Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 11

niðurstaða gaf nettótölu, þ.e. mismun innfluttra og
burtfluttra, og var því góður mælikvarði á það hversu
fýsilegt þótti að búa í sýslunni eða hversu ófýsilegt
það var.
Eins og vænta mátti fluttist fólk lítið á fyrra
skeiðinu, 1835-70. Greinilegt var þó að til nokkurra
staða sótti fólk á að flytjast. Það var í fyrsta lagi
þéttbýlisstaðimir Reykjavík og ísaQörður. Vest-
mannaeyjar taldist sýsla en vegna stærðar verður
eiginlega að telja hana líkari kaupstöðunum. Þangað
voru líka allmiklir aðflutningar. Ef við mælum þetta
í tölum þá vom um 60% íbúanna í Reykjavík og
Vestmannaeyjum árið 1870 aðfluttir, þ.e.a.s. aðfluttir
umfram brottflutta. í raun vom þeir eitthvað fleiri því
sumir höfðu flust burt frá þessum stöðum - en það er
annað mál. Eg hef ekki sambærilega tölu fyrir ísaijörð.
Þessar tölur koma ykkur víst ekkert á óvart.
Reykjavík hefur lengstum verið rnikill segull og til
Vestmannaeyja hafa Sunnlendingar löngum flust. í
Vestmannaeyjum dóu líka fleiri en fæddust á skeiðinu
svo þar var sannarlega þörf á fólki. Orsök þessara
flutninga var sú löngun fólks að verða sjálfs síns
ráðandi og stunda sjóinn enda útvegur í vexti.
En flutningamir til þéttbýlisins og sj ávarsíðunnar
voru ekki einu aðflutningarnir á skeiðinu. Til
Gullbringu- og Kjósarsýslu fluttust líka allmargir,
12% íbúanna 1870 vom aðfluttir. Hér má líka greina
áhrif af aukinni búsetu við sjóinn og útræði.
Svo sjáum við dálítið annað. Á þessu skeiði,
1835-70, em miklir flutningar til Norðausturlands. í
Norður-Þingeyjarsýslu em 1 % íbúanna aðfluttir 1870,
sem er að sönnu ekki mikið, en í Norður-Múlasýslu
em það 14%. Það vom sem sagt ekki allir að flytjast
að sjávarsíðunni. Þetta er auðvitað merki um hina
frægu heiðabýlabúsetu, fólksfleiri heimili, fleirbýli
og nýbýli. Þetta er vel kunn staðreynd í sögunni og
þarfnast ekki margra orða.
Áður en við víkjum að seinna skeiðinu er fróðlegt
að skoða hvaðan allt þetta fólk kom sem var að
flytjast á þessa staði. Nú veit ég auðvitað ekki hvaðan
hver kom en það er naumast tilviljun að í grennd við
þessar sýslur eða kaupstaði sem flust er til em
sjáanlegir brottflutningar. Brottflutningar úr Ámes-
, Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslu em allmiklir
og hefur það fólk væntanlega flest farið til
Vestmannaeyja, Gullbringu- og Kjósarsýslu og
Reykjavíkur. Úr Ámes- og Rangárvallasýslu hafa
um 10% flust burt og úr Vestur-Skaftafellssýslu yfír
20%. Því skal engan furða þó Vestur-Skaftfellinga
megi finna víða allt suður á Reykj anes á þessum tíma,
enda hafa líklega margir rekið sig á það í sínum
ættfræðiathugunum.
í kringum Ísaíjarðarsýslu má sjá dálítið meiri
brottflutninga en í sýslunum lengra frá. Hér er um að
ræða Barðastrandar-, Stranda- og Húnavatnssýslu.
Úr þessum sýslum hafa líklega flestir aðfluttra
ísfírðinga komið.
En hvaðan kom fólkið sem fluttist í sveitimar á
Norðausturlandi? N okkuð víst er að ýmsir hafa komið
úr Suður-Þingeyjarsýslu því 8% íbúa þaðan fluttust
burt. Úr Suður-Múlasýslu hafa líka einhverjir farið
því hún missti 4% íbúanna en mestir eru
brottflutningamir úr Austur-Skaftafellssýslu, 11%.
Skoðum þessa fólksflutninga í sveitunum betur.
Nú fóm ýmsir Austur-Skaftfellingar suður á land
þótt yfír torleiði væri að fara en líklega fluttust fleiri
norður. Flestir sem athugað hafa ættir á Austurlandi
hafa tekið eftir hve margir eru einmitt mnnir úr
Austur-Skaftafellssýslu.
Tilgáta mín er annars sú að hér hafí allir smáfært
sig í áttina til Norður-Múlasýslu, sem hafði þessa
miklu aðflutninga (14%). Því held ég að sumir Norður-
Þingey ingar hafí fært sig austur yfír sýslumörkin þótt
sú sýsla sýndi annars lítils háttar aðflutninga (1%),
og Suður-Þingeyingar hafí farið yflr í norðursýsluna
og til Norður-Múlasýslu. Á sama hátt held ég að
Sunn-Mýlingar hafí flutt sig yfír í norðursýsluna og
Austur-Skaftfellingar komið í þeirra stað.
3. Fólksflutningar 1870-1901
En við erum bara hálfnuð með söguna. Skoðum
nú árin 1870-1901 og byrjum á þeim sýslum sem
höfðu aðflutninga. Eins og við vitum vom flutningar
tilReykjavíkurmiklir, sömuleiðistil ísafjarðarog nú
fór Akureyri að vaxa hratt með aðflutningum fólks.
Árið 1901 voru hvorki meira né minna en nær 80%
íbúanna aðfluttir þar, í Reykjavík hátt í 60% og á
ísafírði upp undir hehningur. í Vestmannaeyjum
vom líka enn sem fýrr margir aðfluttir eða nær 30%.
Skýringamar á þessum aðflutningum em hinar sömu
ogíyrr.
Vom þá hvergi aðflutningar annars staðar? Jú,
svo sannarlega. í Múlasýslum báðum vom þeir rniklir
(17% og 36%) og nú vora fleiri aðfluttir en brottfluttir
í ísafjarðar- og Barðastrandarsýslum þótt það jafnaðist
ekki á við Múlasýslur (9% og 4% í sömu röð).
Flutningamir í þessar vestfírsku sýslur em nokkuð
auglj ósar, þama var það einkum útræðið sem lokkaði
þótt landbúnaður væri nokkur í Barðastrandarsýslu.
Við getum sagt að þróunin á Norðausturlandi
kom ekki á óvart á fyrra skeiðinu því öll vitum við af
fólksljölguninni á fyrri hluta aldarinnar og því hve
sveitimar vom orðnar þéttsetnar upp úr miðri öldinni.
En nú höfðu nýir tímar gengir í garð. Útræði og
útgerð hafði aukist mikið með tilkomu
saltfískverkunar á Austfjörðum á áttunda áratugnum
(líkt og á Akureyri), Norðmenn höfðu mikið umleikis
og þéttbýlisstaðirnar vaxið hratt. Eru þessir
aðflutningar til Múlasýslna þá ekki bara merki um
allt þetta, þ.e. fjölgun við sjóinn?
11