Bændablaðið - 24.11.2011, Qupperneq 32

33Bændablaðið | fimmtudagur 24. nóvermber 2011
Lesendabásinn
,,Vandi byggðanna er fyrirliggjandi stjórnsýsla...“
- Greinarstúfi Lýðs Árnasonar í síðasta tölublaði Bændablaðsins svarað
Þótt því fari fjarri að ég skrifi
undir margt af því, sem þú festir
á blað í téðri grein, þá finn ég að
hjarta okkar slær saman undir
niðri og ekki efast ég um að þú
viljir fólki í dreifbýlinu vel.
Við náum t.d. mjög vel saman
þegar þú skrifar: ,,Vandi byggðanna
er fyrirliggjandi stjórnsýsla...“ þó
svo að við séum ekki í dag sammála
um leiðina að því að bæta hana. Tek
einnig undir þá hugmynd að leyfa
frjálsar strandveiðar og ,,skapa
þannig aðgengi að þeirri auðlind sem
fólkið þekkir og vill nýta“. Vandinn
er bara sá að verið er að hrekja allt of
margt fólk í burt, sem einmitt ,,þekkir
og vill nýta“ þessa auðlind, sem og
aðrar.
Sveitarstjórnir fá það óþvegið í
greininni en dálítið brútalt að alhæfa
eins og þar er gert, auk þess sem
hæpið má telja að þessu fólki sé að
öllu leyti sjálfrátt, án þess að ég ætli
að fara að svara fyrir sveitarstjórnar-
menn. Vík að þessu aðeins betur
síðar og verri skúrkum í þessu efni,
sem Lýður nefnir þó í grein sinni, án
þess að gera sér grein fyrir alvarleika
samhengisins og virðist því hengja
bakara fyrir smið.
Áður en lengra er haldið, þótti
mér ögn forvitnilegt að lesa í grein
þinni um að þriðja stjórnsýslustigið
hafi verið ,,aðeins lítillega rætt í
stjórnlagaráði og náði aldrei flugi“.
Í beinu framhaldi kemur síðan þessi
kotroskna setning: ,,Hins vegar var
settur inn nýr kafli um sveitarstjórnir
sem gæti orðið grundvöllur að auk-
inni sjálfsstjórn héraðanna.“ Þegar
maður lítur síðan í frumvarpssmíðina
er afraksturinn svo dapur, hvað þetta
varðar, hefði þögnin líklega farið efn-
inu best. Það þarf ansi mikinn vilja,
jafnvel óskhyggju, til að lesa þetta
út úr frumvarpstextanum.
Í 39. greininni um alþingiskosn-
ingar segir í 3. mgr.: ,,Heimilt er
(leturbr. ÞL) að skipta landinu upp í
kjördæmi. Þau skulu flest vera átta.“
Þetta er ekki eina dæmið í frum-
varpinu sem háð er heimild, en sem
sumir tala um eins og þannig skuli
það vera, og verður varla annað séð
en að þú fallir beint í þessa gryfju
sjálfur. Á sjálfum kaflanum, nr.
VII um sveitarfélög, er jafnvel enn
minna að græða í þessu efni, borið
saman við það fátæklega sem um
efnið stóð í gömlu stjórnarskránni.
Að vísu eru þarna viðbótaratriði um
svonefnda nálægðarreglu, íbúalýð-
ræði og samráðsskyldu, – svo sem
allt gott og blessað, en hægt að teygja
og toga nánast að vild og kemur lítið
raunverulegu sjálfstæði héraða við.
Við nánari skoðun er nálægðarreglan
hins vegar góð og bitastæð undan-
tekning sem hugmyndaleg undirstaða
að auknu sjálfstæði héraða og þar
með að millistigi í stjórnsýslunni,
eins og fram kemur síðar í greininni.
Snúum okkur nú að alvöru
málsins
Miðað við þá miklu umræðu sem
var um millistigshugmyndir í stjórn-
skipuninni fram um 1990, og að hluta
til hefur verið rakin í mínum skrifum
(og miklu víðar og rækilegar í skrif-
um fólks þegar alvöru umræða var í
gangi um málið), finnst þér, Lýður,
þá ekkert athugavert við þessa svo
til algjöru þögn sem hefur umlukt
þessar hugmyndir sl. 20 ár?
Sjálfum finnst mér Stjórnlagaráð,
opið og faglegt, sískoðandi stjórnar-
skrár annarra landa mánuðum saman,
hafa gjörsamlega brugðist og/eða
verið mikilli meinloku slegið í mál-
inu. Tekið er þegjandi og hljóðalaust
við keflinu af miðstýringarveldinu og
þagað með því þunnu hljóði í stað
þess að taka millistigshugmyndina til
upplýstrar og sjálfstæðrar skoðunar,
enda hefur slík stjórnskipan yfirleitt
reynst vel og verið forsenda fyrir
viðunandi valddreifingu, enda til
stofnað með það að markmiði.
Er þetta sérstaklega athyglisvert,
þar sem eitt af yfirlýstum höfuð-
markmiðum ráðsins var einmitt að
auka valddreifingu í landinu, eða
náði hið háleita markmið ykkar
aldrei nema að ytri mörkum Stór-
Reykjavíkursvæðisins og í besta
falli einhvers friðþægingarsvæðis í
kringum Akureyri (sbr. búsetu full-
trúa ráðsins)?
Ekki vantaði ráðið ábendingar
um þetta stjórnskipulag, eins og
nokkuð var tíundað í grein undir-
ritaðs í Bændablaðinu og óþarft er
að endurtaka hér. Ég kemst þó ekki
hjá að bæta inn setningu, sem fórst
fyrir í þeirri grein fyrir misskilning
og varðar hina margnefndu þögn, en
aðdragandinn er svona:
,,Þessi þögn hins upplýsta
Stjórnlagaráðs um millistigið er
mjög undarleg, ekki síst eftir að þrjú
úr forystuliði ráðsins fengu áskor-
anir um að skoða einmitt þetta mál
á opnum og málefnalegum fundi á
Egilsstöðum 14. júní í sumar...“
Síðan strax á eftir átti þessi setn-
ing að koma:
,,Í þessu sambandi er sérstök
ástæða til að nefna erindi Smára
Geirssonar á Neskaupsstað á þessum
fundi um baráttu Fjórðungsþings
Austurlands forðum fyrir fylkja-
skipan í landinu og brýningu hans
til Stjórnlagaráðsfulltrúanna að taka
slíkt til umfjöllunar innan ráðsins.“
En allt kom fyrir ekki, þó að það
sé haft fyrir satt að þetta hafi verið
eini almenni fundur ráðsmanna, sem
slíkra, á starfstíma þess og hefði, bara
þess vegna, jafnvel átt að ýta við inn-
múruðustu þéttbýlingum ráðsins í
eða við 101 Reykjavík.
Lengi skal manninn reyna...
Vandræðagangurinn í kringum
stjórnskipunarmálin hér á landi, með
blindgötustefnuna um sameiningu
sveitarfélaga að leiðarljósi að undir-
lagi miðstýringaraflanna, er að verða
ein allsherjar langavitleysa.
Þar með gefst þessum sömu öflum
nægt ráðrúm til að hreiðra enn betur
um sig til að styrkja eiginhagsmuna-
stöðu sína, eins og raun ber vitni,
m.a. með því að þagga millistigshug-
takið, sem er eitur í þeirra beinum,
niður og það næstum í hel. Er því
ekki seinna vænna fyrir málsmetandi
fólk að taka til sinna ráða.
Þarna ætti Lýður, og sam-ráðsfólk
allt, að rífa sig upp úr flatneskjunni,
viðurkenna eigin yfirsjón (sem
meinlokan vonandi var) og vinna
að málinu áður en Alþingi, með
miðstýringarkrumluna um hálsinn,
hunsar allar millistigshugmyndir í
nýrri stjórnarskrá. Má geta þess í
þessu sambandi að einn fyrrverandi
ráðsmaður og aldursforseti þess
(reyndar fæddur sama ár og undir-
ritaður), Ómar okkar Ragnarsson, er
nýverið kominn í stjórn byggðasam-
takanna Landsbyggðin lifi, sem m.a.
eru að velta millistigsstjórnsýslunni
fyrir sér, ásamt hvers konar byggða-
málum almennt. Honum væri örugg-
lega ekki skotaskuld úr því, miðað
við fyrri afrek, að hafa forystu í þessu
baráttumáli, enda dugar ekki nein
venjuleg hersveit í baráttuni við hina
raunverulegu ríkjandi valdhafa, sem
tögl og hagldir hafa í þessu máli og
mörgum öðrum þjóðmálum, án þess
að nokkur hafi kosið þá til eins eða
neins í lýðræðislegum kosningum.
Mér er svo sem alveg ljóst að
það er ekkert
áhlaupaverk að ráðast til atlögu
við þessa sjálfskipuðu kerfisklíku
hagsmuna, auðs og valda. Það ætlar
ekki einu sinni að takast í hrunadansi
kreppunnar, sem nú er stiginn, að
hreyfa við þessu veldi, öndvert við
það, sem gerðist á Írlandi og tíundað
var af Dr. Kirby nokkrum í Silfri
Egils sl. sunnudag (13.nóv.), þar sem
sökudólgunum er hvergi vært eftir
hrunið og flokksmenn klíkuflokksins
þar í landi hlutu algjört afhroð í kosn-
ingunum í kjölfarið og fá hvergi að
koma fram óáreittir. – Læt hins vegar
lesendum eftir allar vangaveltur um
samanburð á stöðu hliðstæðra aðila á
þessu sviði hér á landi fram að þessu,
en hann vekur mörgum vægast sagt
nokkurn ugg.
Það þarf því greinilega fyrst og
fremst kjark til að ráðast til atlögu
við þetta ólýðræðislega kerfisvígi,
en það er kannski þar sem hnífurinn
stendur í kúnni.
Eftir að hafa allnokkrum sinn-
um fylgst með ágætum málflutn-
ingi þínum, Lýður, á starfstíma
Stjórnlagaráðs, þá kom nokkuð á
óvænt að þú hikar ekki við að hengja
bakara fyrir smið þar sem sveitar-
sjórnarmenn eru, en lætur skúrkinn
(hagsmunaaðilana í skjóli Alþingis,
eins og þú kýst að nefna þetta lið)
sleppa. Það er aumur leikmaður,
sem ekki sér í gegnum þetta sam-
hengi. Ætli menn í raun og veru að
gera alvöru úr því að koma á bita-
stæðri valddreifingu, verða menn að
sjálfsögðu að ráðast að rót vandans,
sjálfu miðstýringarveldinu.
Í ljósi alls þessa og í framhaldi af
því að lýsa þig ósammála nauðsyn
eins stjórnsýslustigs til viðbótar hér
á landi, berð þú upp afar hjákát-
lega spurningu: ,,Um hvað ætti sú
stjórnsýsla að snúast?“ Hún snýst að
sjálfsögðu fyrst og fremst um rétt-
læti; – jafnan rétt fólks, hvar sem er
á landinu til þess að búa við svipuð
skilyrði og aðrir og hafa mest um
eigin mál að segja (sbr, skilgrein-
ingu á nálægðarreglunni síðar),
með öðrum orðum, raunverulega
valddreifingu. Og enn er minnt á hin
fallegu aðfararorð ásamt mannrétt-
indakafla stjórnarskrárfrumvarps
Stjórnlagaráðs sem vitnað var til
í niðurlagi í fyrri grein undirritaðs,
þar sem mikil áhersla er lögð á
ýmiss konar mannréttindi og þar
á meðal jafnrétti vegna kynferðis
og búsetu.
Af ýmsu má ráða að réttinda-
barátta fólks óháð búsetu, þ.e.
„dreifbýlista“, er mun skemur á
veg komin en réttindabarátta fólks
óháð kynferði, femínista, þó þar
vanti einnig mikið upp á þrátt fyrir
áratuga baráttu.
,,Landið eitt kjördæmi“,
stjórnsýslan og nálægðarreglan
Nærtækasta dæmið um virðingar-
leysi við dreifbýlista kom vel fram í
kosningaúrslitum til Stjórnlagaþings
(síðar Stjórnlagaráðs). Þar var
hins vegar jafn-
vægis milli kynja mjög gætt, en
síbyljuliðið, aðallega úr þéttbýli
landsins, með ,,Landið eitt kjör-
dæmi“ að leiðarljósi, lét sig engu
skipta hið himinhrópandi ójafn-
vægi sem var á búsetu hinna kjörnu
fulltrúa, sem raun varð á í þeim
kosningum og bent var rækilega
á í Bændablaðsgrein undirritaðs.–
Sem sagt óréttlæti, eða í besta falli
skilningsleysi í garð hinna dreifðu
byggða, setti að vonum mark sitt á
viðhorf Stjórnlagaráðs í byggða-
málum, enda útkoman að mörgu
leyti eftir því, eins og að hluta hefur
verið rakið hér.
Það er hins vegar fagnaðarefni
og þakkarvert að þú, Lýður, skulir
brjóta ísinn fyrir uppbyggilega
umræðu um byggðamál með svar-
grein þinni í Bændablaðinu, þó svo
að þörf sé á mun upplýstari og dýpri
máflutningi en rúmast í einni stuttri
svargrein um hinar raunverulegu
ástæður fyrir þinni eigin fullyrðingu
um að byggðavandinn sé fyrirliggj-
andi stjórnsýslu að kenna.
Varðandi byggðamálin þarf
greinilega að uppfylla og tryggja
mun betur að skilyrði þau haldi,
sem lýst er í aðfararorðum og
mannréttindakafla stjórnarskrár-
frumvarps Stjórnlagaráðs og þú áttir
vafalaust þinn stóra þátt í að orða,
en fram koma síðar í frumvarpinu
um breytta stjórnsýslu og stjórn-
skipunarmál.
Kallað er því eftir sterkari rökum
gegn millistigshugmyndinni en þeim
sem fram hafa komið, að því gefnu
að horfið verði sem fyrst frá bröltinu
um sameiningu sveitarfélaga, sem
er dýr tilraunastarfsemi og skýlaust
brot á hinni ágætu nálægðarreglu,
en hún er í grunninn sú ,,að valdið
sé sem næst þeim sem ákvarðanir
varða og ákvarðanataka sé ekki færð
til fjarlægari valdastofnana að nauð-
synjalausu“. (Tilvitnun í erindi Ara
Teitssonar, fyrrverandi varaformanns
Stjórnlagaráðs og eina fullrúa þess
búsettum í raunverulegu dreifbýli,
á opnum fundi á Egilsstöðum 14.
júní 2011.)
Til þess að sjónarmið allra lands-
manna komi fram í þessu máli þarf
einnig fyrir alla muni að halda í
heiðri skilyrði hinnar ágætu nálægð-
arreglu, sem þið ráðsfólk, góðu heilli
og af miklum klókindum, settuð inn
í frumvarpið.
Sér nokkur fyrir sér réttlæti í
kosningu um slíkt mál með ,,landið
eitt kjördæmi“-aðferðinni án veru-
legra skilyrða og takmarkana?
Hvernig sem endanlegt stjórnar-
skrárfrumvarp mun líta út í afgreiðslu
Alþingis, verður að lágmarki að verja
nálægðarregluna og, á grunni hennar,
koma millistigshugmyndinni þar inn,
þótt slíkt hljómi eins og óskhyggja
á þessari stundu, fyrst þið í ráðinu
báruð ekki gæfu til þess og er hér
með lýst eftir nánari skoðun og fylgi
ykkar og annarra við málið á meðan
öll nótt er ekki úti.
Egilsstöðum, 17. nóvember 2011
Þórarinn Lárusson
Þórarinn Lárusson.
Fulltrúar stjórnlagaþings. Mynd / Fréttablaðið