Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 5

Höfðakaupstað, sem gert hefur kaleikinn? Daginn
eftir leit ég inn áÞjóðskjalasafn og gluggaði i kirkjustól
Hofskirkju ef vera mætti að í vísitasíu sæist hvenær
kaleikurinn kæmi í kirkjuna og hvort mætti þannig
tengja hann tíma Jóhanns gullsmiðs. Og svo
óvenjulega vildi til að þar stóð beinlínis í
portionsreikningnum, að nýr kaleikur hafi verið
fenginntil kirkjunnar 1837-38 ístað þess gamlasem
þótti oflítill, fenginn frá “Guldsmed Schram”, eins
og séra Benedikt Vigfusson prófastur hefur fært inn
á dönsku. - Þetta lá auðvitað mjög nærri að ímynda
sér, en oft er það svo að lausnin liggur nánast við
tæmar á manni en getur þó yfírsést þar til eitthvað
verður því valdandi að hugurinn staðnæmist við
lausnina. En þetta er eini þekkti gripur eftir Jóhann
sem ég hefi séð og eina dæmið sem ég hef um stimpil
hans. - Hitt er óvenjulegra, að nafn gullsmiðsins skuli
standa í reikningi kirkjunnar. Það er venjan, að þar
sem getið er í kirkjureikningum um kaup á slíkum
áhöldum sé aðeins vísað í kvittunina, “svo sem
reikningur gullsmiðsins ávísar”, eða eitthvað því um
líkt. Og þá vildi maður auðvitað getað farið í sjálfan
reikninginn eða kvittunina og séð nafn hans, því að
auðvitað hefur hann sett nafn sitt þar undir. En því er
nánast aldrei að heilsa, kvittanir finnast ekki. Prófastar
virðast ævinlega hafa kastað fmmnótunum þegar
þeir vom búnir að endurskoða og árita ársreikning
kirkjunnar. Fylgiskjalanna var þá ekki lengur þörf,
engum datt í hug að þau skiptu lengur máli. Það eina
sem skipti þá máli var að tölur væm réttar, en auðvitað
er gefanda oft getið í vísitasíu ef um gjöf var að ræða.
- Ég held að ég hafi aðeins þrisvar séð nafn gullsmiðs
nefnt í visitasíu eða kirkjureikningi í sambandi við
gripi, og hefi ég þó farið gegn um líklegast um 200
kirkjustóla og vísitasíur kirkna í Þjóðskjalasafni.
En svo að ég nefni aðeins meira um Jóhann
Kristján Schram þá lærði hann í Kaupmannahöfn og
útskrifaðist sem sveinn 1835 og hefur komið bráð-
lega heim aftur eins og þeir gerðu flestir gullsmiðimir
sem lærðu ytra. Kona hans var Ragnheiður dóttir séra
Páls Erlendssonar til Hofs á Höfðaströnd, og er því
eðlilegt að prestur fengi tengdason sinn, fullnuma
gullsmið frá Höfn, til að smíða ný áhöld til kirkjunnar
er með þurfti. - Jóhann gullsmiður var fræknleika-
maður, hverjum manni áræðnari í bergi og var hans
lengi minnzt fýrir það að hann varð fyrstur til að klífa
dranginn Kerlingu við Drangey. Jóhann varð ekki
gamall maður, hann fórst í hákarlalegu með Eyhildar-
holtsduggunni Vigo árið 1847, aðeins 34 ára á aldri,
kona hans átti síðar Pétur Hallsson og fluttust þau til
Vesturheims. Við hann er kenndur bærinn Hallson í
Norður-Dakota.
í Bakkakirkju í Öxnadal er patína heldur ómerki-
leg að sjá og illa smíðuð, enda hefur Matthías
Þórðarson getið þess í skráningu sinni að hún sé með
Kaleikur eftir Þorgrím Tómasson, í Hafnarfjarðarkirkju, áðurí
Garðakirkju.
Ljósm.: Ole Villumsen Krog.
lélegu verki og eftir smið sem ekki hafi kunnað að slá
út silfúr. Hún var stimpluð SSB að því erhelzt virtist.
Ekki hafði ég rekizt á þennan stimpil annars staðar,
ekki fannst hann í dönskum stimplabókum. Helzt
virtist því mega ætla að patínan væri eftir einhvem
óæfðan í slenzkan smið, en vissulega var einkennilegt
að hún skyldi stimpluð, það benti ti 1 þess að smiðurinn
heföi þrátt fyrir allt verið lærður ytra.
V ið nánari skoðun þóttist ég reyndar sj á að patínan
væri ekki stimpluð SSB heldur SSSB, þetta var þó
óljóst og ekki virtist þetta íslenzkt fangamark, það
hefði helzt átt að enda á S fyrir son, en hér endaði á
B. En hér var eins og oftar að lausnin lá nær en ætla
mætti. Einhvem tíma hafði ég nóterað hjá mér er ég
las Natans sögu og Rósu eftir Brynjólf á Minna-Núpi
að þar segi frá Símoni Bech á Bakka í Öxnadal og sé
hann nefndur þar gullsmiður, en ekkert hafði ég
frekar um hann, sá hans ekki getið í skrám um
gullsmiði sem lærðu í Kaupmannahöfn, en þar lærðu
nánast allir þeir sem fóm utan til gullsmíðanáms.
N atans saga þykir ekki traust heimild, og því var nafn
Símonar eins og utanveltunafn, ekkert fann ég frekar
um hann. Svo rakst ég á að Espólín kallar hann
“handverkssvein”, virtist það ótvírætt benda til að
hann hafði lært einhverja handiðn ytra og lokið
5