blaðið - 21.12.2006, Side 42

42 FIMMTUDfifíLá&l. DESEMBER 2006
blaöiA
heilsa
Sterk bein
Beinþynning er aðalástæða tíðra beinbrota hjá eldra fólki. Auka má bein-
þéttni með góðu og fjölbreyttu mataræði, einkum neyslu matvæla sem rík
eru af D-vítamíni og kalki. Reykingar draga aftur á móti úr henni.
Hreyfing á jólum
Upplagt er að nota jólafríið til hreyf ingar enda mikilvægt að halda líkamanum við, ekki
síst á þessum árstíma þegar svo mikið er á hann lagt. Gildir einu hvort fólk fer í ræktina,
skellir sér í sund eða í gönguferð út í móa. Hreyfingin sem slík skiptir mestu máli.
heilsa@bladid.net
Heilaörvandi
Shakespeare
Ritstíll breska leikskáldsins Willi-
ams Shakespeares örvar heilann
og hefur jákvæð áhrif á starfsemi
hans samkvæmt niðurstöðum
vísindamanna við Háskólann f
Liverpool sem hafa rannsakað áhrif
skáldskapar meistarans á manns-
heilann.
Shakespeare skrifaði um margt
sérstakan stíl og átti meðal annars
til að breyta sagnorðum í nafnorð
sem virkar á heilann eins og um
gátu sé að ræða.
Þá átti skáldið jafnframt til að bæta
undarlegum orðum inn í setn-
ingar sem eru að öðru leyti frekar
hefðbundnar og hefur það einnig
örvandi áhrif á heila lesandans.
Styrkjum úthlutað
Elleíu gæáaverkefni hljóta styrk frá
heilbrigðisráðuneytinu á árinu en
tilkynnt var um þá í vikunni. Alls bár-
ust 47 umsóknir um gæðastyrki í ár
og komu þær hvaðanæva af land-
inu. Jafnframt var sótt um styrki
til gæðastarfs á flestum sviðum
heilbrigðisþjónustunnar.
Umsóknirnar sneru meðal annars
að klínísku gæðastarfi, rafrænni
skráningu, öryggi sjúkra og þjón-
ustukönnunum. Þau verkefni sem
hlutu styrk eru á sviði öldrunar-
þjónustu, geðheilbrigðisþjónustu,
bráðaþjónustu, heilsugæslu og
endurhæfingu.
Matur og
meðganga
Umhverfisstofnun, Miðstöð mæðra-
verndar og Lýðheilsustöð hafa sent
frá sér nýja útgáfu bæklingsins
Matur og meðganga sem kom
fyrst út fyrir rúmum tveimur árum.
í bæklingnum er að finna ráðlegg-
ingar um mataræði til barnshafandi
kvenna og kvenna með börn á
brjósti.
í nýju útgáfu bæklingsins eru settar
fram ýmsar nýjar og endurbættar
ráðleggingar og má sem dæmi
nefna breytingu á ráðlögðum
dagskammti af kalki fyrir konur á
meðgöngu. Hann hefur lækkað úr
1.200 milligrömmum á dag í 1.000
milligrömm.
Ýmis önnur atriði, svo sem mata-
ræði meðan á
brjóstagjöf stendur
og ráðleggingar
um hreyfingu,
hafa einnig verið
endurskoðuð.
Miðstöð mæðra-
verndar sér um
dreifingu bæklings-
ins en hann má
einnig nálgast á
rafrænu formi á
heimasíðum
allra þriggja
stofnananna
ust.ís, lyd-
heilsustod.is
og hg.is.
Margir slasast illa af völdum hálku á þessum árstima
Hált á svellinu
Hálka getur reynst gang-
andi vegfarendum
skeinuhætt á þessum
árstíma og margir
hljóta alvarlega áverka
eftir að hafa misst fótanna. Það eru
einkum konur á besta aldri og skóla-
börn sem lenda í hálkuslysum að
sögn Herdísar Storgaard, forstöðu-
manns Forvarnarhúss Sjóvár. Hún
segir ennfremur að mörg slysanna
eigi sér stað á lóðum við heimahús.
„Fólk er kannski að hlaupa út í
tunnu eða ætlar að skjótast aðeins
og er illa búið til fótanna, jafnvel á
inniskóm, og dettur svona ofboðs-
lega illa,“ segir Herdís.
í ljósi þess að mörg hálkuslys eiga
sér stað inni á lóðum fólks er mik-
ilvægt að það gæti vel að því að að-
koma að húsum sé örugg. Hreinsa
þarf leiðir til og frá ruslakompu og
inngangi til að þeir sem eiga erindi
inn á lóðina svo sem sorphreinsun-
arfólk, bréf- og blaðberar komist
leiðar sinnar klakklaust. Þá er einn-
ig mikilvægt að góð lýsing sé við
húsið.
Bílastæði varasöm
Mörg slys verða einnig á bílastæð-
um fyrir utan verslanir og fyrirtæki.
„Bílastæðin eru oft alveg skelfileg
vegna þess að þar myndast oft hálka
eða ísing sem maður sér ekki og því
dettur fólk mjög illa þar,“ segir Her-
dís.
Þá er einnig mjög algengt að fólk
slasi sig innandyra í fyrirtækjum,
ekki síst þegar slabb er úti og það
ber mikla bleytu með sér inn.
„Þegar mikil bleyta og slabb er úti
verða hálkumotturnar sem eiga að
draga í sig vökvann oft gegnsósa af
bleytu sem berst síðan út um allt
gólf. Það er ótrúlega mikið af fólki
sem slasar sig þegar það rennur til
í bleytu inni á veitingastöðum og í
verslunum,“ segir Herdís og bætir
við að fyrirtæki þurfi að vera á varð-
bergi gagnvart þessu og skipta út
mottum efþörfer á.
Alvarleg meiðsli
Stór hluti þeirra sem lenda í
hálkuslysum eru skólabörn og oft
eiga slysin sér stað inni á skólalóð-
um.
„Það er oft hópur af krökkum á
mismunandi aldri sem hrúgast í
brekkurnar og það myndast æsing-
ur. Þetta byrjar með rólegum leik en
endar með ósköpum og börn eru að
Uthlíð
Herra- og dömupeysa - vindheld
Korpa I
Herra- og dömupeysa
^iOhr auni 11 Garðati^
hljóta slæm höfuðhögg auk útlima-
brota,“ segir Herdís.
Algengt er að fólk hlj óti útlimabrot
í hálkuslysum, einkum framhand-
leggsbrot þegar það reynir að bera
hendurnar fyrir sig. Einnig kemur
fyrir að fólk íær- eða fótbrotni.
„Það eru líka dæmi þess að fólk sé
að fá mjög slæm axlarmeiðsl og upp-
handleggsmeiðsl því að oft missir
fólk alveg fæturna undan sér og dett-
ur kylliflatt og höggið lendir á efri
hluta líkamans. Þetta eru oft mjög
slæm meiðsli sem þurfa jafnvel ein-
hverra aðgerða við. Það eru líka allt-
af einhverjir sem reka hreinlega höf-
uðið í og fá höfuðhögg," segir Herdís
og bendir á að eldra fólk fái oft mun
alvarlegri áverka þegar það dettur.
Það er bæði með viðkvæmari beina-
samsetningu og dettur á annan hátt
en yngra fólk.
Eldra fólk hlýtur alvarlegri áverka
„Viðbrögðin eru hægari og oft nær
það kannski ekki að bera fyrir sig
hendurnar eins og fólk á besta aldri
gerir og þar af leiðandi hlýtur það
jafnvel áverka alveg frá toppi til tá-
ar. Það getur til dæmis fengið högg
í andlitið eða á höfuðið og brotnað
líka,“ segir Herdís.
Edra fólk er jafnframt oft lengur
að ná sér af meiðslunum auk þess
sem þau geta haft áhrif á andlega
líðan þess.
„Fólk verður
oft óöruggt
þegar það
þess-' y Gefðu golfpeysu
jafnvel að leita sér læknisað-
stoðar vegna beinbrota eða gg
annarra áverka.
ósköpum og hættir til að einangrast
og hreyfir sig kannski ekki nógu
mikið þannig að það lendir oft í hálf-
gerðum slysavítahring í kjölfarið,"
segir Herdis.
Fólk getur gripið
til ýmissa ráða
til að auka
. öryggi
sitt í
og draga úr líkum á því að
lenda í slysum. í því sambandi skipt-
ir fótabúnaður höfuðmáli en algengt
er að fólk sem hrasar í hálku sé illa
búið til fótanna. Oft hefur tíska
og útlit áhrif þar á en Herdís segir
fólk verði að taka mið af aðstæðum
hverju sinni við val á skóbúnaði.
„Ef það er komið klakahröngl eða
þykkt íslag þá þarftu að vera með
einhvers konar mannbrodda en ef
það er búin að vera væta sem síðan
frýs og það er aðeins þunnt lag of-
an á þá þarf að nota einhvers konar
sóla sem eru búnir hálkuvörn. Það
eru til dæmis til grófkorna sólar
alveg eins og eru notaðir á bíldekk
og síðan eru til hlífar sem eru sett-
ar undir og má líkja við nagla á bíl-
dekkjum," segir Herdís og áréttar
að mikilvægt sé að fólk eigi fleiri en
eina tegund. Hún bendir jafnframt
á að varasamt geti reynst að nota
mannbrodda við rangar aðstæður.
„Ef fólk er til dæmis að fara af is
yfir á auða gangstétt þá þarf það
að gæta sín þegar það kemur yfir á
auða svæðið. Þess eru dæmi að fólk
hafi hreinlega fest gaddana einhvers
staðar og dottið á því sem á að vera
hálkuvörn," segir Herdís sem hvet-
ur fólk til að kynna sér þá kosti sem
í boði eru.
Tengsl D-vítamíns
og MS-sjúkdomsins
Fólk sem hefur mikið af D-vít-
amíni í líkamanum virðist vera í
minni hættu á að fá MS-sjúkdóm-
inn ef marka má niðurstöður nýrr-
ar bandarískrar rannsóknar sem
kynntar voru í vikunni. Niðurstöð-
urnar kunna að koma að góðum not-
um í baráttunni við sjúkdóminn.
MS-sjúkdómurinn sem er ólækn-
anlegurhefuráhrifámiðtaugakerfið
og lýsir sér meðal annars í þróttleysi
og hreyfi-, tal- og sjóntruflunum.
Um tvær milljónir manna í heimin-
um eiga við sjúkdóminn að stríða.
Gæti virkað fyrirbyggjandi
Vísindamenn við Harvard-háskóla
sem stóðu að rannsókninni söfnuðu
blóðvatnssýnum frá meira en sjö
milljón manns. 1 þeim hópi voru 257
sem fengu MS-sjúkdóminn.
Sýni þeirra sem fengu sjúkdóm-
inn voru greind með tilliti til magns
D-vítamíns og borin saman við sýni
frá fólki sem ekki var haldið sjúk-
dómnum.
Líkurnar á að fá MS-sjúkdóminn
minnkuðu eftir því sem D-vítamín-
magnið var meira hjá þátttakendum
sem voru með hvítan hörundslit.
Vísindamennirnir telja að þetta
gefi í skyn að í mörgum tilfellum
megi koma í veg fyrir að sjúkdómur-
inn geri vart við sig ef fólk eykur D-
Uppspretta D-vítamíns D-vítamín fæst meðal annars
úrýmsum fisktegundum, lýsi, eggjum og mjólkurafurð-
um. Þá eykur sólarljós framleiðslu þess f húðinni.
vítamínneyslu sína og hún gæti því
virkað fyrirbyggjandi.
Mismunur eftir kynþáttum
Tengsl milli mikils D-vítamín-
magns í líkama og hættunnar á að fá
MS-sjúkdóminn fundust ekki með-
al þátttakenda af svörtum kynþætti
eða af suðuramerískum uppruna (e.
hispanics). Það kann þó hugsanlega
að stafa af því að þátttakandur úr
þeim hópum voru færri og höfðu
almennt minna af D-vítamíni í lík-
amanum en hvítir.
Vísindamennirnir segja að frekari
rannsókna sé þörf til að komast að
því hvort D-vítamín dragi úr líkum
á því að fólk fái MS-sjúkdóminn.