Neytendablaðið - 01.05.2001, Blaðsíða 10

Pótitíski neytendandinn
Að greiða atkvæði
með innkaupalistanum
Öldungaráðið á mínu heimili hefur tekið
neytendapólitíska ákvörðun. Við hjónin
höfum sem sagt ákveðið að neita okkur
og öðru heimilisfólki um þá annars
ágætu og ljúffengu vöru sveppi, að
minnsta kosti íslenska sveppi. Þeir hafa
nú verið bannfærðir af okkar hálfu og
teknir af innkaupalistanum um óákveð-
inn tíma. Astæðan er ofur einföld; við
kærum okkur ekki um að styðja við það
einokunarfyrirkomulag sem rfkir á mark-
aðnum þar sem einn framleiðandi einok-
ar framleiðsluna í skjóli ofurtolla og ann-
arra misviturra ákvarðana stjórnvalda.
Eg get sem almennur neytandi engu
breytt um fyrirkomulagið á markaðnum.
Eg get hins vegar ákveðið það fyrir mína
parta að láta ekki hafa mig að fífli leng-
ur. Það er að vísu með talsverðri eftirsjá
sem við hunsum sveppina í grænmetis-
borðinu því við höfum til þessa notað þá
í gómsæta rétti og salöt, þótt þeir séu
dýrari en góðu hófi gegnir. En stundum
verður maður að gera fleira en gott þyk-
ir.
Formaður Neytendasamtakanna og
ritstjóri þessa ágæta blaðs ber ábyrgð á
því að við stígum þetta skref. Eftir ný-
legar uppljóstranir hans um tilhögun
sveppaframleiðslunnar eiga sveppir ekk-
ert erindi oní okkar innkaupakörfu. Og
grænmetisumræðan öll hefur fengið okk-
ur til þess að íhuga alvarlega að láta nú
loks verða af því að rækta okkar eigið
grænmeti eftir föngum.
Hvernig velur maður?
Flestir neytendur láta verð, gæði, útlit og
notagildi ráða því hvaða vörur verða fyr-
ir valinu hverju sinni og þarf viðkomandi
vara þá að standast eitt eða fleiri ofan-
greindra skilyrða. Neytendur í Evrópu
virðast þó í æ ríkari mæli taka mið af
ýmsum öðrum skilyrðum en þeim hefð-
bundnu.
Fleira getur nefnilega ráðið því hvort
vara er boðleg fyrir nútímafólk í velmeg-
unarríkjum Evrópu og víðar. Sumir
kaupa til dæmis fremur lífrænt ræktaðar
matvörur en hefðbundnar þótt þær kosti
meira. Mörgum er ekki sama hvemig
staðið er að framleiðslu á heimilistækj-
um, fatnaði, matvörum og fleiri vörum.
Þeir velta því til dæmis fyrir sér hvort
böm starfa við framleiðsluna, hver að-
búnaður starfsfólksins er og hvaða áhrif
framleiðslan hefur á umhverfið.
Neytendasamtök og stofnanir sem
sinna neytendamálum eru smám saman
að taka mið af breyttum hugsunarhætti
margra neytenda. Mikilli vinnu og fjár-
munum er nú varið til þess að afla upp-
lýsinga um verð og gæði svo neytendur
geti ígrundað val sitt á þeim forsendum.
Upplýsingar sem varða pólitíska eða sið-
ferðilega hlið framleiðslunnar hafa hins
vegar ekki legið á lausu og víst er að fyr-
irtæki með óhreint mjöl í pokahorninu
leggja sig ekki fram um að upplýsa neyt-
endur um söguna á bak við vöruna.
Siðferðiskannanir
Stofnun nokkur í Hannover í Þýskalandi
hefur þó sérhæft sig í að rannsaka sið-
ferðilega hlið ýmiss konar varnings sem
er á boðstólum á gnægtaborði Evrópu.
Um er að ræða sjálfstæða stofnun sem
rekin er í tengslum við háskólann í
Hannover og nefnist hún IMUG (stofn-
unin um markað, umhverfi og samfélag).
Með rannsóknum IMUG hafa neyt-
endur öðlast aðgang að nokkurs konar
siðferðiskönnunum, auk hinna hefð-
bundnu verð- og gæðakannana. Þannig
fá þeir neytendur sem hafa mannréttindi,
félagslegan jöfnuð og umhverfismál í
Eftir Garðar
Guðjónsson
Garðar er fyrrverandi ritstjóri
Neytendablaðsins.
Hann starfar við ráðgjöfog umsjón
í útgáfu- og kynningarmálum.
hávegum kærkomnar upplýsingar til þess
að byggja val sitt á.
Stofnunin hefur á undanförnum sjö
árum kannað viðhorf um 300 fyrirtækja
til umhverfismála - bæði hvað vinnu-
staði og náttúru varðar - og mannrétt-
inda. í mati sínu leggur hún til grund-
vallar 80-90 atriði sem tengjast vinnu-
staðnum, jafnrétti, tilraunum á dýrum og
vinnu barna. Upplýsinganna er leitað hjá
viðkomandi fyrirtækjum og öðrum heim-
ildurn.
I fyrstu brugðust fyrirtækin ókvæða
við og gerðu heiðarlegar tilraunir til þess
að kæfa þetta starf strax í fæðingu.
Stofnuninni var hótað málshöfðun og
lögbanni og mörg fyrirtæki neituðu al-
farið að svara spurningum hennar. Þegar
ljóst varð að stofnunin myndi ekki láta
sér segjast urðu fyrirtækin smám saman
viljugri til samstarfs. Mat stofnunarinnar
á siðferði ólíks varnings byggist á mis-
munandi forsendum. Þegar litið er á
snyrtivörur eru tilraunir á dýrum í
brennidepli en barnavinna þegar meta á
framleiðslu á íþróttaskóm, svo dæmi séu
tekin.
Sómasamlegir íþróttaskór?
Sagt er frá því í nýlegu tölublaði danska
neytendablaðsins Tænk+Test að stofnun-
in í Hannover hafi gert siðferðilega út-
tekt á framleiðslu nokkurra helstu fram-
leiðenda íþróttaskóa. Lagðar voru fyrir
framleiðendur tíu spurningar sem lutu að
vinnuaðstæðum og vinnu barna. Stofn-
unin vildi meðal annars vita hvort fyrir-
tækin gerðu vissar lágmarkskröfur um
félagslegar aðstæður þeirra sem starfa
við framleiðsluna en hún fer að miklu
leyti fram í ríkjum þar sem oft er mis-
brestur á félagslegum aðstæðum og ör-
yggi íbúanna. Þýska stofnunin spurðist
jafnframt fyrir um hvernig framleiðend-
umir gengju úr skugga um að þessar lág-
markskröfur ættu við á öllum stigum
framleiðslunnar, til að mynda hvort sam-
starfsaðilar þeirra byggðu framleiðslu
sína á vinnu barna.
10
NEYTENDABLAÐIÐ - maí 2001