Bændablaðið - 15.06.1999, Blaðsíða 10

10
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur IS.júní 1999
Girðingarstaurar,
milliprik
og efni í sólpalla og
fjárhúsgrindur.
Skör ehf
Langanesi, sími 468 1109
Háireki ehf.
Árneshreppi sími 852 2629
VtEDESTEIN^)
Landbúnaðardekk
Eigum dekk á flest
landbúnaðartæki á lager.
Gúmmívinnslan hf.
600 Akureyri
Sími: 461 2600
ftn -
30
20
10
01 23456789 10
Graðhestur í stóði, vikur
Goði hefur hafið framleiðslu á
Gourmet lambakjöti, sem er sér-
valið og vel fitusnyrt, fyrsta flokks
lambakjöt. Gourmet kjötið er
kryddað mildri náttúrulegri krydd-
blöndu þar sem bragðgæði ís-
lenska lambsins fær að njóta sín
fullkomlega. Kryddblandan inni-
heldur bæði hvítlauk og papriku
auk annarra kryddtegunda.
Gourmet vörulínan felur í sér
sex mismunandi útfærslur, þar
sem saman fer hefðbundið lamba-
kjöt eins og heil læri og læris-
sneiðar, en einnig er boðið upp á
nýjungar. Það er til dæmis boðið
upp á beinlausa ofnsteik úr fram-
parti, mjaðmasteik og læri án
mjaðmabeins. Mikill kostur er að
þetta eru minni stykki en áður og
hentar því betur minni fjölskyld-
um. Við alla framleiðslu er sér-
staklega hugað að gæðum og
vönduðum vinnubrögðum.
Gourmet lambakjötið hentar
jafnt á grillið sem og í ofninn.
Gourmet sneiðamar má einnig
steikja á pönnu.
prófa með um 8-10 hryssum. Ef
árangur er góður mætti hafa 20
hryssur með honum þriggja vetra.
Hryssunum má síðan fjölga smátt
og smátt er folinn eldist en þó að-
eins ef hann reynist vel. Ekki má
þó fara yfir 26-7 hryssur í stóði hjá
reyndum hesti ef stefnt er að yfir
85% fyljun. Aldrei ætti að setja
fleiri en 20-24 hryssur á hest þar
sem ekki er fylgst með árangri
graðhestsins. Ráðleggingar okkar
miðast við að graðhesturinn sé að
minnsta kosti 10 vikur í stóðinu en
fækka þarf hryssum á hest ef
tíminn er styttri en það.
Um höfunda: Hörður
Kristjánsson, lifefnafrœðingur, er
framkvœmdastjóri Isteka hjá
Lyfjaverslun Islands hf. Björn
Steinbjömsson, dýralœknir, vinnur
við sœðingastöð stóðhestastöðvar
Neðra Saxlands í Celle,
Þýskalandi.
malgar®
MYKJUGEYMAR
Vélaval ■
Varmahlíð HF
Sími: 453 8888 Fax: 453 8828
Hörður Kristjánsson, Þh. D og
Björn Stelnbjörnsson DVM.
Oft heyrist því fleygt að frjó-
semi íslenska hrossastofnsins sé
mjög mikil og miklu betri en geng-
ur og gerist hjá erlendum hrossum.
Fáar rannsóknir hafa þó verið birt-
ar til að staðfesta þessi ummæli.
Undanfarin ár hafa umfangsmiklar
frjósemisrannsóknir verið gerðar á
íslenska hestakyninu hjá Isteka -
Lyfjaverslun Islands hf., samhliða
blóðsöfnun úr fylfullum hryssum.
Niðurstöður frá síðustu þremur ár-
um, 1996, 1997 og 1998, frá vel
yfir 2000 hryssum og rúmlega 100
stóðhestum gefa til kynna að 74-
6% hryssna sem ganga í frjálsri
sumarbeit með stóðhesti fyljist á
fyrstu tíu vikunum eftir að hesti er
hleypt til þeirra. Ekki er marktæk-
ur áramunur á frjóseminni, 1996
og 7 var hún 74-75%, en 76% árið
1998. Hrossasóttin sem geysaði
síðla veturs og fram á vor á mörg-
um bæjum 1998 virðist því engin
áhrif hafa haft á frjósemina.
Hryssumar fyljast að meðaltali
eins og sýnt er á mynd 1. Tveimur
vikum eftir að hestinum er sleppt til
þeirra hafa um 35% hryssnanna fest
fang. Eftir fimm vikur hafa um
60% hryssnanna fyljast og eftir níu
vikur hefur fyljun náð hámarki í um
75% og fylja hestamir yfirleitt eng-
ar eða mjög fáar hryssur eftir það.
Frjósemi og aldur stóðhestanna
Stóðhestamir vom á öllum
aldri, allt frá tveggja til tuttugu og
sex vetra. Þegar árangur þeirra var
skoðaður eftir aldri kom í ljós að
hann var ótrúlega jafn sama á
hvaða aldri hestamir voru. Sem
dæmi má taka að hestar sem voru
16 vetra og eldri náðu 74% frjó-
semi að meðaltali í stóðum sínum
sem voru um 20 hryssur að stærð.
Elstu hestamir, 25 og 26 vetra,
■vom þó með frekar lítil stóð (10-
15 hryssur).
Tveggja vetra folamir stóðu
sig mjög vel. Frjósemi hjá þeim
var 74% í stóðum með um 11
hryssum. Þess ber þó að geta að
einungis þrír tveggja vetra folar
voru með í úrtakinu og líklegt að
bændur hafi valið þá af kostgæfni.
Það verður því að fara varlega í að
alhæfa út frá niðurstöðum um þá.
Þriggja vetra folar virtust vera
orðnir fullkomlega gjaldgengir.
Arangur þeirra var betri en meðal-
tal allra hestanna, eða 80% fyljun í
stóðum með um 20 hryssum.
Niðurstöðumar sýna að hægt
er að ná þokkalegum árangri jafn-
vel þótt hestar séu mjög ungir (2
vetra) eða orðnir mjög gamlir (allt
að 24-26 vetra) en þá verður að
gæta þess að ofkeyra þá ekki með
of mörgum hryssum. Að öðm leyti
virðist aldurinn engu skipta hvað
frjósemi hestanna varðar.
Frjósemi og stóðstœrð
Eina breytan sem við sáum að
hafði veruleg áhrif á frjósemina
var stærð stóðanna. Þegar 33
hryssur voru í stóði að meðaltali,
var fyljunin alltaf undir meðaltali
allra hesta og gerðist einnig hægar
(sjá mynd 2). Eftir að hryssur
höfðu verið 5 vikur með hestinum
var fyljunin 57% og 71% eftir 10
vikur. Sambærilegar tölur fyrir
meðaltal allra hesta vom 60% og
74%. Rétt tæpur helmingur allra
hryssna í úrtakinu okkar var í stóð-
Meðaltal allra hesta
100 -i
90
um af þessari stærð svo stór hluti
meðaltals allra hesta er frá þeim.
Fyljun var mun betri þegar stærð
stóða var að meðaltali 22 hryssur.
Eftir fimm vikur með hesti var
fyljunin þar 65% og 79% eftir 10
vikur. Þegar stærð stóða var að
meðaltali 12 hryssur var fyljunin
mjög góð. Eftir 5 vikur höfðu 70%
hryssnanna fest fang og 86% eftir
10 vikur.
I útreikningum okkar að fram-
an um áhrif stóðstærðar er tveggja
vetra folum sleppt sem og hestum
18 vetra og eldri, en þessir grað-
hestar vom yfirleitt með lítil stóð
til að vega upp á móti kraftleysi.
Samanburðurinn á því við ftill-
Hestar
harðnaða hesta (3-17 vetra) þar
sem eina breytan er stærð stóða.
Áhrif stóðstærðar á árangur má
einnig skoða á annan hátt með því
að athuga samsetningu stóða þar
sem fyljun gekk best annars vegar
og verst hins vegar. Af þeim 18
stóðum í safninu okkar, þar sem
90% eða fleiri hryssur fyljuðust
var ekkert stóð með fleiri en 26
hryssur. Meðalstærð stóða var 15
hryssur. Hestamir vom allt frá
tveggja vetra, en meðalaldurinn
var 6,5. í hópnum vom tveir gaml-
ir hestar, 18 og 25 vetra.
Hestar með lélegan árangur
(um 60% fyljaðar hryssur eða
færri) vom einnig á öllum aldri, en
stóð hjá þeim vom að meðaltali
helmingi stærri en hjá bestu hest-
unum eða um 30 hryssur á hest.
Við tókum einnig eftir því að hest-
ur með yfir 30 hryssur ár eftir ár,
seinkar hryssunum oft og kasta
þær þá fram eftir öllu sumri.
Átferlisrannsóknir okkar á
hegðun graðhesta og hryssna í
tveimur stóðum staðfesta einnig
þessar niðurstöður. Hryssumar em
í hestalátum í u.þ.b. fjóran og hálf-
an sólarhring að meðaltali en þó
mislengi eða frá 2-8 daga eftir
hryssum. Graðhestamir fóm á
hryssur í látum á öllum tímum
sólarhringsins. Graðhestamir fylj-
uðu meramar að meðaltali sex
sinnum hverja á meðan þær vom í
látum. Þó var augljóst að þeir litu
ekki sömu augum á allar hryssur,
því sumar fengu það í einungis eitt
skipti en aðrar í allt að 11 skipti.
Tíminn sem graðhestur sinnti mer-
um í látum var mjög misjafn. Hjá
einum hesti var hann frá 36 tímum
til 82, en hjá öðmm var tíminn sem
hesturinn sinnti hverri meri frá 12
til 152 tímar. Ástæðan fyrir þessum
mun er mjög líklega sú að hjá
seinni hestinum vom allt upp í 6-7
merar að ganga í einu. Hann hafði
því lítinn tíma til að sinna hverri
meri svo sumar fengu mjög litla at-
hygli og öðmm sinnti hann ekki
nema annað slagið á löngum tíma.
Hryssumar vom einnig mjög mis-
duglegar að koma sér á framfæri
við hestinn. Sumar vom alltaf að
bjóða sig en aðrar vom ákaflega
hlédrægar. Ungar og óreyndar mer-
ar gátu auðveldlega orðið útundan.
Niðurstöður atferlisrannsókn-
anna em því í samræmi við útkom-
una úr stóru frjósemisrannsókninni
sem lýst er að framan. Ef hryssum-
ar em of margar á stóðhestinn ræð-
ur hann ekki við framboðið af
hryssum sem em í hestalátum og
sleppir úr svo hryssur ganga upp.
Þegar mest er að gera getur hestur-
inn fyljað um 7-9 sinnum á sólar-
hring. Hryssumar sem hann sinnir
em þó mun færri því oft á hann sér
uppáhaldshryssur og fer oftar á
þær. Við höfum til að mynda dæmi
um hest sem fyljaði 9 sinnum einn
sólarhringinn en fór þó einungis á
fjórar hryssur. Kærastan hans tók
upp fimm skipti af níu.
Niðurstöður okkar benda til
þess að margir hrossabændur geti
aukið hagkvæmni sína í hrossa-
rækt. Ein leiðin er að fækka hryss-
um í stóram stóðum því hesturinn
fyljar eftir sem áður svipaðan
fjölda mera. Afkoman breytist þá
lítið sem ekkert, en beytarálag og
vinnuframlag minnkar. Einnig er
hægt að bæta afkomu með því að
fjölga graðhestum, svo að stóð-
stærð verði hæfileg. Þá fyljast
fleiri hryssur en fyrr þótt heildar-
hryssufjöldi sé óbreyttur. Við telj-
um að tveggja vetra fola ætti að
Fyljun og stærð stóða
3 4 5 6 7
Graöhestur í stóði, vikur
1 i 1 1 1 l i i 1 ■ ■ ■ •!• ’ - J ”1 I
i 1 1 r i i .. j . . !
I i 1 i 1 .1. . . i . . í. . . i ;
I I 1 1 1 i i 7 1: i
I i 1 1 1 ■'-'i i i 1 1 j l ; i
T * ’ ‘ 1' ’ r ■ ‘ ‘ I ’ ' ■ ■ 1 ‘ T ' *
I I ^ t i i 1 —O— 12 htyssur i

i 'l i i 1 1 ■ #—fneðaltal i
i ■ . . . L . . . . | . . .. J —♦—,33 hryssur . .1
í i l J I 1 i i i í- » 1 i l i í
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 < i I 1 1 1
i i i 1 i i 1 i i r i i i I 1 1 1 i 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Gourmet
lambakjöl
-Níjungírá Goða
Frjósemi fslenska
hrossaslofnsins