blaðið - 17.06.2006, Blaðsíða 12

12 I VERÖLDIW
LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2006 blaöiö
/ landi lifsháskans
Þau sluppu yfir landamærin til Grikklands og létu sig dreyma um að komast alla leið til Ástralíu, þar sem þau áttu ættingja. En lánið lék ekki við þau.
Eftir á að hyggja mætti kalla það fjallabaksleið, gegnum Montenegro (Svörtufjöll),
Bosníu, Króatíu og Slóveníu til Italíu.
Ég ætla að halda áfram að segja
ykkur frá Kosova, þessu stríðs-
hrjáða héraði Serbíu , þar sem af-
leiðingar stríðsins blasa alls staðar
við - i rústum húsanna, í augum
íbúanna, í minnismerkjum um hina
föllnu, sem eru hvarvetna við vegar-
brúnir. Kosova er hið stríðshrjáða
land, sem lifir í núinu upp á náð og
miskunn Sameinuðu þjóðanna og
í voninni um skjól hjá Evrópusam-
bandinu. En þeir eiga langa leið fyrir
höndum, áður en sá draumur verður
að veruleika.
Það er óneitanlega svolítið merki-
leg upplifun að vera allt í einu kom-
inn á staðinn og upplifa stríðið í
návígi, í stað þess að lesa um það í
blöðum og tímaritum, sem maður
síðan leggur frá sér og gleymir jafn-
harðan. Að vera kominn alla leið og
horfast í augu við fólk, sem upplifir
ofbeldi hvern einasta dag lífs síns.
Og að uppgötva, að þetta er bara
venjulegt fólk eins og þú og ég, fólk
sem á fjölskyldu, heimili, fólk sem
dreymir um að mennta börnin sín,
að lifa eðlilegu lífi - en getur ekki
dregið andann án þess að óttast um
líf sitt og niðja sinna.
Og þegar maður stendur and-
spænis þessu fólki augliti til auglitis,
þá verða örlög þess persónuleg, og
manni finnst maður beri persónu-
lega ábyrgð. Merkilegast er að finna
til andlegs skyldleika við þetta
fólk, að finna til samhygðar og
samábyrgðar.
Að horfast í augu við dauðann.
Vinir Kolfinnu og Francescos, ungt
fólk í blóma lífs, er allt í kring um
okkur. t gærkvöldi var haldið hér
boð, og stóð það fram undir morgun
- bara alveg eins og hvert annað ís-
lenskt partí! Glæsilegt, vel menntað
fólk, lögfræðingar, félagsfræðingar,
leikkonur, útvarpsstjóri og jasspían-
isti, sem er jafnframt kvikmynda-
gerðarmaður. Hannermeiraað segja
að gera heimildamynd um stríðið.
Allt þetta fólk á sér bara einn draum
- draum um frelsi og jafnrétti. Frelsi
til að eiga vegabréf og að ferðast um
heiminn að eigin vild.
Þrátt fyrir ungan aldur býr þetta
fólk yfir mikilli reynslu. Gamlar
sálir í ungum líkömum. Það hefur
aldrei lifað eðlilegu lífi, eins og við
þekkjum það. Þetta fólk var ofsótt.
Heilu fjölskyldurnar, foreldrar, systk-
ini og börn voru rekin út á gaddinn.
Varnalaus fórnarlömb ítrekaðs of-
beldis. Á unglingsárunum var þessu
fólki meinað að sækja skóla, bannað
að læra á móðurmálinu. Reyndar
var skólakerfinu hreinlega lokað.
En þeir foreldrar, sem skildu að
án menntunar væri engin framtíð,
óhlýðnuðust valdboðinu og reyndu
að tryggja börnum sínum menntun
á laun. Börnunum var kennt í heima-
húsum, ofan í kjöllurum eða uppi á
hanabjálkum; allt í skjóli myrkurs.
Allt sem var sagt þetta kvöld, hafði
ógnarmikla mikla dýpt, fullt af sárs-
auka og reynslu. Ég var að tala við
alvörufólk um eitthvað sem skipti
máli. Um grimmdina og lífshásk-
ann. Það var ótrúleg upplifun að
vera í návist fólks, sem hafði horfst
í augu við dauðann við hvert fótmál
á uppvaxtarárunum.
Fitori og Violetta.
Fitori, besta vinkona Kolfinnu, er
rúmlega þrítug myndlistarkona.
Hún var klædd samkvæmt nýjustu
tísku þetta kvöld. Samt er hún bláfá-
tæk, fráskilin tveggja barna móðir.
Hún hefur lífsreynd augu, full af
glettni og forvitni. Afi hennar og
faðir voru báðir virkir í andspyrnu-
hreyfingunni - fyrst gegn Þjóð-
verjum á stríðsárunum og síðan
gegn Serbum, þegar þeir byrjuðu
þjóðernishreinsanirnar í Kosova.
Þeir sátu báðir hvað eftir annað
í fangelsi. Eiginlega má segja, að
allir, sem við höfum hitt hingað til,
hafi setið í fangelsi um lengri eða
skemmri tíma.
Fitori þurfti að flýja ásamt sonum
sínum, eiginmanni og fjölskyldu
árið 1999, þegar Serbar hófu hreins-
unaraðgerðir í Pristínu. Þau sluppu
yfir landamærin til Grikklands og
létu sig dreyma um að komast alla
leið til Ástralíu, þar sem þau áttu
ættingja. En lánið lék ekki við þau.
Eftir nokkurra mánaða dvöl í flótta-
mannabúðum, sneru þau heim aftur,
þar sem allt var á heljarþröm, húsin
í rúst og fjölskyldur tvístraðar. Eig-
inmaður Fitori, menntaður hagfræð-
ingur, átti svo bágt að loknu stríðinu,
að hann gafst hreinlega upp, hætti
að tala við fólk, hætti að fara úr húsi,
hætti að leita sér að vinnu, hætti að
sinna fjölskyldunni. Að lokum yfir-
gaf Fitori hann - eiginlega til þess
að forða sjálfri sér frá samskonar ör-
lögum. Nú býr hún ein, og lífið snýst
um það að lifa af frá degi til dags.
Violetta var þarna líka. Hún er
aðeins rúmlega tvítug. Grönn sem
tágarviður, klæddist svörtu eins og
hárið, sem liðaðist um axlir hennar.
Kennaramenntuð, talar bæði ensku
og þýsku og fer jafnframt létt með
að annast fjármál og daglegan
rekstur lögfræðiskrifstofu Franc-
escos. Þegar Violetta var barn, réð-
ust serbneskir hermenn inn á heim-
ili fjölskyldunnar um miðja nótt og
ráku alla út, burt af staðnum ásamt
þúsundum Kosovabúa. Þeir voru
reknir klæðalitlir og kaldir alla leið
að landamærum Makedóníu, þar
sem fólkið mátti halda kyrru fyrir
í marga daga, þar til alþjóðasamfé-
lagið sendi hjálparsveitir á staðinn.
Um tíma dvaldist Violetta í flótta-
mannabúðum í Þýskalandi, þar
sem hún lærði þýsku að ráði móður
sinnar. Óvenjuleg framsýni! Hún
var bara níu ára. Violetta stundaði
aldrei venjulega skólagöngu, því að
hún var á skólaskyldualdri, þegar
Serbar lokuðu skólakerfinu, eins og
fyrr er sagt. Öll hennar skólaganga
fór fram á einkaheimilum, ofan
i kjallara eða uppi á háaloftum, i
trássi við vilja ráðamanna. Allt
hennar líf hefur verið stríð. Engu að
síður er hún lífsglöð og falleg stelpa,
sem á kannski einhvern tíma eftir
að vera bara venjuleg manneskja í
venjulegu samfélagi.
Líf og fjör.
Hvernig á að byggja upp nýtt þjóð-
félag á rústum ógnarstjórnar og
stríðs? ótal almannasamtökog stofn-
anir hafa verið settar á laggirnar
í Pristínu til þess að leggja heima-
mönnum lið við það risavaxna verk-
efni. Ein slík stofnun er kennd við
Soros, ungverskan milljarðamær-
ing.sem hefur gefið drjúgan hluta
af auði sinum til að kenna ungu
kynslóðinni meðal hinna nýfrjálsu
þjóða Mið-og Austur Evrópu á
stofnanir og vinnubrögð réttarrikis
og lýðræðis. Önnur slik stofnun
er kennd við Olaf Palme, jafnaðar-
mannaleiðtogann sænska, sem var
myrtur í blóma lífs á götu í Stokk-
hólmi. Kolfinna dóttir mín vinnur
á vegum þessara stofnana við að
rækta jurtagarð lýðræðisins undir
verndarvæng Sameinuðu þjóðanna.
Hún hefur safnað saman liði ungs
menntafólks meðal heimamanna
og erlendra sjálfboðaliða, sem
bjóða upp á harðsoðin námskeið í
stjórnun og rekstri fyrirtækja, stofn-
ana og fjölmiðla, þar sem boðið er
upp á fræðslu um samrunaferilinn
í Evrópu, Evrópurétt og stofnanir
Evrópusambandsins, auk þess sem
boðið er upp á ráðgjöf um lög og
reglur á flestum sviðum þjóðfélags-
ins. Hún er umkringd fólki.sem er
upptendrað af hugsjónum og spyr
ekki endilega um laun að loknu
dagsverki. Það er líf og fjör og linnu-
laus umræða frá morgni til kvölds.
Ef þetta fólk fær að njóta sín, þá á
Kosova framtíð.
Það var sárt að þurfa að skiljast
við Kolfinnu og börnin. Við áttum
saman góða daga, enda var vetrarfrí
í skólanum, og allir gátu sofið út á
morgnana. Þar að auki bættust Snæ-
fríður og Marta dóttir hennar í hóp-
inn, svo að gleðin varð óstöðvandi.
Við fórum víða, hittum fjölda fólks,
en við vöktum kannski helst til lengi
fr'am eftir nóttum.
En kveðjustundin varð ekki um-
flúin. Þriðjudaginn, 29. nóvember
tókum við stefnuna I norður á gamla
volvonum. Við gátum ekki farið sömu
leið til baka, af því að Serbar gera
alla afturreka, sem hafa komið inn
í Kosova án þeirra leyfis.Við komum
nefnilega í gegnum Skopje og Make-
dóníu. Við urðum þess vegna að fara
heim áleið með ströndum fram. Eftir
á að hyggja mætti kalla það fjallabaks-
leið, gegnum Montenegro (Svörtu-
fjöll), Bosníu, Króatíu og Slóveníu til
Ítalíu.
Það var háskaför, sem ég segi
ykkur frá í næsta pistli.
Bryndís Schram
disschram@yahoo.com
ARBÆJARSAFN
OPIO ALLA DAGA í SUMAR FRÁ10 -17
Nánari upplýsingar á vefslóðinni
www. minjasafnreykjavikur. is
Minjasafn Reykjavíkur
ÁRBÆJARSAFN
FERÐASAGA
BRYNDÍSAR
XV.KAFLI