Bændablaðið - 05.07.2005, Blaðsíða 34

Bændablaðið - 05.07.2005, Blaðsíða 34
34 Þriðjudagur 5. júlí 2005 I Inngangur Miklar breytingar hafa orðið á bú- fjáreign landsmanna, nýtingu beiti- landa og búskaparháttum síðustu áratugina. Vetrarbeit sauðfjár er aflögð að mestu, er enn töluvert nýtt fyrir hross en mikið gefið með, og úthaginn er nýttur til sauðfjárbeitar í tengslum við rækt- að land vor og haust með hag- kvæmum hætti. Nú er fjárfjöldinn rúmlega 455.000 vetrarfóðraðar kindur og hrossin rúmlega 72.000. Þróunin hefur verið sú að eftir mikla fækkun sauðfjár á tveimur síðustu áratugum liðinnar aldar, eða úr 896.000 árið 1978, hafa litl- ar breytingar orðið á fjártölunni undanfarin ár, þó heldur fækki. Hrossin voru orðin rúmlega 80.000 á síðasta áratug liðinnar aldar og hefur því fækkað nokkuð. Í heild- ina nýtir hrossastofninn meiri út- hagabeit en sauðfjárstofninn nú á dögum, þó aðallega í heimalönd- um. II Lög og reglur: Þegar fjallað er um lausagöngu og vörslu búfjár skal minnt á lagaum- hverfið sem unnið er innan. Um er að ræða lög um búfjárhald, afrétt- arlög, girðingarlög og vegalög, reglugerðir um vörslu búfjár, um girðingar, um gæðastýringu í sauð- fjárframleiðslu, samþykktir sveit- arfélaga um búfjárhald svo og fjallskilasamþykktir. Að mestu leyti er byggt á nýlega endurskoð- uðum eða nýjum reglum sem hafa mótast með tilliti til aðstæðna og hefða. Allt heyrir þetta undir Land- búnaðarráðuneytið nema vegalög- in. III Staðan Staðan um þessar mundir er breytileg eftir sveitum og héruð- um, þéttbýli og dreifbýli, víðast hvar kemur sauðfé við sögu, hross einnig á ýmsum stöðum og jafnvel nautgripir. Jörðum með búfé fækk- ar, en búin stækka að meðaltali. Aukin þörf er fyrir girðingar, eink- um í heimalöndum, en afkoman leyfir ekki nokkurn kostnaðarauka. Góð þátttaka er í gæðastýringu, þar sem miklar kröfur eru gerðar til góðra beitarhátta og gróður- verndar. Þá er þátttaka sauðfjár- og hrossabænda í uppgræðslu lands og öðrum landbótum veruleg og vaxandi. Ógirtir eða illa girtir vegir með aukinni og hraðari umferð í gegn um lönd bænda valda vax- andi vandamálum. Brýnt er að endurskoða girðingarákvæði vega- laga með hliðsjón af áliti veg- svæðanefndar frá 2001 þannig að Vegagerðin beri ábyrgð á friðun vega, að minnsta kosti hinna fjöl- farnari líkt og til dæmis hefur verið samið um í Húnaþingi vestra, í Mýrdalshreppi, í Ölfusi og víðar í Landnámi Ingólfs Arnarsonar. Sauðfjárrækt er sú búgreinanna sem er veigamesta undirstaða bú- setu og byggðar í dreifbýli, breyti- legt þó eftir svæðum, og þá sér- stöðu hennar þarf að virða. IV Skipulagning - framtíðarsýn Sveitarfélögin í landinu ættu að huga að gerð úttektar á stöðu lausagöngu og vörslu búfjár , bæði í heimalöndum og afréttum. Lausaganga hrossa (stórgripa) er bönnuð víða um land, bæði í þétt- býli og dreifbýli, en sauðfjár víð- ast hvar í þéttbýli. Skoða þarf sam- býli sauðfjárbúskapar, og í sumum tilvikum hrossahalds, við aðrar bú- greinar. Þar sem aðstæður eru mjög breytilegar innan sama sveit- arfélags er eðlilegt að huga að mis- munandi reglum með tilliti til að- stæðna. Einnig gætu aðliggjandi sveitarfélög þurft að vinna saman að þessum málum eins og gert hef- ur verið í Landnámi Ingólfs Arnar- sonar og víðar. Þá er ljóst að ríkis- stofnanir verða að koma að málun- um, svo sem Landgræðslan, Skóg- ræktin og Vegagerðin. Athugandi væri að sveitarstjórnir skipti öllu sínu landsvæði eða hlutum þess í tvo megin flokka með tilliti til skógræktar og sauðfjárræktar, einnig hrossaræktar ef þurfa þykir. 1) Svæði þar sem sauðfjárhaldið er lagað að skógræktarsjónarmið- um, þ.e. möguleikar eru á að af- marka beitarsvæðin, jafnvel hafa féð í vörslu í girðingarhólf- um allt sumarið. Slíkt kæmi trú- lega helst til grein þar sem fjár- búskapur er orðinn lítill og skil- yrði til skógræktar eru góð. Einnig væri hægt að tengja sam- an skógrækt og skipulega fjár- beit í skóg (agroforestry-bú- skógrækt). Lausaganga yrði bönnuð utan beitarsvæða, þar með á ógirtum vegsvæðum, og beitarsvæðin skilgreind í sam- þykktum um búfjárhald eins og sums staðar er farið að gera. Fordæmi eru í Landnámi Ingólfs Arnarsonar og slíkt gæti hugs- anlega hentað annars staðar á suðvestanverðu landinu og jafn- vel víðar. 2) Svæði þar sem skógræktarsjón- armiðin eru löguð að sauðfjár- haldinu, þ.e. fjárbúskapur út- breiddur og veigamikill vegna afkomu bænda og viðhalds byggðar. Skógræktin yrði afgirt, tengsl við beit eftir aðstæðum (búskógrækt). Lausaganga sauð- fjár yrði ekki bönnuð, nema á afgirtum vegsvæðum, enda mest af landinu nýtt til fjárbeitar. Í þessum sveitarfélögum ætti líka að huga að setningu samþykkta um búfjárhald. Þetta gæti átt við víða um land, til dæmis í Strandasýslu og Norður- Þing- eyjarsýslu. Erfiðast er um vik þar sem fjalllendi er mikið , líkt og á Vestfjörðum og Austfjörð- um. Á slíkum stöðum er óraun- hæft að banna lausagöngu sauð- fjár nema unnt sé halda fénu á afmörkuðum svæðum með girð- ingum og náttúrulegum hindr- unum. Hafa skal í huga að réttarstaða vegna búfjár sem lendir í slysum á vegum úti breytist um leið og lausaganga hefur verið bönnuð og þar með kostnaður við bú- fjárhaldið ef bændur verða bóta- skyldir vegna tjóna á ökutækj- um. Þá er brýnt að hafa trygg- ingar í lagi. V Lokaorð Búfjárbeit í úthaga er í vaxandi mæli stunduð í sátt við landið og í anda sjálfbærrar þróunar, m.a. vegna gæðastýringar í sauðfjár- rækt og hrossarækt. Við teljum úr- elt það sjónarmið að líta á skóg- rækt og sauðfjárrækt sem andstæð- ur. Báðar þessar búgreinar geta og eiga að gegna veigamiklu hlut- verki í viðhaldi sveitabyggðar. Aukið frumkvæði sveitarfélaga þarf til að gera úttekt á stöðunni og skipuleggja til framtíðar. Bændum, sauðfjárbændum sem öðrum, ber að kosta landamerkja- girðingar að hálfu á móti aðliggj- andi jörðum en leita þarf hag- kvæmustu leiða til að draga úr slíkum kostnaði. Leita þarf sam- vinnu og samkomulags við opin- bera aðila, m.a. vegna friðunar vegsvæða. Bætt tengsl á milli skógræktar og sauðfjárræktar falla vel að æskilegri stefnu í landbún- aðarmálum og geta fallið vel að ríkjandi sjónarmiðum varðandi breyttar áherslur í opinberum stuðningsgreiðslum. Sauðfjárrækt- in er að styrkja stöðu sína, bæði á innlendum og erlendum mörkuð- um, ekki síst vegna hinnar góðu ímyndar afurðanna en þar skipta fjölbreyttur úthagagróður og frelsi í sumarhögum miklu máli. Göngur og réttir eru víða að verða liðir í ferðaþjónustu, við eigum merki- lega búfjárstofna í landinu, svo sem forystufé. Fornar hefðir eru enn í heiðri hafðar svo sem notkun og skráning marka. Gera má ráð fyrir að nú sé að komast á meiri stöðugleiki í þess- ari búgrein en verið hefur um ára- bil og bændur eru að sjálfsögðu reiðubúnir til að ræða allar raun- hæfar leiðir til að bæta vörslu og þar með draga úr lausagöngu sauða sinna eftir því sem aðstæður leyfa. Góðir ráðstefnugestir. Skóg- rækt og sauðfjárrækt eru í raun tvær greinar af sama stofni ef vel er að gáð. Báðar byggja þær fram- tíð sína á að við umgöngumst landið okkar af virðingu og nær- gætni og nýtum það skynsamlega. Stillum þeim ekki upp sem and- stæðum, heldur samherjum til vaxtar og eflingar dreifbýli á Ís- landi. Báðar eiga þær rætur sínar í íslenskri gróðurmold. (Grein þessi er að stofni til handrit erindis sem flutt var á ráð- stefnunni „“Nýja bújörðin“ að Núpi í Dýrafirði 16. mars 2005) Jóhannes Sigfússon, Lands- samtökum sauðfjárbænda, og Ólafur R. Dýrmundsson, Bændasamtökum Íslands. Lausaganga og varsla búfjár - lög, hefðir og hagsmunir; framtíðarsýn bænda Síðasta sumar var í Reynihlíð við Mývatn opnuð glæsileg baðað- staða með 5.000 fermetra hvera- lóni, náttúrulegum gufuböðum og öllu tilheyrandi, sem fékk heitið Jarðböðin við Mývatn. Það voru þeir Pétur Snæbjörnsson og Jóhann Friðrik Kristjánsson sem fengu þessa hugmynd fyrir all- mörgum árum. Tilgangurinn með starfseminni er að efla ferðamannastrauminn í Mývatnssveit ásamt því að halda fornum sið við. „Við opnuðum hér hjá okkur 30. júní í fyrra og fyrstu sex mánuðina fengum við 36 þús- und gesti hingað til okkar.“ Gestafjöldinn er kominn upp í 15 þúsund það sem af er þessu ári og stefnir í að hingað komi á bilinu 50 til 60 þúsund manns á þessu ári. „Þetta hefur auðvitað verið mikil lyftistöng fyrir svæðið, hvort sem er að vetri eða sumri,“ segir Stefán Gunnarsson framkvæmdastjóri. Hjá fyrirtækinu starfa 13 manns yfir sumartímann en fimm á vet- urna. Eftir uppsagnir hjá Kísiliðjunni sl. vetur og lokun hennar horfði ekki vel í atvinnumálum Mývetn- inga en fjórir fyrrverandi starfs- menn verksmiðjunnar starfa nú við jarðböðin, þar af eru tveir fastráðn- ir. Nú er unnið að frekari fram- kvæmdum á svæðinu. Verið er að stækka búningsaðstöðuna en snemma kom í ljós að hún annaði ekki þeim fjölda sem vill heim- sækja staðinn. Þá vinnur Vega- gerðin að vegabótum á spottanum frá þjóðvegi eitt að jarðböðunum, en það er um einn kílómetri. „Jarð- böðin við Mývatn hafa fengið frá- bærar viðtökur og við höfum tröllatrú á þessu fyrirtæki,“ segir Stefán Gunnarsson. Hægt er að kynna sér starfsemina nánar á vef- setrinu www.jardbodin.is. Jarðböðin í Mývatnssveit hljóta frábærar viðtökur

x

Bændablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.