Bændablaðið - 21.04.1998, Blaðsíða 21

Þriðjudagur 21. apríl 1998
Bcendablaðið
21
fram dýralæknisvottorð við kyn-
bótadóma sem mæla með afbrigði-
legri jámingu. Því þó botnar hb'fi að
sjálfsögðu hófbotni hrossa virka
þeir einnig sem þynging og trufla
þannig rétt mat við dóm á gang-
tegundum, sérstaklega tölti.
8. regla
Fyrirkomulag
kynbótadóma
Dómstörfum verður hagað á
sama hátt og gert var á árinu 1997
með eftirfarandi breytingum í ljósi
reynslunnar. Dómarar séu þrír og
hafi samráð. Þó skal heimilt að
færri dómarar starfi á syningum þar
sem mjög fá hross eru sýnd (færri
en 15 til 20 hross). Fallið verði frá
kröfu um notkun minnisbóka og
ákvæðum um útreikning meðaltala
breytt. Þannig verði það meginregla
að dómarar komi sér saman um
eina einkunn með samráði en
heimilt verði að taka meðaltal í
þeim tilvikum þegar dómarar ná
ekki samkomulagi.
A liðnu sumri (1997) var sú
regla viðhöfð að dómarar vom í
öllum tilfellum tveir, þetta var gert í
spamaðarskyni. Reynsla þeirra sem
að dómum störfuðu var að þetta
fyrirkomulag gat gengið en jók þó
álag á dómara einkum á stórum
sýningum. Þar mátti ekkert út af
bregða svo ekki sköpuðust vand-
ræði, t.d. ef dómari þurfti að víkja
úr dómi vegna vanhæfis við dóm á
einstaka hrossi, sjá nánar hér á eftir.
Einnig er það almennt álit dómara
sem fékk víðtækan stuðning á fund-
um hestamanna, hrossaræktenda og
hrossabænda nú í haust að hinar
hefðbundnu þriggja manna dóm-
nefndir, þar sem dómarar hafa sam-
ráð, séu besta fyrirkomulagið til að
tryggja vandaðan dóm. Með því er
átt við dóm sem kveðinn er upp
eftir rökræður sem leiða til hinnar
endanlegu niðurstöðu hveiju sinni.
Einnig eru þriggja manna dóm-
nefndir best til þess fallnar að skera
úr um áhorfsmál (atkvæðagreiðsla),
sbr. heimild til útreiknings meðal-
tals nái dómarar ekki samkomulagi.
Þá ber þess og að geta að í fyrra-
sumar (sumarið 1997) þurfti að
ráða þuh á yfirlitssýningar en þular-
störfin em venjulegast hlutverk for-
manns dómnefndar í þriggja manna
dómnefhdunum. Þularstörfin em að
auki mikilvæg fyrir hrossaræktar-
ráðunaut til að koma margháttaðri
Úrvinnsla dóma í gegnum bein-
tenginu á dómpalli á Gaddstaða-
flötum. Það er Hallgrímur Sveinn
Sveinsson sem rýnir á skjáinn.
fræðslu og leiðbeiningum til skila.
A hinn bóginn geta tveir
dómarar auðveldlega annað smærri
sýningum.
Hér á undan var vikið að því að
í stöku tilvikum þyrftu dómarar að
vrkja úr dómi vegna vanhæfis við
dóm á e^staka hrossi. Fyrir mörg-
um árum settu dómarar sér sjálfir
þá siðareglu að dæma ekki hross
sem em þeim á einhvem hátt tengd
í gegnum eignarhald eða uppmna
eða vegna náins skyldleika eða
mægða við ræktanda hrossins eða
eiganda þess. Vel er hægt að forðast
að shk tengsl séu til staðar á smáum
sýningum en afar erfitt á stór-
sýningum nema einn dómara geti
vikið ffá og tveir dæmt.
Rannsóknamiðurstöður ffá
síðasta ári leiða að auki í ljós að nú
á sér stað afar jákvæð framvinda
varðandi kynbætur íslenska hests-
ins hér á landi, þ.e. mikil erfðafram-
för. Erfðaffamförin helst í hendur
við stórhækkað mat á arfgengi nær
allra dæmdra eiginleika hrossa hér-
lendis. Einungis arfgengi geðslags
stendur í stað af eðlilegum ástæðum
en arfgengi allra annarra eiginleika
hækkar. Arfgengið sem um ræðir er
reiknað út ffá dómum frá ámnum
1990 til 1997 og hefur hækkað afar
mikið miðað við útreikninga
byggða á dómum fyrir þann tíma.
Hátt arfgengi á eiginleika er mikil-
vægasta forsenda þess að hratt geti
miðað í kynbótum á honum og hátt
arfgengi næst ekki nema vel takist
til við dómana. Mikilvægasta for-
senda hinnar miklu hækkunar sem
náðst hefur á arfgengi eiginleika ís-
lenska hestsins hér innanlands er sú
stóraukna teygni einkunnagjafar
sem mtt var til rúms í íslenskum
kynbótadómum árið 1990 og hefur
verið haldið allar götur síðan að
undanteknu árinu 1996 en tókst að
endurheimta 1997. Samráð er
einmitt mikilvægasta forsenda þess
að takast megi að halda uppi teygni
í einkunnagjöfinni. Það sýndi sig
t.d. berlega í tölffæðilegri greiningu
á kynbótadómum frá 1996 miðað
við árin 1990 til 1995, sjá grein um
efnið í þriðja hefti Hrossaræktarinn-
ar 1996. Með samráði ná dómarar
einmitt að rökræða sig fram til þess
að nota einkunnakvarðann á afger-
andi hátt og samráðið minnkar um
leið hættuna á mistökum því betur
sjá augu en auga. í 1. töflu hér til
hliðar koma ffam meðaltöl og
meðalfrávik dóma frá ámnum 1994
til 1997.
9. regla
Um notkun eldri dórna þegar
nýr dómur er upp kveðinn
Eldri dómar skulu hafðir til
hhðsjónar þegar nýr dómur er upp-
kveðinn einkum á þetta við um
sköpulagsdóma.
Sú vinnuregla hefur verið við-
höfð síðustu tvö árin að dómarar
hafa ekki eldri dóma við hendina
þegar hross koma í endurdóm. Þetta
ákvæði studdist meðal annars við
þá tölffæðilegu kenningu að réttast
væri að hver einstakur dómur á
hvetju hrossi fyrir sig væri sem
óháðastur eldri dómum (reglan um
óháða mælingu). Fyrmefnd regla
var þó fyrst og fremst sett vegna
þeirrar skoðunar sem naut mikils
fylgis um tíma að dómarar væru
líklegast tregir að víkja ífá eldri
dómi og væri því best að þeir hefðu
hann ekki við hendina svo ffekar
væri von til hækkunar. Hin
tölfræðilega regla sem áður er um
getið er fræðilega séð rétt og hvað
varðar breyhngu frá eldri dómum er
eigi sjaldnar um hækkun að ræða en
lækkun. Hitt er hins vegar megin
atriði sem öllum er málin þekkja er
ljóst að fjölmörg matsatriði eru ætíð
uppi við dóma á kynbótahrossum
vegna þess að dómamir em hug-
lægir þó reynt hafi verið að gera þá
eins hlutlæga og kostur er. Rétt er
því þegar allar hliðar málsins em
skoðaðar að eldri dómar séu ætíð
hafðir við hendina er nýr dómur er
uppkveðinn. Þetta er fyrst og fremst
til þess gert að koma í veg fyrir
óþarfa einkunnasveiflur á stuttum
tíma á einstaka hrossi sem geta haft
mikla efhahagslega þýðingu.
Inntökuskilyrði á landsmót
1998, sjá 10. reglu hér að neðan.
Landsmót hestamanna em há-
punktur íslensku hestamennskunnar
í heiminum. Þangað eiga því ekki
erindi önnur hross en þau sem em
topphross. Einkum er þetta raunin
hvað stóðhestana varðar.
A slíkum stórmótum er einnig
afar mikilvægt að dagskrá sé við-
ráðanleg að umfangi og tíma-
setningar standist en á því hefur
iðulega orðið misbrestur. Auk þess
sem mótin em orðin ofhlaðin dag-
skrárhðum. Allir þurfa því að
leggjast sameiginlega á árar og
skera niður lengd dagskrárinnar og
helst að fækka dagskrárliðum.
Gæðum hrossa í landinu og
þjálfun fer stöðugt ffam og þeim
aðilum fjölgar í sífellu sem taka þátt
í hrossaræktinni. Því myndi steffia í
hreint óefni með fjölda sýningar-
hrossa sem myndi sprengja tíma-
ramma, ef inntökukröfur á mótið
yrðu ekki hertar frá fyrri mótum.
í 2. töflu koma fram inntöku-
skilyrði í hinum ýmsu sýningar-
flokkum á landsmótinu 1994 og
fjöldi sýndra hrossa á því móti.
A aðalfundi Félags hrossa-
bænda í nóvember sl. var samþykkt
að verðlauna sérstaklega efstu sex
vetra hryssur á stórmótum sem
fram koma í flokki sex vetra og
eldri. Fagráð samþykkti á fúndi
sínum 11. desember sl. að
rannsakað yrði ffæðilega hvemig
skipting sýningarhrossa í fjóra
flokka í stað þriggja nú kæmi út,
þ.e. 4, 5, 6 og 7 vetra og eldri. Þessi
rannsókn yrði gerð með það fyrir
augum að nýjar reglur um þetta
atriði gætu gengið í gildi á
sýningarárinu 1999. Það yrði hins
vegar á valdi mótsstjómar lands-
mótsins á Melgerðismelum 1998
hvort 6 vetra hryssur verði verð-
launaðar sérstaklega á því móti.
11. regla
Lyfjanotkun í liross sem
mœta til kynbótadóms
Verði knapi í kynbótasýningu
uppvís að því að hestur hans
greinist með óleyfileg lyf, sbr.
lyfjareglugerð (Nr. 635/1996), hlýt-
ur hann dóm samkvæmt íslenskum
lögum og alþjóðareglum þar um.
Hafi knapi gerst brotlegur sam-
kvæmt lyfjareglugerð LH eða HÍS
gildir sá dómur sem hann hlýtur
einnig í kynbótasýningu.
Til skýringar:
- kynbótasýning sbr. að ofan er
sýning þar sem hrossi er riðið til
dóms og sýningar í samrœmi við
reglur Bœndasamtaka íslands þar
wn,
- í lögum og reglugerðum telst
hestur hluti afknapa.
Vart er þörf á að hafa mörg orð
um mikilvægi þess að bægja burtu
frá kynbótasýningunum allri óleyfi-
legri notkun lyfja. Því allt það sem
gefið getur skekkta mynd af sköpu-
lagi, t.d. fótagerð eða hæfileikum
hrossanna er til dóms koma er and-
stætt kynbótunum. Reglugerðin um
lyfjanotkun er ströng en heyrir þó
til framfara. A landsmótinu á Mel-
gerðismelum í sumar og jafnvel á
fleiri kynbótasýningum verða
sýningarhross tekin í lyfjapróf.
Læt ég hér lokið umfjöllun um
reglur þær er gilda munu á kyn-
bótasýningunum 1998 og væntan-
lega lengur því mikil þörf er á að
staldra við hvað breytingar varðar
og koma festu á tilhögun kynbóta-
dóma. Hvað aðrar reglur varðandi
kynbótasýningar áhrærir vitna ég í
fyrsta lagi til ritsins Kynbótadómar
og sýningar sem er ómissandi eign
fyrir alla þá sem þekkja vilja til
dóma og sýninga kynbótahrossa. í
öðru lagi minni ég á reglur sem sett-
ar voru um jámingar og fótabúnað
sýningahrossa. Hvað jámingar
varðar gildir að skeifur mega ekki
vera þykkari en 8 mm og ekki má
muna meiru en 2 mm á þykkt fram-
og afturfótaskeifna. Hófar mega
ekki vera lengri en 9,5 sm og ekki
má muna meiru en 2 sm á lengd
fram- og afturhófa.
I næstu grein mun ég fjalla um
sýningaáætlunina 1998 en ég hef
frestað frágangi hennar þar til línur
skýrast um framvindu hitapestar-
innar sem nú hijáir stóran hluta
hrossastofns okkar. Tel ég þó fulla
ástæðu til að vænta þess að allt fari
vel og sýningahaldið 1998 verði
með glæsibrag.
- Framhald í næsta blaði.
Kristinn Hugason, hrossaræktar-
ráðunautur Bændasamtaka íslands.
Lágmörk inn á sýningu einstaklings- sýndra kynbótahrossa á landsmótinu á Melgerðismelum 8. til 12. júlí 1998 10. regla
Lágmörk inn á kynbótasýningu landsmótsins 1998
Sýningarflokkur Lágmarkseinkunn
Stóöhestar 6 v.o.e. 8,15
Stóöhestar 5 v. 8,05
Stóöhestar 4 v. 7,95*
*Heimilt veröi aö lækka mörkin hvaö yngstu hestana
varðar niöur í 7,90. Hryssur 6 v.o.e. 8,05
Hryssur 5 v. 7,95
Hryssur 4 v. 7,85+
+Heimilt veröi aö lækka mörkin hvaö yngstu hryssurnar
varðar niöur í 7,80.
1. tafla.
Meðaltöl og meðalfrávik (dreifing) á dómseiginleikum hjá hrossum hér á landi árin 1994 til 1997.
Eiginleiki Meöaltöl, ár Meðalfrávik,ár
1994 1995 1996 1997 1994 1995 1996 1997
Höfuö 7,54 7,49 7,49 7,46 0,56 0,56 0,44 0,56
Háls, h. og b. 7,95 7,81 7,92 7,87 0,43 0,42 0,36 0,45
Bak og lend 7,64 7,54 7,64 7,58 0,57 0,55 0,52 0,62
Samræmi 7,55 7,47 7,55 7,53 0,54 0,50 0,45 0,54
Fótagerö 7,60 7,53 7,67 7,67 0,53 0,57 0,47 0,56
Réttleiki 7,49 7,49 7,49 7,47 0,51 0,49 0,39 0,51
Hófar 7,73 7,69 7,80 7,83 0,56 0,55 0,51 0,59
Tölt 7,68 7,52 7,76 7,67 0,71 0,70 0,62 0,66
Brokk 7,51 7,44 7,64 7,48 0,81 0,75 0,71 0,75
Skeiö 6,56 6,41 6,61 6,47 1,31 1,25 1,32 1,21
Stökk 7,67 7,60 7,78 7,76 0,65 0,65 0,57 0,64
Vilji 7,99 7,87 8,07 8,00 0,50 0,50 0,44 0,47
Geöslag 7,75 7,72 7,79 7,72 0,38 0,38 0,36 0,41
Fegurð í reið 7,77 7,64 7,88 7,80 0,55 0,52 0,50 0,54
Hrossaræktin 1997,1. heftl, bls. 10.
2. tafla. Yfirlit yfir lágmarkseinkunnir inn á iandsmótið á Gaddstaöaflötum við Hellu 1994 og fjöldi
sýningarhrossa á því móti. Til samanburöar er birtur sá fjöldi hrossa sem heföu náö inn á mótiö miðaö
viö núverandi kröfur. í fremri dálki er fjöldinn miöaöur viö frammistööu á mótinu en í svigum er fjöldinn
miöaöur viö forskoöunareinkunnir.
Sýningarflokkur, lágmarkse. fjöldi. fjöldi viö núverandi kröfur
Stóöhestar 6 v.o.e. 8,05 27 20 (16)
Stóðhestar 5 v. 7,95 16 10 (9)
Stóðhestar 4 v. 7,80 18 9 (5)
Hryssur 6 v.o.e. 8,00 47 35 (31)
Hryssur 5 v. 7,90 26 15 (14)
Hryssur 4 v. 7,80 14 10 (9)