Litli Bergþór - 01.04.2006, Blaðsíða 11

Aratungu sem tekið var í notkun 9. júlí 1961.
Ljóst er að eitt af því sem laðaði stórhuga
athafnamenn að Reykholti var greiður aðgangur að
heitu vatni. Ekki var um neitt hitaveitufélag að ræða
heldur keyptu menn ákveðið vatnsmagn úr hvernum
með jörðunum. Misjafnt var hvað menn töldu að
myndi nægja sér en yfirleitt var samið um rétt til
eins sekúndulítra af heitu vatni úr Reykholtshver.
Fljótlega bar þó á skorti á heitu vatni. Megin
ástæðan var sú að vatnið var sjálfrennandi. Að
vetrarlagi gat því orðið vatnsþurrð á Brautarhóli,
Norðurbrún og Sjónarhóli sem voru fjærst og hæst
frá hvemum. Kuldaveturinn 1951-2 urðu hjónin
Eiríkur og Hulda Sæland á Sjónarhóli til dæmis að
orna sér við kolaofn því heitt vatn barst þeim ein-
ungis þegar gaus í hvernum á 10-12 mínútna milli-
bili. Grímur Ögmundsson frá Syðri-Reykjum var
fenginn til að mæla rennslið inn á stöðvamar og
vom innsigli síðan sett á kranana. En þegar kreppti
að vatnsrennslinu heim á stöðvamar vom menn
fljótir að rjúfa innsiglin.
Nefnd til að laga vatnsskortinn
Vöru þeir Eiríkur Sæland, Sjónarhóli, og Ingvar
Ingvarsson, Birkilundi, fh. landeigenda í Reykholti
og Þórarinn Þorfinnson, Spóastöðum, fh.
Biskupstungnahrepps því valdir í nefnd til að sjá um
sameiginlega byggingu á vatnsmiðlunartank og að
koma skikk á vatnsmiðlunina.
Nefndin byrjaði á því að fá Theodór Ámason
verkfræðing til að mæla vatnsmagn Reykholtshvers.
Kom þá í ljós að vatnsmagn hversins var einungis
14.1 sekúndulíter í stað þeirra 16 sem flestir höfðu
haldið.
Töldu þá nefndarmenn að Ragnar Jónsson,
þáverandi eigandi Stóra-Fljóts, Reykholtshversins
og eiganda að mestum hluta vatnsins úr hvemum
væri að brjóta á hinum vatnseigendunum.
Landeigendur hefðu keypt tiltekinn sekúndulítra-
fjölda af heitu vatni og ættu því fullan rétt á því að
fá hann til afnota.
Ragnar mótmælti þessu hins vegar staðfastlega og
tók ekki í mál að skerða sekúndulítrafjölda sinn.
Benti hann á að Reykholtshver hefði árum saman
verið talinn vatnsmeiri og taldi hann sig því vera í
fullum rétti. Ættu í raun allir vatnsréttareigendumir
að bera jafnan skaða af þessu. Vegna legu
garðyrkjustöðvar sinnar gat Ragnar hins vegar
skammtað sér það vatnsmagn sem hann taldi sig
eiga rétt á. Nefndarmenn gátu því ekki leyst
vatnsvandræði nágrannanna í Reykholti með bygg-
ingu vatnsgeymis einum saman. Því reið á að nefnd-
armenn finndu önnur ráð til úrlausnar. Leitaði
nefndin til sýslumanns og bað hann að skerast í
leikinn. Páll Hallgrímsson sýslumaður vísaði þeim
hins vegar frá, sagði þeim að friðmælast og finna
sameiginlega lausn á málunum.
Ákveðið að leita til dómstólanna
En sem fyrr mættust stálin stinn á Reykholts-
torfunni og á hreppsnefndarfundi höldnum að
Bræðratungu 4. maí 1956 ákvað hreppsnefnd að
undirbúa málshöfðun eftir að hafa bókað að:
„nauðsynlegt má telja að gerð sé örugg mæling á
vatninu, en slík mœling myndi taka langan tíma
og vera framkvœmd af sérfróðum manni og má
því gera ráð fyrir að hún muni kosta mikiðfé. _
Telja má víst, að ekki fáist úr því skorið, hve
mikið vatnsmagn hver og einn á nema með dómi,
vegna þess að vatnið er minna en talið var þegar
verið var að selja vatnið á sínum tíma. “
Taka ber fram að þrátt fyrir yfirvofandi málaferli
virðist svo sem að vatnsréttareigendur hafi allir gert
sér ljósa nauðsyn þess að fá þessi mál á hreint. Létu
menn þessi mál ekki spilla samskiptum sín á milli
og voru samstíga í málaferlunum þótt vissulega hafi
sjónarmið þeirra verið andstæð.
Snéru þremenningarnir sér því til Magnúsar
Thorlacius hæstaréttarlögmanns og óskuðu eftir
liðsinni hans. f svarbréfi dagsettu 26. september
1956 taldi hann málið liggja ljóst fyrir og að „elztu
afsölin, sem í gildi eru, hafa beztan rétt“. Ennfremur
að ef Ragnar seldi réttindi til notkunar hveravatnsins
umfram rennslisgetu Reykholtshvers þá væri „slík
sala ógild.“
En það áttu eftir að líða heil tvö ár áður en málið
kom loks fyrir dóm. Ekki er fyllilega ljóst hvernig
tímanum var varið eða hvernig hernaðaráætlun
nefndarmanna var loksins mótuð með Magnúsi. Þó
virðast Magnús og vatnsréttareigendur hafa unnið
mikla og tímafreka undirbúningsvinnu fyrir réttar-
höldin.
Kaupsamingar heitavatnsréttindanna voru að
stofni til þrenns konar. Því virðist Magnús hafa talið
það mikilvægt að fulltrúar allra þessara skilmála
höfðuðu mál á hendur Ragnari. Voru þeir Eiríkur
Sæland, Sjónarhóli, Ingvar Ingvarsson, Birkilundi,
og Magnús Sveinsson, Norðurbrún, því fengnir til
þess.
Gjafsóknin
Eins og sjá mátti á bókun hreppsnefndar hér að
ofan þá þótti ljóst að málareksturinn gæti orðið
óhemju dýr. Það var því nánast skilyrði fyrir fyrir-
hugaðri málshöfðun að stefnendum yrði tryggð gjaf-
sókn af hálfu ríkisins.
Skúli Gunnlaugsson oddviti skrifaði meðmæla-
bréf dagsett 15. febrúar 1957 þar sem hann mæltist
til þess að þremenningarnir fengju gjafsókn af hálfu
ríkisins. Samhliða þessu sótti hann einnig um gjaf-
sóknarleyfi fyrir hönd Biskupstungnahrepps „ef til
málsóknar kæmi af hálfu hreppsins.“
Magnús Thorlacius sækir hins vegar ekki form-
11 Litli Bergþór