Bændablaðið - 21.04.1998, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 21. apríl 1998
Bœndablaðið
5
Benedikt Guðmundsson, starfs-
maður Byggðastofnunar, Akureyri.
íslenskir bændur hafa kannski
ekki langa hefð fyrir því að vinna
saman en nú er það nauðsynlegra
en oft áður. Markaðurinn fyrir
hefðbundnar landbúnaðarafurðir er
nánast mettaður innanlands og
erfiðleikum bundið að afsetja ís-
lenskar landbúnaðarafurðir er-
lendis. Fjárfestingar í landbúnaði
hafa verið litlar undanfarin ár og
margir bændur eru með gamlar
vélar og tæki og standa frammi
fyrir því að fjárfesta eða draga
saman í framleiðslunni. Á undan-
fömum árum hafa fleiri og fleiri
bændur snúið sér að öðrum við-
fangsefnum á sínum býlum s.s.
ferðaþjónustu ýmiskonar, minka-
og refarækt, komrækt, fiskeldi og
fleira mætti telja. Það sem ein-
kennir allar þessa búháttabreyting-
ar er að einstaklingamir em áfram
að berjast einir í tekjuöflun. Því
þurfa nýir möguleikar til tekju-
öflunar að koma til þar sem bænd-
ur vinna saman að því að halda
tekjum uppi á þeim búum sem hafa
lægri tekjur.
Möguleikarnir eru til staðar
Möguleikamir em til staðar en
það þarf að útfæra þá og nýta. Is-
lenskur landbúnaður er mjög
tæknivæddur hvað varðar vélar og
tæki og byggðaþjónusta er dæmi
um það hvemig bændur geta, með
samvinnu, nýtt sér þessi verðmæti
til að auka tekjur sínar. Málið er
að selja þjónustu sína til sveitarfé-
laga, fyrirtækja, einstaklinga og
allra þeirra sem þurfa einhvers-
konar þjónustu sem bændur geta
tekið að sér. Þrátt fyrir að nýjar
tekjur komi inn í greinina munu
flestir íslenskir bændur halda sig
við hefðbundinn landbúnað. Milli
20 og 30% af brúttótekjum í land-
búnaði fara til að greiða tækja- og
vélakostnað. Með samvinnu er
hægt að nýta vélar og tæki mun
betur sem leiðir til bættrar stöðu
bænda. Ekki má heldur gleyma
því að samvinnan hefur félagslega
þýðingu. Ekki síst ungir bændur
finna það eftir því sem bændum
fækkar, bömin fara í skóla, konan
jafnvel vinnandi utan heimilis, þá
eykst félagsleg einangrun þeirra.
Að vera með í samvinnuátaki leiðir
m.a. til þess að félagsleg einangmn
rofnar og víðsýni manna eykst.
Byggðaþjónusta
Byggðaþjónusta er verkefni
þar sem hópur bænda nýta hæfi-
leika sína og tæki til að reiða fram
þjónustu í sveitarfélaginu, í fyrir-
tækjum og við einstaklinga á
svæðinu. Þjónustan getur verið í
formi verktakavinnu s.s. snjó-
moksturs, flutninga, byggingar-
vinnu og önnur stærri og minni
verkefni. Byggðaþjónustu má
ekki mgla saman við
vélasamvinnu.
Rekstur búsins verður áfram
undirstöðuatvinnuvegur bóndans.
Tekjur vegna starfa innan byggða-
þjónustunnar em hrein viðbót við
hefðbundnar tekjur og hún opnar
fyrir möguleika á verkefnum sem
þátttakendumir réðu ekki við einir
og sér. ■ >
Sem þátttakandi í byggða-
þjónustúnni er maður skyldugUr til
að vinna tiltekna tíma á ári og vera
til þjónustu reiðubúinn, þótt það af
og til rekist á störfin heima.
Þekking úr landbúnaði eða annarri
atvinnugrein er nauðsynleg og
margir bændur hafa einhverja iðn-
menntun. Menn verða að lána tæki
til að framkvæma verkefnin. Til-
gangurinn með byggðaþjónustu er
m.a. að nýta þann tækjabúnað sem
til er hjá hverjum og einum til að
takmarka íjárfestingu í nýjum
búnaði.
Kostir byggðaþjónustunnar
* Aðgangur að henni innan
og utan venjulegs vinnutíma.
* Verkefnin geta unnist
með stuttum fyrirvara.
* Ódýr og virk stjórnun
leiðir afsér ódýrari vinnu.
* Ábyggilegir aðilar með
mikla og víðtæka reynslu sem geta
starfað sjálfstœtt og hafa yfir að
ráða góðum véla- og tœkjabúnaði.
Form byggðaþjónustunnar get-
ur verið hlutafélag eða samvinnu-
félag. Það májafnvel hugsa sér að
búnaðarsamböndin haldi utan um
þessa þjónustu. Ef félagsmenn em
fleiri en 4 þarf einn að vera ein-
hverskonar framkvæmdastjóri.
Hann eða hún þarf að hafa góða
yfirsýn yfir þann tíma sem fé-
lagamir hafa til umráða, þekkingu
þeirra og tækjabúnað. Fram-
kvæmdastjórinn sér um að gera
upp og greiða þeim sem sáu um
verkið. Markaðssetning Byggða-
þjónustunnar ætti ekki að vera
erfið eða dýr þar sem nánasta um-
hverfi er markaðssvæðið fyrst og
fremst.
Hvernig er þetta á
Norðurlöndunum?
Á Norðurlöndunum, Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi er byggða-
þjónusta þekkt fyrirbæri sem veltir
milljörðum króna. Aðeins í Sví-
þjóð em yfir 200 bændaþjónustu-
félög, eins og þau em kölluð þar
og velta þeirra er um 200 til 250
milljónir sænskra króna. í Noregi
hefur þeim fjölgað mikið á undan-
fömum ámm og þar hafa menn
líka beint sjónum sínum að stofnun
félaga um rekstur búvéla. Fyrir
íslenska bændur er þetta spuming
um fmmkvæði og samvinnu.
Búnaðarsamböndin vítt og breitt
um landið gætu haft forgöngu um
stofnun félaga sem hefðu ofan-
greint sem markmið.
Sem þátttakandi í byggðaþjónustunni er maður skyldugur
til að vinna tiltekna tíma á ári og vera til þjónustu
reiðubúinn, þótt það af og til rekist á störfin heima.
Þekking úr landbúnaði eða annarri atvinnugrein er
nauðsynleg og margir bændur hafa einhverja iðnmenntun.
Menn verða að lána tæki til að framkvæma verkefnin.
Tilgangurinn með byggðaþjónustu er m.a. að nýta þann
tækjabúnað sem til er hjá hverjum og einum til að
takmarka fjárfestingu í nýjum búnaði, segir Benedikt
Guðmundson.
Egili Bjarnason, ráöunautur hjá
Búnaðarsambandl Skagafjarðar.
Á undanfömum allmörgum
ámm hafa tekjustofnar búnaðar-
sambandanna farið lækkandi.
Hlutfallslega minni hluti þess fjár-
magns sem það opinbera leggur til
félagskerfis og stofnana land-
búnaðarins kemur í þeirra hlut.
Sem dæmi þar um má benda á
eftirfarandi:
1. Starfsfé.
Fyrir nokkrum árum var liður á
fjárlögum þar sem veitt var svo-
kallað staifsfé til búnaðarsam-
bandanna. Þessi liður var felldur
niður fyrir nokkru síðan og hafa
samböndin borið þá skerðingu.
2. Hlutfall af framlógum
samkvœmt jarðrœktarlögum.
Búnaðarsamböndin fengu 2 -
4% af framlögum, sem greidd voru
samkvæmt jarðræktarlögum. Sá
tekjustofn var verulegur á meðan
framræsla, ræktun og byggingar
voru allmiklar í sveitum landsins.
Um og eftir 1980 fara þessar fram-
kvæmdir að dragast saman og
tekjur sambandanna lækka í sam-
ræmi við það. Hin síðari ár hefur
verið tekið fyrir greiðslu þessara
framlaga.
3. Framlög samkvœmt lögum um
bújjárrcekt.
Framlög samkvæmt búfjár-
ræktarlögum lækkuðu um 30% á
milli áranna 1996 og 1997. Tekjur
búnaðarsambandanna af þessum
framlögum lækkuðu um 5,5 millj.
á milli þessara ára, eða um 45% ,
og gera má ráð fyrir enn frekari
lækkun til þeirra á þessu ári.
4. Búnaðarmálasjóðsgjald.
Tekjur búnaðarsambandanna
af búnaðarmálasjóðsgjaldi hafa
lækkað í hlutfalli við minnkandi
framleiðslu búvara. Sú lækkun
kemur mjög misjafnt niður á sam-
böndum eftir því hvaða búgreinar
eru starfræktar á starfssvæði við-
komandi sambands. Þessi lækkun
kemur verst við þau sambönd þar
sem sauðfjárræktin er aðalbú-
greinin.
Þessi þróun veldur fjárhags-
vanda hjá búnaðarsamböndunum
samfara auknum rekstrarkostnaði á
árinu 1997 og enn auknum
kostnaði á árinu 1998. Ekki liggur
enn fyrir hvemig þessum aukna
kostnaði verður mætt.
Nú liggur fyrir Alþingi frum-
varp til búnaðarlaga. Það frum-
varp, ef að lögum verður, leysir af
hólmi jarðræktar- og búfjárræktar-
lög. Hér er um rammalöggjöf að
ræða, sem síðan þarf að útfæra
með reglugerð, sem kveður þá á
um hvemig framkvæmd laganna
verður í reynd.
Framleiðnisjóður
TiHinn íl að
styrkja ný-
bmytingar-
verkefni
í lok mars fjallaði stjórn
Framleiðnisjóðs um erindi
búnaðarsambanda varðandi
rekstrarstyrk vegna áranna
1997 og 1998 en þau sóttu
sameiginlega um 15 milljón
króna styrk. Stjórn
Framleiðnisjóðs treysti sér
ekki til að verða við erindinu
en bókaði að í því væri sótt
um styrk til almenns
rekstrar. „Ekki kemur fram í
umsókn hvort grípa eigi til
rekstrarbreytinga,
hagræðingar eða annarrar
tekjuöflunar er leysi
vandann til frambúðar.“
í bókun stjórnarinnar
segir að heimild til greiðslu
almennra rekstrarstyrkja sé
ekki í lögum FL og af þeim
sökum ekki gert ráð fyrir fé í
þessu skyni á fjárhagsáætlun
sjóðsins fyrir árið 1998.
„Hlutverk FL er að styðja
við verkefni sem stuðlað geta
að hagræðingu, framleiðni og
atvinnueflingu í landbúnaði.
Hafi búnaðarsamböndin, eitt
eða fleiri hins vegar uppi
áform um markviss
nýbreytniverkefni er gagnast
geti bændum beint er stjórn
FL fús að ræða þáttöku í
þeim að því marki sem
fjármunir sjóðsins Ieyfa.“
„Bent hefur verið á að
hér geti til dæmis verið um
að ræða öflugri
hagfræðiráðgjöf, sérstök
verkefni á sviði fjárræktar,
tengd breytingum á kjötmati,
umhverflsverkefni og fleira,“
sagði Ari Teitsson, formaður
Bændasamtaka íslands.
„Þarna eru á ferðinni verðug
verkefni sem gætu, ef vel er á
málum haldið, komið
bændum að miklum notum.“
Það sem m.a. veldur þeirri fjár-
hagslegu óvissu sem búnaðar-
samböndin búa nú við, er hversu
lengi þessi lagasetning hefur verið
í burðarliðunum og ekki enn séð
dagsins ljós. Því verður að leggja
áherslu á að Alþingi það er nú situr
hraði lögfestingu á umræddu frum-
varpi svo hægt verði að hefja
vinnu við útfærslu á þeim efnis-
atriðum sem það tekur til.
Ljóst er að þótt búnaðarlaga-
frumvarpið verði lögfest á yfir-
standandi Alþingi kemur það ekki
til framkvæmda í reynd fyrr en á
árinu 1999, þar sem mikil undir-
búningsvinna er óunnin.
Því verður ekki umflúið að
leysa þann fjárhagsvanda, sem nú
er fyrir hendi hjá mörgum búnað-
arsambandanna á þessu ári. Þar
verða búnaðarsamböndin að geta
treyst á öflugan stuðning forystu
Bændasamtaka íslands. Jafnframt
verður á þessu ári að taka
ákvörðun um hvemig starfssemi
búnaðarsambandanna og leið-
beiningarþjónustunnar úti á landi
verði hagað á komandi ámm.