhópinn, oft suður í Rjúpnafell en þar er
lítilsháttar graslendi, til að láta féð kroppa um stund.
Þegar þeir höfðu stansað í um klukkutíma komu
trússmennirnir og var þá næst að fá sér matarbita. Að því
loknu var lagt á Kjalhraunið, sem er úfið og grýtt, suður í
Kjalfellið. Þar í Kjalfellsveri var áð um stund því
nauðsynlegt var að hvfla féð öðru hvoru. Var svo haldið
áfram suður hraunið í stefnu á Svartárbuga sem er
nokkurt graslendi vestan við Svartá og sunnan við Innri-
Skúta. Þar var stansað drjúgan tíma. Síðan lá leiðin
austur yfír Svartána og með henni að austan suður
Svartártorfur, en þar má segja að skiptist á grjót og
graslendi því víða er blásið ofaní gróðurlausa mela. Það
var farið að líða á daginn og áður en langt leið fór að
bregða birtu. Féð fór að hægja á sér en áfram var haldið.
Trússmönnunum miðaði betur og héldu þeir áfram
þangað sem ákveðið var að hafa náttstað. Þar tóku þeir
bagga af hestunum og heftu þá, tjölduðu svo og báru
skrínur og annan farangur inn í tjöldin. Komið var
myrkur og langur tími leið þar til rekstrarmenn komu
með fjárhópinn. Það var samt furða hvað tókst að
mjakast áfram þrátt fyrir myrkur og langa leið í náttstað.
Að minnsta kosti tvö síðustu haustin sem þessar
ferðir voru farnar var hafður náttstaður einmitt á þeim
slóðum þar sem síðar var reist sæluhúsið Árbúðir. Féð
Litli - Bergþór 29