Bændablaðið - 18.05.1999, Blaðsíða 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 18. maí 1999
Hvanneyrarbréf
islenskar kýr eða NRF kýr.
Hvor hosturinn er betri?
Þessi grein á að fjalla um áætlaðan innflutning á norsku erfðaefni
hingað til lands. Mikið hefur verið rætt og rifist um þetta mál og er það
mjög umdeilt. Mikið hefur verið rætt um það hvaðan peningamir eiga að
koma og hvort þeim peningum sem verða settir í þessa tilraun, verði hún
leyfð, sé ekki betur varið til að kynbæta íslenska kúastofninn. En hvað ef
tilraunin mistekst, hvað gera bændur þá? Þetta efni er valið vegna mikils
áhuga á því og vegna þess að mig langar af forvitni að vita hvað gerist ef
innflutningurinn verður leyfður og tilraunin verður gerð. Verða íslenskar
kýr ekki til eftir hálfa öld og er það af hinu góða eða hinu vonda?
Uppliafið
íslenska kúakynið er mjög sérstakt kyn. Það kom hingað til lands með
landnámsmönnum fyrir þúsund árum. Lítið hefur verið um innflutning
eða blöndun á kyninu vegna þess hve einangrað landið er. Islenska kúa-
kynið hefur verið lítið ræktað í gegnum tíðina miðað við önnur kúakyn í
heiminum. Á síðustu árum hafa verið uppi háværar raddir um meiri hag-
kvæmni í landbúnaðarframleiðslu hér á landi og hafa menn skoðað ýmsar
leiðir til betri rekstrar. í mjólkurframleiðslu var skoðaður sá kostur að
flytja inn kýr (erfðaefni) sem mjólkuðu meira, væru með betra júgurlag
og spenagerð, væru skapgóðar og meðfærilegar.
Sá hængur var á málinu því að ströng lög á Islandi segja til um að
ekki megi flytja inn erlendan búpening eða erfðaefni nema með því að
skila nákvæmri greinargerð sem tekur af allan vafa að innflutningur sé
væn.legasti kosturinn.
Þegar litið var á afurðatölur erlendra kúa og þær bomar saman við
íslensku kýmar sást að töluverður munur var þar á. En þær tölur segja
lítið því að kýmar vom ekki bornar saman á sama stað og ekki er hægt að
bera þetta saman af því að framleiðslugeta kúnna miðast við
framleiðsluumhverfi á hverjum stað. Auk þess em útlendu kýmar mun
stærri skepnur en þær íslensku.
Sumarið 1994 var loks gerð samanburðartilraun á íslenskum kúm og
erlendum. Þessi tilraun var gerð í Færeyjum og ætla ég að tíunda þessa
tilraun í næsta hluta í þessari grein minni.
Fœreyjatilraunin
í Færeyjum var komin upp sú staða að framleiðslan nægði fyrir mark-
aðinn og framleiðslutakmarkanir komnar á. Þá fóm Færeyingar að hug-
leiða aðrar leiðir. í Færeyjum em um 1000 mjólkurkýr af norska NRF
kúastofninum og var það kyn flutt til Færeyja fyrir 30 árum.
Fóðmn og hirðing kúnna er allt öðm vísi en hér á íslandi. Ræktunar-
skilyrði eru ekki mikil í Færeyjum og er fóðmn kúnna því aðallega byggð
á kjamfóðri og er magn kjamfóðurs á meðalkú um 3 tonn. Þessar kýr eru
að mestu fóðraðar inni því að þær em svo stórar og miklar (um 600 kg) að
þær fara illa með þunna jarðveginn í Færeyjum. Áhugi Færeyinga á ís-
lensku kúnum kviknaði þegar þrengdi að framleiðslumöguleikum og var
þá skoðað að fá léttari kýr og kanna möguleika þess að fóðra aðallega á
gróffóðri, en þar hentuðu íslensku kýmar mjög vel.
Smitliœtta
Sigurður Sigurðsson dýralæknir á Keldum segir í bréfi til Bænda-
blaðsins (1997): „Ég tel nokkra smithættu geta stafað af fyrirhuguðum
innflutningi fósturvísa úr kúm frá Noregi. Þá hættu er erfitt og jafnvel úti-
lokað að fyrirbyggja að mínum dómi, þótt varlega sé farið og öllum
þekktum prófum sé beitt og afkvæmin einangmð í fyrstu. Það sem mér
finnst varasamt er einkum veiru sjúkdómur sem er talsvert útbreiddur í
Noregi og við höfum kallað „smitandi slímhúðarpest"
Þessi veira er af pestivims flokki og getur gengið á milli nautgripa og
sauðfjár. Tjón sem getur orðið af henni er talsvert. Hún sýkir kýrfóstur
og veldur því að kýrin lætur fóstri eða að hún veldur vanþrifum í lifandi
kálfum. Kálfar geta einnig virst heilbrigðir en samt verið smitberar.
Veiran veldur svipuðum sjúkdómi í sauðfé sem nefnist bítlaveiki (Border
discasae). Einnig getur veiran borist með sæði karldýra og eggjum kven-
dýra. Hvað gera Islendingar ef svona óáran kemur inn í landið? Hafa
sauðfjárbændur ekki þjáðst nóg? Eða á að leggja meira á þá? Það sást
glögglega hvað íslendingar stóðu sig vel í baráttunni við hrossapestina í
fyrra vetur. Þeir lokuðu sig bara hver í sínu homi og máttu ekki einu sinni
mæta á fundi saman. Hvemig myndu menn taka á þessum sjúkdómi ef
hann kæmi inn í landið. Á sömu nótum?
Lokaorð
Mín skoðun er sú að ef af innflutningi verði, þurfi að fara að öllu með
gát og ekki ana að neinu. Helst myndi ég vilja sjá að hætt yrði við þetta
allt saman og lögð yrði meiri áhersla á að kynbæta íslenska kúastofninn.
Berglind lllin Baldursdóttir,
nemandi við Bœndaskólann á Hvanneyri.
Verum örugg
og notum CMT
skálaprófið!
Skálaprófið sem við munum
fjalla um hér á eftir, gefur ekki ná-
kvæmar niðurstöður um hækkun
frumutölu í mjólk, heldur gefur
það bóndanum kost á að fylgjast
vel með júgurheilbrigði kúnna á
auðveldan og ódýran hátt.
Þeir bændur sem eru duglegir
að nýta sér skálaprófið geta oft
gripið til viðeigandi ráðstafana,
sem draga úr hættu á því að júgur-
bólgan verði alvarlegt vandamál.
Með reglubundinni notkun skála-
prófsins skapast þjálfun, sem eyk-
ur nákvæmni í niðurstöðuaflestri.
* Góð regla er að prófa allar kým-
ar mánaðarlega.
* Ef fmmutöluhækkun mælist í
tanksýni eða kýrsýni, má í sum-
um tilfellum, með hjálp skála-
prófsins finna þá spena sem
valda hækkuninni.
* Eftir lyfjameðferð, til að kanna
bata (frumutala fellur hægt eftir
lyfjameðferð).
* Mikilvægt er að kýmar fari
ósýktar út úr mjaltaskeiðinu og
er því gott að kanna júgurheil-
brigði hjá kúm 10-14 dögum
fyrir geldstöðu og senda spena-
sýni í sýklarannsókn úr grun-
samlegum spenum.
* Eftir burð ætti að kanna hvemig
kýmar koma út úr geldskeiðinu
(þess ber að geta að frumutala í
broddmjólk er hærri en í venju-
legri mjólk, en ef munur kemur
fram á milli júgurhluta þá getur
það bent til þess að eitthvað sé
að).
* Að lokum væri æskilegt að prófa
mjólkurkýr við kaup og sölu en
hafa ber í huga að ömggustu
niðurstöðunar fást með því að
kynna sér niðurstöður frumu-
tölumælinga í skýrsluhaldinu.
Áður en sýni er tekið, er fyrsta
bunan tekin frá. Síðan er mjólkað
úr hveijum spena (mjólkin má ekki
freyða) í tilheyrandi hólf. Til að
mæla magnið, er prufuspjaldinu
hallað og hellt úr því þar til mjólkin
nemur við strikamerki í botni skál-
annna. Þá er dælt útí einum heilum
skammti 3ml. af CMT (Califomia
Mastitis Test). Hlutföllin alls em
mjólk/ prófvökvi 2:3.
Sýnum og prófvökva er nú
blandað með láréttum hringhreyf-
ingum í 15 sek. og vel fylgst með
hvort einhverjar breytingar hafa
orðið. Ef lengri tími líður leysast
komin í prófvökvanum upp og
niðurstaðan verður ekki marktæk.
* Frumutala undir 150 þúsund
Engin breyting sjáanleg.
* Fmmutala 250- 300 þúsund
Komin sem leysast upp fljót-
lega.
* Fmmutala 300- 800 þúsund
Komin sem leysast upp fljót-
lega.
* Frumutala 800 þúsund
Þykknun, þunnt leitar að börm-
um, þykkt leitar að miðju.
Við skálapróf er vökvinn
(CMT) blandaður í mjólkursýni. í
vökvanum eru efni sem leysa upp
fmmunnar. Við það losnar kjama-
sýran og myndar hún síðan gel
með prófvökvanum. Eftir því sem
meira er af kjamsýmm þeim mun
seigara verður gelið. Auk þess er í
prófvökvanum sýmstigsmæli-
kvarði sem breytir litnum á vökv-
anum úr bláu (sýmstig mjólkur pH
6,7 ) í fjólublátt þegar pH er 7 eða
hærra. Sýrustig mjólkur hækkar
við júgurbólgu.
Þó skálaprófið sé afar gott
hjálpartæki í baráttunni við júgur-
bólgu, er ýmislegt sem getur vald-
ið skekkju eða ónákvæmni. Þess
vegna er t.d ráðlagt að taka a.m.k 3
sýni til að hafa betri samanburð og
fá ömggari niðurstöður úr prófinu.
Gera má ráð fyrir að fmmutala
sé nokkuð há og/eða rokkandi í
þrjár til fjórar vikur eftir að júgur-
bólga hefur verið meðhöndluð.
Ef júgurbólga læknast ekki
fullkomlega hleypur fmmutalan
upp og niður langan í tíma, jafnvel
mánuði. Sveiflumar þar sem um
dulda júgurbólgu er að ræða af
völdum illskæðra sýkla s.s Stap-
hylococcus aureus, em oft mjög
miklar. Einn daginn er fmmutalan
100.000 fmmur / ml. en næsta dag
er hún 1000.000 frumur / ml.
Mest gagn má hafa af skála-
prófi við að bera saman mismun-
andi júgurhluta sömu kýrinnar.
Mikilvægt er einnig að hafa í huga
að ekki er beint samhengi á milli
sýkingar og frumutölu er er því
óráðlegt að hefja lyfjameðhöndlun
eingöngu á gmndvelli athugana
með skálaprófi.
Oftast er það sýking sem veld-
ur hækkandi frumutölu, en þó ekki
alltaf. Við mikið álag á júgurvef-
inn eða skaða streyma hvítu blóð-
komin til júgursins og þá mælist
hækkun á frumutölu. Auk þess má
rekja bólgubreytingar (og þar með
hækkun fmmutölu) til skaða á
júgrinu, t.d höggs eða mars.
Önnur sýking getur verið sú,
að kýrin hafi unnið á sýkingu en
júgrið er oft bólgið og fmmutalan
há í langan tíma á eftir. Sýkla-
rannsókn er því nokkuð oft nei-
kvæð þó fmmutalan sé há.
Best væri ef hægt væri að
koma í veg fyrir júgurbólgu.
* Með forvömum s.s markvissri
ræktun gripa sem hafa gott júgur
og spenalag.
* Góðu fóðri og nóg af hreinu
vatni.
* Þurrum hreinum básum, góðri
loftræstingu og almennu hrein-
læti.
* Hentugum innréttingum í fjósi
(nóg pláss til að standa óhindrað
upp).
* Síðast en ekki síst, alúð og sam-
viskusemi við mjaltir. Mjalta-
tækin eiga að vera í góðu lagi og
mjaltafólkið líka.
Heimildir okkar em að mestu
fengnar frá dýralæknunum Auði
Lilju Amþórsdóttur og Eddu Þór-
arinsdóttur en þær em báðar
áhugasamar um júgurbólgufor-
vamir og júgurheilbrigði íslenskra
mjólkurkúa.
Hvanneyri 13. apríl 1999,
Ingibjörg Snorradóttir og
Sigurbjörg Jónsdóttir,
nemendur við Bœndadeild.
Utivera mjólkurkúa og
annarra nautgripa á veturna
Útivera mjólkurkúa að vetri til hér á
landi er nánast ekkert þekkt, og tel ég að
bændur séu jafnvel á móti því einhverra
hluta vegna. Staðreyndin er þó sú að kýr
hafa ckkert annað en gott af því að
komast út allt árið um kring og þær vilja
vera úti og sækja mjög stíft út ef þær
hafa þann kost. Þess vegna langar mig að
segja aðeins frá kúnum á Grund í
Eyjafirði, en þar var ég vinnumaður í
rúmt ár. Þessar kýr hafa nánast algjört
frjálsræði með það hvenær og hvort þær
vilja út á veturna, fjósið er haft opið og
þær geta stundað heilsubótargöngu að
vetrinum í 3. ha. hólfi sem þær hafa við
fjósið. Að sjálfsögðu er fjósinu lokað ef
spáð er brjáluðu veðri og það líkar
kúnum illa. Vorið '95 urðum við t.d. að
loka fjósinu í um viku tíma, og voru
kýrnar orðnar verulega svekktar á
öðrum degi inniverunar. Þá hugsar ef til
vill einhver að nú fái börnin ekki að sjá
kýrnar fara út á vorin. Þá get ég bent á
að kýrnar taka góðan sprett þegar þær
hafa verið lokaðar inni og koma svo út í
snjóinn.
En hvernig kemur þessi útivera niður
á kúnum heilsufarslega séð? Því er
auðsvarað, kýrnar eru heilsuhraustar,
þeim líður vel og ég get alveg hiklaust
sagt að það voru ekki sjáanleg nein merki
þess að þetta kæmi niður á
júgurheilbrigði. Enda segja fræðin að
kýr þoli allt að 25°C frost ef ekki er
mikill vindur sem hefur áhrif til frekari
kælingar.
Einnig er bóndinn farinn að hafa
geldneyti úti á veturna. Þau geta leitað
skjóls í gamalli hlöðu þar sem stráð er
hálmi undir þau og fá þau heyrúllur úr
gjafagrindum. Að mínu mati er þetta
mjög gott fyrir gripina og hefur jákvæð
áhrif á heilsu þeirra, því ættu bændur að
skoða þennan möguleika og reyna, séu
aðstæður fyrir hendi.
Magnús Einar Magnússon,
nemandi við Bœndadeild á Hvanneyri.