Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2006, Blaðsíða 10

Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2006, Blaðsíða 10
Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2006 Einar Kristjánsson f.v. skólastjóri: Hinn keltneski menningararfur Einar Kristjánsson fv. skólastjóri á Laugum í Sælingsdal hefur lengi velt fyrir sér keltneskum áhrifum á menningu okkar og sögu, sömuleiðs örnefnum af gellískum uppruna. Einar er alinn upp í Dölum vestur, söguhéraðinu mikla þar sem tveir þriðju hlutar varðveittra Islendinga- sagna gerast og eru skráðar. Hann ólst upp við fróðleik og sagnir fyrri alda, og hefur lengst af ævi sinnar búið í nánd við sögufræga staði eins og Hvamm, Höskuldsstaði, Hjarðarholt og Helgafell. Hann efast ekki um að höfundar Islendingasagnanna voru kynbornir kvistir af írskri rót. Hér tekur Einar okkur með sér vestur á vit keltneskra áhrifa, sagna og ömefna og kynnir okkur vangaveltur sínar um hinn forna keltneska menningararf. Margt keltneskt fólk tók sér bólfestu við Breiðafjörð í upphafi landnáms. Hefur þar gætt inest fylgdarliðs Unnar djúpúðgu beggja megin Hvaminsfjarðar. (Ljósmynd Björn Jónsson). Papana höfum við aldrei séð nema í þoku. Þeirri þoku léttir víst ekki héðan af. Þó vitum við að þessir kristnu einsetumenn skópu fyrsta kafla Islandssög- unnar. Heimildir um dvöl þeirra hér á landi eru fáar og smáar en þó eru líkur á að þeir hafi flutt með sér fyrstu handritin til landsins. Skýrustu vísbendingamar um dvöl þessara fyrstu landnámsmanna eru ömefnin: Papey, Papýli í Suður- sveit, Papafjörður, Papafell í landi Prestbakka í Hrútafirði og hylurinn Papi í Laxá í Laxárdal í Dölum. Sambandinu við Suðureyjar má skipta í þrjú tíma- bil. Hið fyrsta var tímabil Papanna. Um það vitum við minnst. Síðan kom tímabil landnámsins, 870- 930. Svo er þriðja tímabilið sem ekki verður ársett en það spannar verslunarferðir íra til íslands etv fram undir 1500. Eftir því sem heimildir og örnefni greina hafa þær ferðir beinst ekki hvað síst að Breiðafirði. Um það vitna ömefnin: írska varða sem er innsigl- ingarmerki í Dagverðamesi á Fellsströnd, írskaleið, sem er siglingaleið inn á Hvammsfjörð, inn með Skógaströnd og Helgafellssveit, nú fáum kunn, og írskubúðir í Purkey, sem enn hafa ekki verið rann- sakaðar. Heimildir herma að þar hafi hinir írsku kaupmenn haft vetrarsetu. Irskubúðir eru einnig nafndar Kaupmannabúðir. írska varða hrundi snemma á miðöldum svo sem getið er um í annálum. Annað ömefni í Dölum sem rekja má til íra er Vestliðaeyri í Hörðudal, en keltneskt eða írskt fólk sem staðfestist á Islandi var nefnt Vestmenn. Vest- liðaeyri er eyrin með sjónum frá Snóksdalspollum og út að ósum Skraumuhlaupsár. Krubba Þrjú landsvæði hafa einkum verið nefnd þar sem keltneskt fólk tók sér bólfestu í upphafi landnáms: Síða í Skaftafellssýslu, Kjalarnes og Breiðifjörður. Hefur þar gætt mest fylgdarliðs Unnar djúpúðgu beggja megin Hvammsfjarðar. Það leynast þó víða mun fleiri keltnesk örnefni en þau sem kennd eru við Papa. Þau eru trúlega frá seinni tíma verslunarferðum írskra manna, en þó er það ekki víst. Guðrún Jónsdóttir frá Prestbakka, dóttir sr. Jóns Guðnasonar, höfundar Dalamanna, mun hafa verið fróðust manna um um keltneska búsetu við Breiðafjörð, en hún ólst upp á Kvenna- brekku. Hún talaði og ritaði gellísku, dvaldi á Suður- eyjum og var í bréfasambandi við keltneskt fólk um margra ára skeið. Guðrún benti mér á að ömefnið Krubba væri hrein gelíska. Krubbur eru lautir, lyngi og grasivaxnar, gjarnan góðarberjalautir. Guðrún mundi frá Kvenna- brekkuárunum að Krubba var örnefni ofan við túnið á Erpsstöðum. Síðan hef ég fundið þrjár aðrar Krubbur í Dölunum; A Skerðingsstöðum, Hólum og Sælingsdal. Svo segja má að gelískan sé enn ekki útdauð í landnámi Unnar djúpúðgu! Það var reyndar ekki fyrr en 1999 sem mér varð kunnugt um Krubbuna í Skerðingsstaðalandi. I litlu dalverpi ofan við gamla íbúðarhúsið, efst í túninu, er laut sem heitir Krubba, Hvammsmegin í dalverpinu. Vafalaust kynnu að finnst fleiri forn, gelísk eða írsk ömefni hér ef leitað væri af kunnáttu. Annað nafn sem trúlega er af keltneskum uppruna er bæjarnafnið Dunkur og Dunkárbakki. Hermann Pálsson fullyrðir að nafnið sé dregið af írska manns- http://www.vortex.is/aett 10 aett@vortex.is

x

Fréttabréf Ættfræðifélagsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttabréf Ættfræðifélagsins
https://timarit.is/publication/885

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.