Litli Bergþór - 01.03.2000, Blaðsíða 19

ákærulaus afaföllum þeim sem þar í móti kynnu nokkuð
að segja“. En Sveinn heldur einnig fram ákveðinni
eignarsönnum sem lögfestan er, en einnig bregður henni
fyrir í Jónsbók. Um hana segir Sveinn: „ Yfir höfuð eru
lögfestur lögleg meðöl til að verja eign sínafyrir
annnarra manna ásœlni og yfirgangi 6)
Lögfestur komust næstu ár í tísku. Enda hafa þær
þá talist tryggasta sönnun sem menn höfðu á þeim tíma
fyrir eignarhaldi. Þær eru innfærðar í Veðmálabók
Arnessýslu frá 1790, en lengra aftur nær sú bók ekki. Það
vekur athygli hversu margar lögfestur eru gerðar hér í
sýslu: 51 á árunum 1790 - 1855. Mestallar eru lögfestur
þessar gerðar fyrir eignarjarðir í sjálfsábúð, en einnig
fyrir prestssetur, kristfjárjarðir, hospítalsgarðinn
Kaldaðarnes og Hestfjall í Gnmsnesi. Svo að þið vitið
betur hvernig lögfesta var les ég eina hér til dæmis:
Lögfesta Uthlíðar.
„Eg undirskrifuð lögfesti hér með eignarjörð
mína Úthlíð í Biskupstungum með hennar afbýlum eftir
þessum landamerkjum: Vestan að milli Miðhúsa og
Hlíðarfrá Djáknasteini og sjónhending í Fögrubrekku
fyrir norðan Hrúthagasel. Þaðan út í Kálfaá sem ræður
Brúará að upptökum vestur á miðjan Rótasand. Þaðan
sjónhending norður í Hagavatn. Síðan það vatnsfall er
kallað er Far, er rennur úr Hagavatni í Sandvatn, allt að
almenningsvegi er kölluð er Norðlendingagata. Ráða
síðan götur þær í Hnífagilsbotn og þaðan í Hnífagil að
Stokkholtskeldu upptökum, en Keldan síðan austur í
Vötn. Síðan ráða Vötnin vestur að Graflæk og
Graflækurinn vestur á Lœkjamót að þeim læk er kallast
Andalækur. Ræður Andalækur síðan sjónhending í
Djáknaklett að austan. Fyrirbýð ég undir laga sektir
öllum það land að yrkja eður sér not nema mitt leyfi sé
til.
Skálholti 19. maí 1800. Valgerður Jónsdóttir“.
Upplesið á manntalsþ(ings)réttinum á Vatnsleysu
19. maí 1800. S. Finnsson.
Valgerður Jónsdóttir í Skálholti er þá ekkja
Hannesar biskups Finnssonar en síðar gekk hún að eiga
Steingrím Jónsson prest í Odda og biskup í Laugamesi.
Hann var vel lærður guðfræðingur. Urðu þau hjón auðug
að fé og jörðum og Steingrímur biskup varð vel að sér i
lögfræði og öllu því er jarðeignir snerti. Mágur
Valgerðar, Steinþór Finnsson sýslumaður Amesinga í
rúm 40 ár, þinglýsir þessari lögfestu hiklaust.
Lögfestum fækkar er líður á 19. öldina og kann þá
að vera að jarðeigendur vilji leita annarra leiða með
eignsönnun sína og birtingu landamerkja. Það má
undarlegt heita að Danastjóm aðhefst ekkert. Ymsir voru
þó embættismenn konungs á íslandi sem létu sig málefni
landsins varða og vora okkur betri en engir í
framfarabaráttunni.
Guðmundur Einarsson prestur á Breiðabólsstað á
Skógarströnd ríður á vaðið og flytur þingmannaframvarp
um landamerkjalög. Guðmundur var hinn merkasti
maður, gaf bæði út ritin „Um nautpeningarækt" og „Um
sauðfénað“.
Hann var í þrjá áratugi þingmaður Dalamanna og
kom mörgum málum áfram. Og þótt Guðmundur hefði
engu áorkað á veraldarvísu má geta þess að hann var
faðir Theódóra Thoroddsen skáldkonu og afi listmálarans
Muggs.
Frumvarp séra Guðmundar til landamerkjalaga
kom fram á alþingi 1879. Greinargerð fylgdi ekki með
framvarpinu en tildrögin eru skýrð í nefndaráliti með
framvarpinu í neðri deild. Nefndin kannast við „að
brýnustu nauðsyn beri til þess, að numin verði burtu
óvissa sú um landamerki jarða, sem svo almennt á sér
stað víðs vegar um landið. “ það sé svo dýrt að skera úr
um þessi mál auk þess sem sönnunarbyrðin lendi á
sóknaraðila. „Mönnum er oftast nauðugur einn kostur
að þola réttaróvissuna um landamerkin... “ 8)
Nefndin gerði verulegan uppskurð á frumvarpi
séra Guðmundar. Hann vildi halda landamerkjabók í
hverri sveit. Nefndin vildi halda eina landamerkjabók
fyrir hverja sýslu, löggilta af amtmanni, en eigandi og
umráðamaður hverrar jarðir yrði skyldu að skrásetja
nákvæma lýsingu á landamerkjum jarðar sinnar eins og
hann vissi þau réttust.
„Merkjalýsingu þessa skal hann sýna hverjum
þeim er land eða landsnytjar á til móts við hann, og
skulu þeir rita á lýsinguna samþykki sitt.... “ Síðan segir í
næstu málsgrein: „Þá er landeigandi hefurfengið alla, er
lönd eiga til móts við hann, til að rita samþykki sitt á
merkjalýsingu hans, skal hann þinglýsa henni á
manntalsþingi, þar sem jörð hans er íþingsókn. “ 9)
Benedikt Sveinsson sýslumaður og áður
yfirdómari var fyrir þeim í nefndinni sem gerðu þessa
breytingu. Hann var með bestu lögfræðingum hér á landi
á sínum tíma og var um þetta leyti 1. þingmaður
Amesinga. Með honum var í nefndinni var 2. þingmaður
Amesinga, Þorlákur Guðmundsson frá Fellsenda sem var
á þingi fyrir okkur Ámesinga í aldarfjórðung. Hann var
tregur til þessara breytinga en sagði þó: „En ég verð að
játa að ég varð að gefa skilninginn fanginn undir
trúarinnar hlýðni og skarpleika og lagavisku hins
háttvirta l. þingmanns Ámesinga. “ 10) Þetta er hvorki í
fyrsta né síðasta sinn að menn gefa skilning sinn fanginn
undir hlýðni við lögfræðinga.
Frumvarpið varð ekki útrætt í efri deild á þinginu
1879. Aftur kom þing saman sumarið 1881 og var þá
landamerkjafrumvarpið enn rætt, en fjallað nú mest um
skipan gjörðardóma í landamerkjadeilum og sýndist þar
sitt hverjum. En nær óbreytt stóð 4. grein frumvarpsins
um þinglýsingu og var frumvarpið endanlega samþykkt
af báðum deildum alþingis 22. og 25. ágúst 1881. Þar
var 4. greinin orðuð svo: „Þá er landeigandi hefur
fengið alla, er hann á að sýna merkjalýsingu sína eftir 3.
grein, til að rita samþykki sitt á hana, skal hann fá hana
sýslumanni í hendur til þinglesturs á næsta
manntalsþingi. “ n) Frá hendi okkar íslendinga var máli
þessu þar með lokið. En lögin voru þó ekki staðfest af
Kristjáni kóngi IX og Nellemann Islandsráðherra fyrr en
17. marsl882. Enginn veit nú hvað olli þessum drætti.
Litli - Bergþór 19