Fréttablaðið - 23.02.2012, Blaðsíða 12

23. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR12
Kynþáttafordómanefnd
Evrópuráðsins gerir ýmsar
athugasemdir við stöðu
mála á Íslandi í nýrri
skýrslu sinni, þó margt
hafi lagast á undanförnum
árum. Skýrsla nefndarinnar
var gerð opinber á þriðju-
dag.
Íslensk stjórnvöld hafa ekki stað-
fest þá alþjóðasamninga sem þau
voru hvött til að gera fyrir fimm
árum, þegar kynþáttafordóma-
nefnd Evrópuráðsins gerði síðast
skýrslu um stöðu mála á Íslandi.
Þá var eindregið lagt til við
stjórnvöld að þau staðfestu ýmsa
alþjóðasamninga. Tólfti viðauki
við mannréttindasáttmála Evr-
ópu, sem kveður á um bann við
mismunun að því er varðar rétt-
indi sem tryggð eru í lögum, hefur
verið undirritaður en ekki fullgilt-
ur. Aðrir samningar sem um ræðir
eru endurskoðaður félagsmálasátt-
máli Evrópu, sáttmáli UNESCO
gegn mismunun á sviði menntunar,
rammasamningur um vernd þjóð-
ernisminnihlutahópa og Evrópu-
sáttmáli um svæðisbundin tungu-
mál og tungumál minnihlutahópa.
Þá voru stjórnvöld hvött til að
undirbúa staðfestingu alþjóða-
samnings um vernd réttinda allra
farandverkamanna og fjölskyldu-
meðlima þeirra og viðbótarbókun
við sáttmála gegn tölvuglæpum.
Vilja breytta stjórnarskrá
Stjórnarskráin ætti að innihalda
öflugri vörn gegn kynþáttafor-
dómum og misrétti að mati nefnd-
arinnar. Stjórnvöld telja að 65.
grein hennar veiti nægilega vernd.
Greinin kveður á um að allir skuli
vera jafnir fyrir lögum og njóta
mannréttinda án tillits til kyn-
ferðis, trúarbragða, skoðana, þjóð-
ernisuppruna, kynþáttar, litarhátt-
ar, efnahags, ætternis og stöðu að
öðru leyti.
Ríkisborgararéttur frá Alþingi
getur skapað ójafnræði
Kynþáttafordómanefndin hefur
áhyggjur af tveimur ákvæðum í
nýjum lögum um íslenskan ríkis-
borgararétt. Í fyrsta lagi hefur
nefndin áhyggjur af því að hægt
sé að neita umsækjendum um
ríkis borgararétt ef þeir hafa hlot-
ið sekt eða fangelsisdóm, eða eru
grunaðir um refsiverðan verkn-
að. Þannig geta minniháttar brot
sem sektir liggja við útilokað að
einstaklingar geti fengið ríkis-
borgararétt. Nefndin telur þetta
ákvæði óþarflega strangt og sam-
rýmast ekki meginreglu um með-
alhóf. Frumvarp um breytingar á
þessum lögum er til umfjöllunar í
allsherjarnefnd Alþingis nú og þar
er miðað við hærri sektir en áður.
Þá verða umsækjendur að stand-
ast íslenskupróf eða fá undanþágu
frá því. Þrátt fyrir að prófið sé
talið tiltölulega auðvelt þá eiga ein-
staklingar, einkum frá Suðaustur-
Asíu, sérstaklega erfitt með að
fullnægja þessu skilyrði. Stjórn-
völd eru því hvött til að tryggja að
lestrarkennsla og íslenskunám-
skeið séu aðgengileg sem víðast.
Þá er í skýrslunni gerð athuga-
semd við að Alþingi geti veitt
íslenskan ríkisborgararétt. Þessi
aðferð hafi verið notuð þegar ein-
staklingar geta ekki náð tökum á
íslensku þrátt fyrir viðleitni og
einnig þar sem fólk hefur framið
smávægileg brot. Nefndin segir
að þótt þessi tilhögun teljist jafn-
gilda þrautaúrræði eða lokaáfrýj-
un, þá mætti einnig líta svo á að
hún skapi óvissu og ójafnræði.
Engar ákærur vegna kynþáttamis-
réttis
Stjórnvöld hér á landi voru hvött
til þess fyrir fimm árum að grípa
til aðgerða til að tryggja að ákvæð-
um hegningarlaganna um kyn-
þáttafordóma og misrétti yrði beitt
skilvirkt. Lagt var til að rannsakað
yrði hvers vegna kvartanir væru
jafn fáar og raun ber vitni.
Frá árinu 2003 hafa hvorki
verið gefnar út ákærur fyrir brot
á banni við kynþáttamisrétti né
fyrir brot á grein um bann við
kynþáttahatri. Frjáls félagasam-
tök hafa ekki heldur fengið kvart-
anir frá fórnarlömbum kynþátta-
fordóma undanfarin ár. Nefndin
fagnar þessum jákvæðu merkjum
en bendir engu að síður á að hér
á landi er enginn sérhæfður aðili
sem fórnarlömb geta snúið sér til.
Slíkt embætti ætti að vera óháð
lögreglu og ákæruvaldinu og fara
með rannsókn ásakana um ósæmi-
lega hegðun af hálfu lögreglunnar.
Þá hefur verið þrýst á að íslensk
stjórnvöld innleiði ákvæði sem
kveði á um sérstaka refsiþyngingu
ef kynþáttafordómar liggja að baki
broti, en það hefur ekki verið gert.
Fá tilvik ekki afsökun
Stjórnvöld hafa verið hvött til
þess að tryggja að allir sem koma
að refsiréttarkerfinu, lögmenn,
lögregla, ákæruvaldið og dóm-
arar, búi yfir góðri þekkingu á
lagaákvæðum um kynþáttafor-
dóma og misrétti og hvernig megi
koma auga á fordóma sem afbrota-
hvata. Sú staðreynd að glæpir af
þessu tagi eru mjög sjaldgæfir á
Íslandi réttlætir ekki að þeim sé
gefinn lítill gaumur við þjálfun
þeirra sem að þeim koma, að mati
nefndarinnar. Lagt var til að aukin
áhersla yrði á að veita lögreglunni
góða þjálfun á sviði mannréttinda
og jafnréttis til að auka skilning á
menningarlegri fjölbreytni. Þessi
atriði eru nú hluti af grunnþjálfun
í Lögregluskólanum.
Þá er hvatt til þess að stjórn-
völd komi á fót miðstöð þar sem
innflytjendur eigi aðgang að sér-
hæfðri aðstoð og þjónustu. Eftir
að Alþjóðahúsi var lokað er eina
slíka miðstöðin fjölmenningar-
setur undir velferðarráðuneytinu,
sem er staðsett á Ísafirði. Nefndin
vill að miðstöð verði komið upp í
höfuðborginni, því þar séu lang-
flestir innflytjendur.
FRÉTTASKÝRING: Skýrsla Evrópunefndar gegn kynþáttafordómum og umburðarleysi um Ísland
Þórunn Elísabet
Bogadóttir
thorunn@frettabladid.is
Innflytjendur sem eru á atvinnuleysisbótum eiga rétt á ókeypis íslensku-
kennslu, en fjárframlög til íslenskukennslu fyrir aðra útlendinga hafa verið
skorin niður. Ríkið niðurgreiddi tungumálakennsluna mjög mikið fram til
ársins 2009, en síðan þá hefur verið niðurgreitt um helming. Stéttarfélög
niðurgreiða svo allt að þrjátíu prósent til viðbótar fyrir fólk á vinnumarkaði
svo vinnandi fólk þarf aðeins að greiða um tuttugu prósent. Nefndin segist
hins vegar hafa fengið upplýsingar um að sú fjárhæð reynist mörgum erfið.
Stjórnvöld hér á landi ættu að grípa til aðgerða sem miða að því að
gera innflytjendum kleift að læra opinbert tungumál þjóðarinnar, sem er
lykilþáttur í aðlögun. Ekki á að líta svo á að sú aðlögun sé alfarið á ábyrgð
innflytjendanna sjálfra, segir í skýrslunni. „Þetta er sérstaklega mikilvægt
í löndum þar sem innflytjendur eiga það á hættu að umsóknum þeirra
um ríkisborgararétt verði synjað vegna ónógrar tungumálakunnáttu, eins
og raunin er á Íslandi.“ Skortur á íslenskukunnáttu geti haft alvarlegar
afleiðingar í för með sér. Nefndin kveðst hafa skilning á þeim fjárhagslegu
sjónarmiðum sem liggi að baki niðurskurði í íslenskukennslu, en telur að
lækkun niðurgreiðslna muni hafa neikvæð áhrif. Þá er einnig hvatt til þess
að fjárfest verði í þjálfun túlka, því viðurkennt sé að túlkunarþjónusta sé
ekki í háum gæðaflokki hér á landi.
Íslenskukennslu og túlkun ábótavant
Þörf er á frekari aðgerðum til að stuðla að jákvæðara viðhorfi gagnvart
fjölbreytileika íslensks samfélags, að því er fram kemur í skýrslunni. Þar
er vísað í rannsókn frá árinu 2010 þar sem um þrjátíu prósent Íslendinga
vildu takmarka fjölda innflytjenda til landsins. Þar af vildu tveir þriðju setja
skorður við innflutningi
allra útlendinga en einn
þriðji komu fólks með
annan litarhátt, trú og
menningu. Kynþáttafor-
dómar séu því sannar-
lega til staðar á Íslandi.
Vekja þurfi almenning til
vitundar um kynþáttafor-
dóma og auka fræðslu.
Nefndin hefur áhyggjur
af því að umfjöllun fjöl-
miðla, þar sem greint
er frá ríkisfangi eða
þjóðerni einstaklinga
sem grunaðir eru um
glæpi, muni auka hættu
á fordómum og leiði til
þess að almenningur líti
á allt fólk sem tilheyri
þjóðfélagshópunum sem
glæpamenn.
Sjónvarpsstöðin
Omega hefur viðhaft
fjandsamleg ummæli um múslima. Þá hafa vefsíður birt fjandsamleg
ummæli um múslima og nokkrar vefsíður hafa verið stofnaðar í þeim til-
gangi að dreifa bröndurum byggðum á kynþáttafordómum. Engar kvartanir
hafa borist lögreglu og því hefur ekkert verið gert í þessum málum.
Kynþáttaofbeldi er ekki sérstakt vandamál á Íslandi þó upp komi
einangruð tilvik. Í skýrslunni er tekið dæmi af feðgum frá Kúbu sem yfirgáfu
landið í kjölfar ofbeldis þar sem ráðist var að heimili þeirra og þeim hótað.
Nefndin segir að viðbrögð við þeim atburðum hafi vakið athygli sína, en
ganga var haldin til stuðnings feðgunum og gegn kynþáttafordómum.
Fordómar sannarlega til staðar
RÁÐIST Á HEIMILI Kúbverskir feðgar flúðu landið
eftir að ráðist var að heimili þeirra árið 2010.
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Gera má betur í baráttu
við misrétti og fordóma
MANNLÍF Engar ákærur hafa verið gefnar út vegna kynþáttamisréttis frá árinu 2003 og félagasamtökum hafa ekki borist kvartanir
heldur. Þessu er fagnað í skýrslu nefndar gegn kynþáttafordómum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Evrópunefnd gegn kynþáttafordómum og umburðarleysi (ECRI) var stofnuð
af Evrópuráðinu og er sjálfstæður eftirlitsaðili á sviði mannréttinda. Nefndin
hefur eftirlit með ríkjum Evrópuráðsins og greinir stöðuna í hverju ríki
fyrir sig. Nefndin skoðar níu til tíu lönd á hverju ári og því er hvert þeirra
heimsótt á fimm ára fresti. Skýrslan sem nefndin skilaði nú um Ísland er sú
fjórða sem gerð hefur verið.
Hvað gerir kynþáttafordómanefnd?
Menntun getur komið að mikilvægu gagni í baráttu gegn kynþáttafor-
dómum og umburðarleysi með fræðslu um fjölbreytileika mannlífs, segir í
skýrslunni. Börn ættu að eiga kost á að fræðast um mismunandi trúarbrögð
en bjóða ætti upp á valkosti fyrir nemendur sem vilja ekki sækja trúar-
bragðakennslu þar sem áhersla er lögð á ríkistrúna, eins og gert er hér á
landi. Hægt er að fá undanþágu frá slíkum tímum en ekkert annað fag er
boðið í staðinn. Nefndin segist hafa veitt því athygli að viðburðir sem tengist
kristinni trú fari stundum fram á skólatíma. Athugasemdir hafi borist um að
börnum þyki þau litin hornauga ef þau taki ekki þátt.
Nefndin telur það eina helstu framförina að í lögum hafi áætlanir um
móttöku nemenda sem hafa ekki íslensku sem móðurmál verið settar fram.
Í lögunum er einnig kveðið á um rétt til að fá kennslu í íslensku sem öðru
tungumáli.
Trúarbragðakennsla getur gert mikið gagn