Bændablaðið - 15.06.1999, Qupperneq 14

14
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 15.júní 1999
Ráðstefna ESB um lífræna ræktun á næstu öjd
íbúar ESB telja verndun umMsins
eitt brýnasta verkehii Iramh'Oarinnar
„Við erum hér saman komin í
dag til þess að ieggja lið nýrri
framtíðarsýn, sýn um Evrópu
þar sem matvæli eru framleidd
án notkunar illgresiseyða og til-
búinna áburðarefna, sýn sem
staðfest getur að til er valkostur
á móti notkun hormóna og
erfðabreyttra lífvera í landbún-
aði, sýn um Evrópu þar sem
notkun áburðar og varnarefna
mengar ekki jörð, vatn eða skað-
ar fæðukeðjuna. Sýn um Evr-
ópu þar sem líffræðilegur fjöl-
breytileiki er varinn gegn hern-
aði eiturefnanna, Evrópu þar
sem maður og náttúra lifa í sátt.
Skoðanakannanir sýna að 80 -
90% íbúa aðildarríkja ESB telja
að verndun umhverfisins sé eitt
af brýnustu viðfangsefnum okk-
ar. Þetta skapar lífrænum land-
búnaði tækifæri - tækifæri sem
við verðum að nýta okkur. I
stuttu máli - lífrænn landbúnað-
ur, það er okkar framtíð“.
Þetta eru inngangsorð Ritt
Bjerregaard umhverfisráðherra
ESB í ræðu sem hún flutti við setn-
ingu ráðstefnu sem framkvæmda-
stjóm Evrópubandalagsins gekkst
fyrir í Baden í Austurríki 27. og
28. maí sl. Yfirskrift ráðstefnunnar
var „Lífrænn landbúnaður í Evr-
ópubandalaginu - horfur á 21. öld-
inni“. Ráðstefnuna sóttu um 200
fulltrúar frá löndum Evrópubanda-
lagsins auk íslands, Noregs og
þeirra landa í Austur- Evrópu sem
hafa skipað sér í biðröðina vegna
inngöngu í ESB, allt frá Eistlandi
niður til Balkanskaga, flestir full-
trúar úr stjómkerfi viðkomandi
landa. Fulltrúi íslands var Hákon
Sigurgrímsson, deildarstjóri í land-
búnaðarráðuney tinu.
Lífrænn landbúnaður er nú
stundaður á um 130 þúsund býlum
í löndum ESB og um 2% alls akur-
lendis em í lífrænni ræktun. I
nýrri landbúnaðarstefnu ESB er
mikil áhersla lögð á stuðning við
lífræna framleiðslu og er því spáð
að árið 2010 verði lífræn fram-
leiðsla stunduð á 1,8 milljón búa
og 45 millj. ha akurlendis verði í
lífrænni ræktun. Gert er ráð fyrir
Þórður Halldórsson, formaður Vors, samtaka
bænda í lífrænum búaskap
Markviss stetna stjórnvalda er
forsenda fyrir áframhaldandi
hrónn í lífrænum bóskap
Fyrir nokkrum árum voru
stofnuð samtökin Vor, sem eru
samtök bænda í lífrænum
búskap. Tiigangur þeirra er
m.a. að efla lífrænan búskap og
koma stjórnvöldum í skilning
um möguleika hans. Félagsmenn
eru nú rúmlega 20 og formaður
þess er Þórður Haiidórsson á
Akri í Biskupstungum.
Þórður segir að undirbúningur
að stofnun félagsins hafi hafist
1992 og á vordögum 1993 var það
síðan stofnað af 6 bændum. „Það
var að myndast ákveðin umræða í
þjóðfélaginu og lífrænn búskapur í
atvinnuskyni var að aukast.
Heilsuhælið í Hveragerði og Sól-
heimar í Grímsnesi höfðu stundað
þetta sem hliðargrein en menn
höfðu ekki haft í mjög miklum
mæli atvinnu af þessu. Þama vor-
um við að mynda vettvang fyrir
bændur sem höfðu áhuga á að
stunda þetta í atvinnuskyni."
Þegar samtökin voru stofnuð
voru engar framleiðslureglur til
um lífrænan búskap og engin vott-
un til staðar. „Eitt af okkar fyrstu
verkum var að tala við yfirdýra-
lækni um reglugerð. A sama tíma
var mjög mikil gerjun í þessum
málum og til að mynda var hald-
inn stór fundur í Mýrdalnum
haustið 1993. í framhaldi af því
gengu nokkrir mýrdælskir bænd-
ur, sem tengdust lífrænu samfé-
lagi, í VOR. Það var einnig gerjun
innan landbúnaðarkerfisins um
lög og reglur. Ráðherra skipaði
nefnd í ársbyrjun 1994 til að
útbúa þær. Upp úr því var stofnuð
ráðgjafamefnd um lífræna land-
búnaðarframleiðslu á vegum ráðu-
neytisins. Vor er þar með full-
trúa,“ segir hann.
Næsta verk Vors var síðan að
vinna að stofnun vottunarstofu.
Nokkur vinna var lögð í það í
samvinnu við Lífrænt samfélag
sem endaði með stofnun Vottunar-
stofunar Túns. Skömmu síðar var
stofnuð önnur vottunarstofa, Vist-
fræðistofan, og em þær báðar
starfandi í dag.
Bændur frá ýmsum búgreinum
tengjast félaginu. „T.d. em í félag-
inu grænmetisframleiðendur bæði
í útirækt og ylrækt, sauðfjárbænd-
ur, kúabændur og ræktendur trjáa
og sumarblóma ásamt jurtasöfnur-
um. Þetta er því mjög breiður hóp-
ur,“ segir Þórður.
Fjölgunin í lífræna búskapnum
hefur að mati Þórðar verið allt of
niðurskurðar þannig að bændur
eru ekki tilbúnir að taka á sig þann
kostnað sem fylgir því að skipta
yfir í lífrænan búskap þó sá
kostnaður jafnist út eftir 5-10 ár. I
nágrannalöndunum styrkir hið
opinbera bændur til að slá á
þennan kostnað, mismikið þó.“
Þórður tekur þó fram að ekki sé
verið að fara fram á að ausa millj-
ónum í nýtt ævintýri, aðeins að
mæta byrjunarkostnaðinum.
hæg. „Það er í raun skiljanlegt.
Brautryðjendastarfið er ennþá í
gangi og fram að síðasta búnaðar-
samningi vantaði alveg almennan
stuðning við greinina. Landbúnað-
urinn hefur verið mjög aðþrengdur
undanfama áratugi vegna
sífelldrar hagræðingar og
Lífrænn búskapur hefur mælst
misjafnlega fyrir og sumir hafa
jafnvel talið að engin ástæða sé til
að styrkja hann á neinn hátt. „Það
er eðlismunur á lífrænni fram-
leiðslu og hefðbundinni ræktun að
því leyti til að markmiðin eru ekki
þau sömu. Markmið hefðbundins
að allt að 11% af stuðningi ESB til
landbúnaðar á næstu ámm fari til
að efla lífræna framleiðslu.
„Ein af ástæðum þess hve
margir bændur hyggja á breytingu
yfir í lífræna framleiðslu er sú
óvissa sem ríkir innan hefðbundins
landbúnaðar vegna áfalla af völd-
um mengunar og sýkinga m.a. á
Bretlandi og nú síðast í belgískum
landbúnaði. Áhugi stjómvalda
landbúnaðar em fyrst og fremst að
fá sem mest á hveija einingu fyrir
sem minnstan tilkostnað. Lífræna
ræktunin gengur hins vegar út á að
efla fijósemi jarðvegs eða búfjár.
Lífrænn búskapur verður þó að
sjálfsögðu að vera hagkvæmur og
ef hann stendur ekki undir sér er
engin glóra í að fara út í hann.“
Þórður bendir einnig á að hag-
ræðingarbúskapurinn kalli á stærri
einingar og færri framleiðendur og
það leiði af sér fækkun til sveita á
meðan lífrænir bændur geti starfað
í minni einingum. „Sú hag-
kvæmnisstefna sem er við lýði
tekur ekki tillit til umhverfisþátta
heldur aðeins hagnaðar og því er-
um við tregir til að fara út í hag-
kvæmnissamanburð. Eg er sjálfur í
ylrækt og þar kallar aukin hag-
kvæmni á steinullarræktun en þar
með verður uppskeran meiri. Af-
leiðingin er hins vegar umhverfis-
vandamál vegna förgunar á stein-
ull. Þjóðfélagið greiðir þann
kostnað, ekki framleiðandinn. Við
spömm þjóðfélaginu með því að
nota ekki steinull og okkur finnst
að þetta ætti að koma okkur til
tekna. Svona dæmi er hægt að
finna í öðmm búgreinum líka.“
Þórður segir að sumt fólk kjósi
lífræna framleiðsluhætti fram yfir
aðra og er tilbúnið að borga meira
fyrir þær afurðir. „Þá spyrjum við:
Af hverju á hið opinbera ekki að
koma til móts við þessa einstakl-
inga, bæði neytendur og framleið-
endur, til þess að gera þeim kleift
að framleiða þessar afurðir?"
Þórður tekur þó fram að lífræn
ræktun sé engin heildarlausn á
vandamálum íslensks landbúnað-
ar. „Lífrænn búskapur er aðeins
hluti af landbúnaðinum og á að
vera virtur og viðurkenndur sem
slíkur. Hann er ekki hugsaður sem
barátta gegn hefðbundnum land-
búnaði heldur á hann að starfa við
hlið hans. Það þarf hins vegar að
gera skýran greinarmun þarna á
milli."
Algengt viðhorf hér á landi er
að lífrænn búskapur sé ekki eins
nauðsynlegur hér á landi og í ná-
grannalöndunum því Island sé svo
hreint og ómengað land. Þórður er
ekki sammála þessu. „Ég hef oft
gantast með það að stærsta vanda-
mál lífrænna framleiðenda sé
hreinleiki landsins. Þá á ég við að
það sem lífrænir framleiðendur í
nágrannalöndunum hafa umfram
okkur er að þeir hafa neytenduma
með sér vegna ýmissa umhverfis-
vandamála frá hefðbundnum land-
búnaði. I löndum eins og t.d. Dan-
mörku og Hollandi er grunnvatnið
víða ónothæft vegna mengunar og
í Hollandi er nánast hver einasti
blettur byggður eða ræktaður. Við
erum í raun 10 árum á eftir
þessum löndum í
skýrist m.a. af áhyggjum vegna
umhverfismengunar frá hefð-
bundnum landbúnaði, kröfu al-
mennings um bætta meðferð búfjár
og um aukið heilnæmi og rekjan-
legan uppruna matvæla. Þá sjá
stjómvöld í lífrænum landbúnaði
leið til þess að auka félagslegt
réttlæti innan landbúnaðarins og
draga úr offramleiðslu.
Ahugi neytenda á lífrænt fram-
leiddum matvælum skýrist m.a. af
auknum áhuga almennt á hollri
fæðu og heilbrigðum lífsháttum.
Fólk lítur svo á að lífræn ræktun sé
trygging fyrir gæðum og að um-
hverfissjónarmiða hafi verið gætt
við framleiðsluna, matvælin séu
laus við lyfjaleifar, bragðgæði séu
meiri en í hefðbundnum vömm og
síðast en ekki síst, varan sé fram-
leidd í nánasta umhverfi í stað þess
að vera flutt um langan veg, oft
þúsundir km, með mengandi flutn-
ingatækjum, sagði Hákon Sigur-
grímsson.
Mikil áhersla var lögð á það á
ráðstefnunni að í næstu WTO
samningum verði settir umhverfis-
staðlar fyrir framleiðslu matvæla.
Með tilkomu slíkra staðla yrði
aukin lífræn framleiðsla öflug vöm
fyrir evrópskan landbúnað.
umhverfismálum. Þó að ís-
lendingar búi í hreinu landi þá em
þeir miklir umhverfisslóðar og
eiga erfitt með að umgangast nátt-
úmna með virðingu. Það sem hef-
ur bjargað okkur lengi er hvað
landið er stórt og fólkið fátt
þannig að þetta vandamál er ekki
eins áberandi."
Þórður segist þó eiga von á því
að þegar það færist í vöxt að menn
dvelji erlendis við nám og störf
aukist eftirspumin eftir þessum
vömm þegar þetta fólk kemur
aftur heim. „Lífrænn búskapur á
framtíðina fyrir sér ef stjómvöld
skapa rétt skilyrði. Til þess þurfa
þau að endurmennta
landbúnaðarkerfið í heild. Það er
ekki hægt að búast við mikilli
aukningu þegar er óbreytt ástand
innan landbúnaðarkerfisins.
Lífrænir framleiðendur geta t.d.
ekki sótt þjónustu til búnað-
arsambandanna því þekkingin er
ekki til staðar eða hún takmörkuð.
Til þess að breyta því þarf mikla
endurmenntun."
Þórður segir að þörfm sé þegar
fyrir hendi að auka lífræna fram-
leiðslu. „I mínum huga verður
enginn útflutningur á öðrum for-
sendum en lífrænum. Ég held við
getum ekki vænst mikils af vist-
vænni vottun á útflutningi því hún
byggir á íslenskum forsendum
meðan lífræna vottunin er alþjóð-
leg. Það þarf einungis að koma
vömnni á framfæri og meta hvaða
búgreinar hafa þennan möguleika
því markaðimir hér heima em tak-
markaðir."
Þórður segir að stjómvöld
verði að marka stefnu í lífrænum
búskap í samræmi við ályktun sem
samþykkt var á síðasta búnaðar-
þingi sem og ályktanir samþykktar
á Alþingi. „Stefnuleysið hefur háð
mjög mikið þróuninni í lífrænum
búskap hér á landi. A meðan
markviss stefna er ekki fyrir hendi
verður þetta aldrei annað en braut-
ryðjendastarf. Sum
búgreinafélögin hafa tekið þetta
upp hjá sér og samþykkt ályktanir
þess efnis að þeir sem treystu sér
til þess fæm í lífræna ræktun
þannig að það er velvilji í
hefðbundna geiranum fyrir þessari
framleiðsluaðferð. Það þarf samt
mikið til fyrir hefðbundinn
framleiðanda að fara út í slíka
framleiðslu. Það þarf nauðsynlega
skýra stefnu landbúnaðarkerfisins
og að sú þjónusta sem stendur til
boða nýtist þessum aðilum, hvort
sem það em rannsóknir, leið-
beiningaþjónusta eða menntun.
Þeir sem hingað til hafa breytt yfir
í lífræna framleiðslu hafa gert það
af innri hvötum en ekki af mark-
aðsforsendum. Þær eru ekki fyrir
hendi ennþá," segir Þórður að
lokum.