Neytendablaðið - 01.05.2001, Blaðsíða 2

Leiðari
Er samkeppnin að lognast út af?
Fákeppnismarkaður, einokun,
markaðsráðandi fyrirtæki -
þessi orð heyrast æði oft í frétt-
um undanfarið. Samkeppnisyf-
irvöld hafa verið að fletta ofan
af hverju hneykslinu af öðm,
ekki síst á matvörumarkaðnum.
Fyrst vom það grænmetis- og
ávaxtaheildsalamir sem urðu
frægir að endemum, meira að
segja svo að sumir líktu þeim
við Soprano-liðið úr sjónvarps-
þáttaröðinni frægu. Heildsal-
amir standast þó Soprano
hvergi snúninginn, því þeir
skildu eftir sig pappíra út um
allt þar sem lögbrotunum var
lýst í hörgul en Soprano hylur
öll spor.
Síðast stöldruðu samkeppn-
isyfirvöld við hjá matvörukeðj-
unum og kom í ljós að ekki var
landslagið fallegra þar. I krafti
fákeppninnar á þeim markaði
hafa keðjumar hækkað álagn-
ingu sína verulega samkvæmt
skýrslu Samkeppnisstofnunar
um þennan markað. I skýrsl-
unni er líst þeim ofurtökum
sem þessi fyrirtæki hafa á inn-
lendum framleiðslufyrirtækjum
og hvemig þeim er refsað
makki þau ekki rétt. Sömu hót-
unum er raunar beitt gagnvart
heildsölum, en við þá versla
keðjumar orðið lítið þar sem
þær stjóma sjálfar meira eða
minna öllum innflutningi á
matvömm.
Þessi tvö mál eru að mörgu
leyti svipuð, enda hefur fá-
keppnin í báðum tilvikum verið
nýtt til að hækka verð á neyt-
endum. Okrið á neytendum er
svo ofboðslegt að við þurfum
að greiða miklu hærra verð en
neytendur alls staðar annars
staðar á Norðurlöndum, að ekki
sé talað um þjóðir sunnar í Evr-
ópu. Ennþá verra er þó að okrið
á matvörunum dynur á neyt-
endum með tvöföldum þunga
því vegna heimskulegrar verð-
tryggingar á lánum hækka
skuldir heimilanna í leiðinni.
Stjómvöld bera hér mikla
ábyrgð. Þau auðvelduðu
ávaxta- og grænmetisheildsöl-
unum að fremja verknað sinn í
skjóli ofurtolla á innfluttu
grænmeti og komu þar með í
veg fyrir samkeppni erlendis
frá þegar heildsölunum hafði
tekist að skella allri innlendu
framleiðslunni í faðm sinn.
Matvörukeðjunum tókst hins
vegar ætlunarverk sitt vegna
þess að sam-
yfirvalda þegar Hagkaup og
Bónus sameinuðust, síðan aftur
þegar 10-11-keðjan hvarf inn í
Baug. Neytendur eiga því inni
hjá stjómvöldum og nú verður
að taka með röggsemi á brotum
þessara fyrirtækja á samkeppn-
islögum. Og það verður að
skoða alla möguleika til að létta
þessu oki af neytendum. Þar
hlýtur að koma til greina að
kljúfa stærstu fyrirtækin upp í
minni einingar, enda hefur það
sýnt sig að svokölluð stærðar-
hagkvæmni skilar sér ekki til
neytenda.
Þá hefur dregist og dregist
að upplýsa um og taka á álagn-
ingarhækkun matvörukeðjanna.
Þeim mun lengur sem slík mál
dragast, því erfiðara er að taka
á málinu. Starfsmenn Sam-
keppnisstofnunar hafa þó á síð-
ustu mánuðum sýnt röggsemi í
vinnulagi sínu og nú treysta
neytendur því að hafist verði
handa við að útrýma sam-
keppnishömlum sem hafa vald-
ið neytendum verulegu fjár-
hagstjóni.
En þessi fyrirtæki skulda
neytendum einnig ýmsar skýr-
ingar. Hvers vegna sögðu tals-
menn matvörukeðjanna ósatt
þegar þeir héldu því fram að
þau hefðu ekki hækkað verð
kringum áramótin 1999-2000?
Skýrsla Samkeppnisstofnunar
sýnir að málflutningur Neyt-
endasamtakanna á þessum tíma
var réttur - keðjumar höfðu þá
hækkað álagninguna. Og það er
ekki heldur óeðlilegt að for-
ráðamenn Baugs geri hreint
fyrir sínum dyrum. Margir rifja
nú upp fréttir um fjárfestingar
Baugs erlendis, um kaup
fyrirtækisins á bandarískri mat-
vörukeðju og á hluta af keðju
sem rekur verslanir í Noregi og
Danmörku. Eru íslenskir neyt-
endur að borga þessa útrás
Baugs með alltof háu verði á
matvörum?
Hér hafa aðeins verið tekin
nýleg dæmi. Fákeppnin ríkir
hér á mörgum sviðum. Þar má
nefna olíufélög, tryggingafélög,
lánastofnanir og byggingar-
vörusöluna, en dæmin em
fleiri. I jafn-fámennu landi og
okkar er mikilvægt að taka
mjög alvarlega á málum um
samkeppnishömlur. Neytenda-
samtökin treysta því að sam-
keppnisyfirvöld sjái svo um að
samkeppnishömlum verði hald-
ið í lágmarki og helst útrýmt
hér á landi. Ef það verður ekki
gert er hætt við að neytendur
missi allt traust á frjálsri verð-
lagningu, sem virðist nýtt fyrst
og fremst til að hafa peninga af
neytendum.
Jóhannes Gunnarsson
Efnisyfirlit Frá kvörtunarþjánustiinni Kreditkortaviðskipti á netinu 3
Bíræfinn þjónn á Grikklandi 3
Ekki er allt sem sýnist... 3
í stuttu máli Einkalífið og netið 4
Borðtuskur eru ekki matur 5
Undirskriftaiisti um afnám tolla á grænmeti 5
Skráið ykkurá póstlista Neytendasamtakanna 5
Gæða- og markaðskannanir
Geisladiskaskrifarar — síbatnandi þarfaþing 6
Að greiða atkvæði með innkaupalistanum 10
Hættur sem tengjast útiveru
barna að sumarlagi 12
Hvað fer í körfuna? 14
GSIVI-símar -hraðvirkari, betri, dýrari 16
Hvað kosta GSM-símtölin? 19
Enn um traustan aðila með rnikla reynslu af nýbyggingum 21
Mikilvægar úrbætur á neytendalöggjöf Lög um þjónustukaup 22
Ný lög um lausafjárkaup 23
Tímarit Neytendasamtakanna, Síöumúla 13,108 Reykjavík, s. 545 1200. Veffang: http://www.ns.is
Netfang: ns@ns.is Ábyrgöarmaöur: Jóhannes Gunnarsson. Umsjón meö gæöakönnunum:
Ólafur H. Torfason. Ljósmyndir: Sif Guöbjartsdóttir. Umbrot: Blaöasmiðjan. Prentun: ísafoldar-
prentsmiöja hf. Pökkun: Bjarkarás. Upplag: 18.000. Blaöiö er sent öllum félagsmönnum í Neyt-
endasamtökunum. Ársáskrift kostar 2.950 krónur og gerist viökomandi þá um leið félagsmaöur í
Neytendasamtökunum. Heimilt er aö vitna í Neytendablaðið í öörum fjölmiðlum sé heimildar getiö,
óheimilt er þó aö birta heilar greinar eöa töflur án leyfis Neytendasamtakanna. Upplýsingar úr Neyt-
endablaöinu er óheimilt aö nota í auglýsingum og viö sölu, nema skriflegt leyfi Neytenda-
samtakanna liggi fyrir. Neytendablaöiö er prentað á umhverfisvænan pappír.
2
NEYTENDABLAÐIÐ - maí 2001