Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1998, Blaðsíða 307
Tæring lóðmálma í súlfíðríku hitaveituvatni 305
Inngangur
Hitaveita Reykjavíkur nýtir vatn frá lághitasvæðum og frá háhitasvæði á Nesjavöllum. Vatn
úr borholunr frá lághitasvæðum er sent beint til notenda, en á Nesjavöllunr eru heit gufa og
vatn notuð til upphitunar á fersku köldu vatni, sem síðan er dreift til notenda og hefur vatnið
frá Nesjavöllum því nokkuð aðra samsetningu en vatnið frá lághitasvæðunum.
Það er vel þekkt að kopar og sumir lóðmáimar tærast í súlfíðríku umhverfi og mynda
koparsúlfíð-útfellingar [1] og [2], hins vegar hefur rannsóknir á tæringarhraða við mismun-
andi aðstæður skort. Magn brennisteinsvetnis og uppleysts súrefnis eru taldir mikilvægustu
þættirnir í því sambandi, en aðrir þættir s.s. sýrustig og kísilnragn geta einnig haft áhrif á
tæringarhraðann.
Víða erlendis hafa verið gerðar athuganir á hraðri tæringu kopars og lóðmálma í hita-
veitukerfum. Rannsóknirnar hafa aðallega beinst að örverum senr ummynda súlfat og/eða
súlfít í súlfíð [3] og [4]. Einnig hafa verið gerðar rannsóknir sem sýna að bæði brennisteins-
vetni og uppleyst súrefni þurfi að vera til staðar til þess að um teljandi tæringarhraða verði
að ræða [5], [6] og [7]. Vegna þess hve hitaveitukerfi þessi eru ólík og tæring í lagnakerfum
oft margþætt hefur ekki þótt ráðlegt að heimfæra erlendar niðurstöður beint yfir á íslenskar
aðstæður.
Ýmsar gerðir lóðmálma eru notaðar til samsetningar koparröra (eirröra). Algengir lóð-
málmar eru kopar-fosfór, kopar-silfur-fosfór, tin, silfur og látún. Krafa er gerð til styrks og
tæringarþols við þau skilyrði sem verða við notkun þeirra. Hérlendis hefur ekki verið gefin
út samþykkt yfir þá lóðmálma sem ber að nota við mismunandi aðstæður.
í Danmörku eru eftirfarandi lóðmálmar samþykktir fyrir neysluvatn, tveir silfur-lóð-
málmar og þrír kopar-fosfór-lóðmálmar. Þó er mælt gegn notkun kopar-fosfór-lóðmálmanna
í hitaveituvatni sem inniheldur brennisteinsvetni, sem myndast vegna örvera.
• L-Ag34Sn • L-Ag55Sn • L-Ag2P • L-Ag5P • L-Agl5P
Áður hefur verið rannsökuð tæring lóðmálma úr látúni, tin-blýi og tini frá húsum í dreifi-
kerfi Hitaveitu Reykjavíkur |8]. 1 öllum tilvikum var koparinn meira tærður en lóðmálmur-
inn. í rannsókninni sem hér er lýst eru athuganir á tæringarhraða kopar-fosfór-, kopar-silfur-
fosfór-, tin- og silfur-lóðmálma.
Prófanir
Rannsökuð voru sýni frá þremur prófunargrindum á mismunandi stöðum í dreifikerfi Hita-
veitu Reykjavíkur eftir 12 mánaða prófun. Grindurnar voru byggðar úr koparrörum, samsett
með átta mismunandi lóðmálmum. Notaðir voru tveir tin-lóðmálmar, annar með 3% silfur
(S-SnAg3) og hinn með 3% kopar (S-SnCu3), tveir silfur-lóðmálmar, báðir með 40% silfur,
annar með kadmíum (L-Ag40Cd) og hinn með tini (L-Ag40Sn) og fjórir kopar-fosfór-lóð-
málmar með 0%, 2%, 5% og 15% silfur (L-CuP6, L-Ag2P, L-Ag5P og L-Agl5P).
Rörin voru söguð í sundur og skoðuð að innan. Veggþykkt röranna og þykkt útfellinga
var mæld. Lóðuð samskeyti voru skorin í sundur og steypt inn í plast, slípuð og póleruð og
skoðuð í ljóssmásjá.