Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 13

var landbúnaður allsráðandi en sjósókn meðfram
öllu Reykjanesi svo að segja. Fækkunin skýrist samt
ekki að öllu leyti af fækkun í Kjósinni því með vexti
þilskipa hnignaði mjögbátaútgerð a.m.k. sums staðar
á Reykjanesi.
A fyrra skeiðinu höfðu Borgarfjarðar- og Mýra-
sýsla verið að miklu leyti utan segulsviðs Reykjavíkur,
ef svo má segja, en á því seinna misstu þær báðar
töluvert margt fólk. Fyrir þetta fólk var styttra að fara
á Snæfellsnes, þar sem útræði var, en þar fækkaði
fólki svo ekki fór það þangað. Dala-, Stranda- og
Flúnavatnssýslur töpuðu líka mun fleira fólki en á
fyrra skeiðinu. Líklega fór það á vestur á firði.
Brottflutningar frá Skagafjarðarsýslu voru afar
litlir og Sauðárkrókur líklega mestan þátt í því. Frá
Eyjaijarðarsýslu fluttist fólk nokkuð og þá trúlega
mest til Akureyrar. Þingeyjarsýslur báða missa íbúa
burt og sömuleiðis Austur-Skaftafellssýsla.
Af þessari hringferð um landið sést að engar
þverstæður voru þar í flutningunum: Alls staðar voru
landbúnaðarsýslur að tapa fólki og þorp og kaupstaðir
að vaxa. Vesturheimsfararnir voru líka langflestir úr
landbúnaðarsýslum. Múlasýslur fylgdu þessu mynstri
að því leyti að það fjölgaði mikið á ijörðunum og
fækkaði á Héraði. En þá ber svo við að það er
umtalsverð ijölgun á heiðabýlasvæðinu, nánar tiltekið
Hofssókn í Vopnafirði og Hofteigssókn auk
Fjallaþinga. Hvað var hér að gerast?
5. Samband Vesturheimsferða og fólksflutninga á
Norðausturlandi
Svo vill til að Júníus heitinn Kristinsson hafði
skrifað prófritgerð í sagnfræði um Vesturheimsferðir
úr Vopnafirði (Vesturheimsferðir úr Vopnafirði og
aðdragandi þeirra). Þar hafði hann t.d. borið saman
aldurssamsetningu Vesturfaranna og þess fólks sem
skráð var innflutt og brottflutt innanlands, þ.e. frá og
til annarra sýslna. Hann sagði að hinir síðamefndu
hefðu greinilega verið fyrst og fremst og vinnufólk
sem var að fara í vistir eða úr visturn, það hefði verið
ungt fólk og fátt af því með böm. Vesturheimsfarar
hefðu verið eldri og með fleiri böm. Hann sagði líka
að lítið samband virtist hafa verið á milli Vestur-
heimsferðanna ogþessara ferða vinnufólksins. Þessir
straumar hefðu gengið að mestu óháðir hvor öðmm.
Ég velti þessu mikið fyrir mér á sínum tíma. Það
virtist sem Vesturheimsfaramir væm að leita að
einhverju allt öðra en fólkið sem fluttist norður og
settist nánast að á sömu jörðum og Vesturfaramir
yfírgáfu. Oghvomgir vildu setjast að við sjávarsíðuna
sem þó margir gerðu á þessum tíma.
Vesturfaramir var greinilega fólk sem komist
hafði yfír jarðnæði, líklega einhvem bústofn og átti
böm. Það virtist ekki vilja lifa af sjónum eða þykja
það fýsilegt, en frekar vilja freista gæfunnar í
Vesturheimi við einhvers konarjarðyrkju og búskap.
Hér erum við komin að mjög áhugaverðu máli sem
hefur verið nokkuð rætt um á fræðilegum vettvangi
og hverjum sýnst sitt en það er viðhorf sveitafólks til
þéttbýlisins og búsetu við sjóinn.
Sumir hafa viljað gera nokkuð mikið úr meintri
óbeit sveitafólks á sjómennsku og lífínu á mölinni,
og þama hafí eimt nokkuð af aldalangri andúð
landeigenda og sveitabænda á þeim sem lifðu í
þurrabúð við sjóinn. Aðrir hafa bent á að lífsskilyrði
við sjóinn hafí einfaldlega ekki verið svo slík á þeim
tíma - hvað sem síðar varð - og því hafí það verið
eðlilegt að hugur fólks beindist fremur vestur urn haf
þótt það væri líka erfíð ákvörðun fyrir marga að rífa
sig upp.
Mín skoðun er sú að hvorir tveggja hafí nokkuð til
síns máls. Afkomuskilyrði við sjóinn norðanlands og
austan vom áreiðanlega ekki fýsileg lengi framan af
þótt mörgum tækist að fleyta sér þar einhvem veginn
enda höfðu þeir meiri eða minni landnyt, jafnvel í
þorpunum. Minna má á að jafnvel í henni Reykjavík
var búskapur og landnyt drjúg undirstaða afkomu
íbúanna eins og Þómnn Valdimarsdóttir hefur sýnt
vel í bók sinni Sveitin við Sundin. Búskapur í
Reykjavík 1870-1950 frá 1986. Enhérerþesslíkaað
gæta að Austfirðingar, og Norðlendingar austan
Skagafjarðar, höfðu fremur lítil kynni haft af sjósókn
og verstöðvalífi á móts við Sunnlendinga,
Vestfirðinga og menn af Norðvesturlandi. Sú
staðreynd hefur áreiðanlega latt menn til að bjargast
við ótrygga afkomu í sjávarþorpunum.
En hvers konar fólk var þá að flytjast norður í
Vopnaijörð og þar í nágrenni? Niðurstaða mín var sú
að þetta fólk hefði verið að setja saman bú í fyrsta
sinn. Jarðirnar voru hugsanlega ódýrari en annars
staðar á landinu eða lágu fremur á lausu vegna
Vesturfaranna sem vom að yfirgefa þær, og bústofn
var trúlega auðvelt að verða sér þar úti um ef hann
fylgdi þá ekki jörðinni. Þetta fólk hafði líklega ekki
efni á að fara vestur um haf eða vildi a.m.k. koma
beturundir sig fótunum áður en það færi út í einhverja
ævintýramennsku.
Þetta varð niðurstaða mín af þessum þversagna-
kenndu fólksflutningum á landinu og af því. Ég skal
samt fýrstur manna viðurkenna að þetta em nú sumpart
getgátur heldur en ömgg fræði. En meðan við fáar
eða engar athuganir er að styðjast er nauðsynlegt og
leyfílegt að geta sér til.
6. Nokkrir þankar um fólksflutninga og búsetu
Að endingu langar mig til að bæa við fáeinum
atriðum sem snerta þetta mál. Tilfellið er að ýmsir af
þeim sem settust að á Austíjörðum vom í raun á
leiðinni til Ameríku. Seyðisijörðurvarnefnilega stór
útflutningshöfn fyrir Vesturfara og fargjaldið þaðan
13