Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 4

í sögunni og hafa kannske ekki látið eftir sig
mikilsverða minnisvarða aðra.
Mathías Þórðarson var þjóðminjavörður í 40 ár,
afar glöggskyggn og vandaður fræðimaður og vel að
sér í menningarsögu yfírleitt. Hann hafði í námi sínu
lagt megináherzlu á listfræði og hafði hvað mestan
áhuga á kirkjulist.
Eitt hið fyrsta sem Matthías gerði var að ferðast
um landið og fara í allar kirkjur landins og skrásetja
kirkjugripi. Þetta gerði
hann af fræðilegri ná-
kvæmni og skarpskyggni
og skrár hans eru enn
grundvöllur þekkingar
okkar á kirkjugripunum.
Vart líður sá dagur að við
safnmenn förum ekki í
smiðju til Matthíasar og
spyrjum: Hvaða skoðun
hafði hann áþessum grip.
Ég hef farið nokkuð
ofan í verk Matthíasar í
sambandi við kirkjusilfr-
ið, sem ég hef verið að
grúska talsvert í, og þá
ekki sízt til þess að fínna
smiði að því sem óþekkt
var. Sjálfur hafði Matt-
hías ekki tök á að fylgja
eftir skráningu sinni á
kirkjugripunum í neinum
mæli með nákvæmum
rannsóknum, en þó er
ritgerð hans um Málm-
smíðar fyrr á tímum í
iðnsögunni gömlu grund-
vallarrit um þessi efni.
Greinilegt er að Matthías
hefur oft notið aðstoðar
Hannesar Þorsteinssonar þjóðskj alavarðar er kom að
því að rekja ákveðna hluti, t.d. með fangamörkum, til
ákveðinna eigenda. Þeir unnu í sama húsi og ekki var
ónýtt að eiga aðgang að þekkingarbrunni Hannesar
um íslenzka ættfræði og persónusögu.
Eitt dæmi vil ég nefna í þessu sambandi. Árið
1884 eignaðist Forngripasafnið, sem það hét þá,
forlátagóða silfurkönnu. Einkennilegt er, að Sigurður
Vigfússon skráir hana mjög lauslega, segir aðeins að
hún sé vestan af landi og sé “úr gömlu Boga-ættinni”.
- Meira segir hann ekki, en Sigurður hefur greinilega
ætlað mönnum að vita að hér væri átt við ætt Boga
Benediktssonar í Hrappsey. Á könnunni er fanga-
markið BBS og ártalið 1675, sem er því að öllum
líkindum fangamark fyrsta eigandans og árið sem
hann eignast gripinn. - En hver var hann þessi BBS
í Boga-ættinni? - HérfórMatthíasí smiðjutilHannesar
hins ættfróða manns og hann hefur talið, og vafalaust
réttilega, að fangamarkið væri helzt Bjarna lögréttu-
manns Bjamasonar í Amarbæli á Fellsströnd, en
hann var móðurfaðir Boga Benediktssonar í Hrapps-
ey. Bjami hafði dvalizt á yngri ámm ytra og er vel
líklegt að hann hafi eignazt þennan grip þar og láti
merkja sér hann, en árið 1675, sem kannan er merkt,
er hann 31 árs. - Könnunni virðist síðar bregða fyrir
í skiptagj örð eftir séra Eggert
Jónsson á Ballará 1846, en
þar er meðal annars nefnd
“stærri silfurkanna með BBS
á lokinu”. - Ætla má að þetta
sé sama kannan, enda vom
ættirnar tengdar og séra
Eggert safnaði að sér mikl-
um auði og hann hafði auga
fyrir góðum dýrgripum.
Sennilegast hefur kannan
síðan gengið til Jóns í Fagra-
dal sonar séra Eggerts, en
hann og kona hans dóu 1880
og áttu ekki erfmgja á lífi,
hefur kannan því líklegast
fengizt til safnsins er dánar-
búið var gert upp eftir þau
hjón ijórum árum síðar.
Þetta var um eiganda
merkilegs grips. En merki-
legra þykir þó að geta fundið
smiði gripa og langar mig
hértil að nefnanokkur dæmi
um gripi, sem hefur tekizt að
heimfæra til ákveðinna
smiða, manna sem margir em
þekktir í sögunni og ég býst
við að ættfræðingar viti gerla
deili á.
Eitt af því sem Matthías Þórðarson skráði vom
kaleikur og patína í kirkjunni á Hofi á Höfðaströnd,
kaleikurinn er stimplaður JCS á botni, greinilega
smiðsstimpillinn. Matthías taldi kaleikinn helzt
danskan, enda eru þrír stafir óvenjulegir í íslenzkum
silfurstimplum og C er vissulega ekki íslenzkur stafur.
Mér fannst þó einhvern veginn er ég velti þessum
hlut fyrir mér, lítið danskt yfírbragð á kaleiknum,
heldur virtist margt benda til íslenzks uppmna. Og
menn þekkja hvemig hugmyndum lýstur stundum
niður á ólíklegustu stundum. Það var eitt kvöld að
skyndilega er eins og hvíslað að mér: JCS á kaleik á
Hofí á Höfðaströnd, er það ekki einmitt Jóhann
Kristján Schram gullsmiður á Brúarlandi og Höfða á
Höfðaströnd, lærður í iðn sinni í Kaupmannahöfn og
sonur Christians Gynthers Schram verzlunarmanns í
Matskeið eftirBjörn Magnússon í Gvendareyjum.
Þjms. 15009. Ljósm.: Ole Villumsen Krog.
4