Fréttablaðið - 23.02.2012, Blaðsíða 22

22 23. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR
Kröfur um almenna niður-fellingu skulda eru háværar
og reglulega koma ýmsir fram
sem telja sig hafa fundið leið til
að gera það án þess að nokkur
beri af því kostnað. Svo er ekki:
á endanum þarf einhver að bera
kostnað af slíkum afskriftum og
það eru líklega að stærstum hluta
íslenskir skattgreiðendur.
Leið 0
Augljósasta leiðin til að færa
niður skuldir almennings er að
eigendur lánanna, þ.e. innlendar
lánastofnanir, færi þessar skuld-
ir niður með því að afskrifa þær.
Ef þessi niðurfærsla er t.d. 200
ma.kr. (algeng tala í almennri
umræðu um málið), rýrnar eigið
fé þessara lánastofnana sem því
nemur. Þar sem skattgreiðendur
eru að stærstum hluta eigendur
þessara lána (í gegnum eign sína
á Íbúða lánasjóði og Landsbank-
anum) bera þeir stærstan hluta
kostnaðarins. Afgangurinn lend-
ir á innlendum lífeyrissjóðum
og erlendum eigendum annarra
lánastofnana. Ekki er útilokað að
hluti afgangsins (eða jafnvel allt)
lendi á endanum á skattgreiðend-
um þar sem þessir aðilar reyni að
sækja sér fébætur frá hinu opin-
bera fyrir dómstólum.
Leið 1
Einhver taldi sig hafa fundið leið
fram hjá því að láta skattgreið-
endur borga reikninginn með því
að láta Seðlabankann prenta pen-
inga fyrir upphæðinni og þannig
væri hægt að færa niður skuld-
ir almennings án þess að nokkur
kostnaður hlytist af. Við nánari
skoðun kemur í ljós að það stenst
engan veginn. Til að skilja það er
afar mikilvægt að átta sig á því
að peningar sem Seðlabankinn
býr til (annaðhvort með „raun-
verulegri“ prentun þeirra eða
með rafrænni aukningu innlána
lánastofnana í Seðlabankanum)
er skuldbinding Seðlabankans og
er því á skuldahlið bankans. Við
það að Seðlabankinn prentar 200
ma.kr. til að færa niður skuld-
ir almennings myndast skuld á
efnahagsreikningi Seðlabank-
ans upp á 200 ma.kr. en engin
eign til mótvægis (hann eign-
ast 200 ma.kr. skuld almenn-
ings við lánastofnanir en færir
hana niður í ekkert með því að
afskrifa hana). Það þýðir að eitt-
hvað annað á skuldahlið Seðla-
bankans þarf að lækka á móti
svo þetta gangi upp bókhaldslega.
Þetta annað er eigið fé Seðlabank-
ans sem rýrnar þá um 200 ma.kr.
Og hvað með það kann einhver að
segja. Jú, Seðlabankinn er í eigu
skattgreiðenda og rýrnun eigin-
fjár hans er því ekkert annað en
reikningur á skattgreiðendur með
sama hætti og í Leið 0, nema hvað
að í þessu tilviki bera skattgreið-
endur örugglega allan kostnaðinn
óskiptan.
Leið 2
Til að reyna að komast hjá því að
rýra eigið fé Seðlabankans með
þessum hætti datt einhverjum
öðrum í hug það snjallræði að
búa til sérstakt eignarhaldsfélag
í eigu Seðlabankans og að þar
væri hægt að færa tapið þann-
ig að það sæist ekki á efnahags-
reikningi bankans. Nánari skoð-
un leiðir í ljós að það skiptir að
sjálfsögðu engu máli. Við fyrstu
sýn liti efnahagsreikningur
Seðlabankans vissulega betur út:
hann ætti 200 ma.kr. eign (kröfu
á þetta eignarhaldsfélag) á móti
aukningu skuldbindinga vegna
peningaprentunarinnar. En á
efnahagsreikningi eignarhalds-
félagsins er nú 200 ma.kr. skuld
við Seðlabankann en engin eign
(félagið eignast 200 ma.kr. skuld
almennings við lánastofnanir en
færir hana niður í ekkert með því
að afskrifa hana). Eigið fé eignar-
haldsfélagsins er því neikvætt um
200 ma.kr. og Seðlabankinn á því
eignarhaldsfélag sem er einskis
virði og þarf því á endanum að
afskrifa það sem gefur nákvæm-
lega sömu niðurstöðu og í Leið 1.
Leið 3
Enn á ný taldi einhver sig hafa
fundið leið fram hjá þessu. Hvað
ef Seðlabankinn prentar peninga,
lætur skuldara hafa en gegn því
skilyrði að þeir borgi niður lánin
sín og gegn því skilyrði að lána-
stofnanir leggi þá peninga strax
aftur í Seðlabankann sem legði
þá aftur í eignarhaldsfélagið?
Í því tilviki ætti Seðlabankinn
vissulega 200 ma.kr. eign (kröfu
á eignarhaldsfélagið) á móti 200
ma.kr. aukningu skuldbindinga
vegna peningaprentunarinnar
og eignarhaldsfélagið ætti líka
200 ma.kr. eign (peninginn sem
Seðlabankinn lagði inn í hann frá
lánastofnunum) á móti 200 ma.kr.
skuld sinni við lánastofnanirn-
ar. Kröfu lánastofnana á heim-
ili hefur því í raun verið breytt í
kröfu þeirra á eignarhaldsfélag-
ið. Krafan er því ekki horfin og
kostnaðurinn af því að afskrifa
hana lendir annaðhvort á lána-
stofnunum eða Seðlabankanum.
Ef þessi 200 ma.kr. greiðsla lána-
stofnana inn í eignarhaldsfélag
Seðlabankans er bundin um aldur
og ævi (og því í raun tekin eign-
arnámi), er þetta í raun töpuð
eign fyrir lánastofnanirnar þar
sem þær geta aldrei leyst hana
til sín og nýtt hana (sama niður-
staða og Leið 0). Geti lánastofnan-
irnar hins vegar gengið að þess-
ari eign verður tapið á endanum
Seðlabankans (sama niðurstaða
og Leiðir 1 og 2).
Lokaorð
Þótt skuldir innlendra heimila og
fyrirtækja hafi lækkað töluvert
undanfarin tvö ár eru þau enn
mjög skuldsett og margir búa
við erfiða skuldastöðu. Úrlausn
skuldamála þeirra er því brýn.
Almenn skuldaniðurfelling til
allra er hins vegar afar ómark-
viss aðgerð þar sem stór hluti
hennar myndi helst nýtast þeim
sem þurfa lítið á henni að halda.
Hún yrði einnig mjög kostnað-
arsöm og þann kostnað þyrftu
íslenskir skattgreiðendur að bera
með einum eða öðrum hætti. Að
láta sem svo sé ekki er bæði vill-
andi og óábyrgt.
Er hægt að færa niður skuldir almennings
án þess að nokkur beri kostnaðinn?
Fjármál
Þórarinn G.
Pétursson
aðalhagfræðingur
Seðlabanka Íslands
Kyn og loftslagsbreytingar,
verkefni í Úganda
Áhrif loftslagsbreytinga verða líklega meiri á konur
en karla, ekki síst í fátækari
ríkjum heims. Í þeim löndum
bera konur yfirleitt ábyrgð á
vinnu við ræktun matvæla,
söfnun eldiviðar og vatns-
öflun til heimilisins, til við-
bótar öðrum verkum. Það eru
því konur sem finna mest fyrir
áhrifum loftslagsbreytinga sem
valda þurrkum og lélegri upp-
skeru, lengja leiðina að vatns-
bólum eða gera aðgengi erfið-
ara að eldiviði.
Konur búa líka yfir mikil-
vægu afli til breytinga. Aukin
völd og menntun kvenna er ein
áhrifaríkasta leiðin til bættrar
framtíðar mannkyns alls. Það
má til sanns vegar færa í lofts-
lagsmálum.
Kynjasjónarmið mikilvæg
Ísland hefur sett kynjasjónar-
mið á oddinn í alþjóðlegu lofts-
lagsviðræðunum undanfarin ár.
Bæði er mikilvægt að taka tillit
til sjónarmiða beggja kynja við
mótun aðgerða til að draga úr
loftslagsbreytingum, og eins að
samþætta þau þeim aðgerðum
sem snúa að aðlögun að breyt-
ingum sem orsakast af lofts-
lagsvandanum. Aukin þátttaka
kvenna í verkefnum tengd-
um loftslagsmálum, ekki síst
ákvarðanatöku, er mikilvægur
þáttur þess að ná árangri í að
vinna gegn loftslagsvandanum.
Því miður stefnir ekki í að
þjóðir heims nái samkomu-
lagi í tæka tíð til að koma í veg
fyrir breytingar á loftslagi. Það
er því óhjákvæmilegt að lögð
verði áhersla á aðgerðir til að
aðstoða ríki til að aðlagast lofts-
lagsbreytingum eins og kostur
er, og þá sérstaklega fátækustu
ríkin þar sem talið er að áhrifin
verði mest.
Þeirra á meðal eru fátæk ríki
í Afríku sunnan Sahara, sem
eru þau lönd sem talið er að
muni eiga hvað erfiðast með að
aðlaga sig breytingum í lofts-
lagi. Þorri íbúa þar eru smá-
bændur sem lifa af sjálfsþurft-
arbúskap sem byggir á aðgangi
að landi og náttúru. Þessi stóri
hópur er því hvað viðkvæmast-
ur fyrir loftslagsbreytingum
sem hafa öfgar í veðurfari í för
með sér.
Samstarf við Úganda
Úganda í austurhluta Afríku
er eitt þessara landa. Nú hafa
þarlend stjórnvöld ákveð-
ið að ganga til samstarfs við
stjórnvöld Íslands, Noregs og
Danmerkur, um að samþætta
jafnréttissjónarmið í aðgerð-
um landsins til að takast á við
loftslagsbreytingar. Verkefnið
er margþætt. Það felur í sér
rannsóknir á vegum Makerere
háskóla, stefnumótun, undir-
búning fyrir þátttöku í alþjóð-
legum samningaviðræðum, ráð-
stefnu og gerð heimildamyndar.
Jafnframt verða skipulögð
námskeið fyrir sérfræðinga
úr ýmsum geirum í landinu,
s.s. ráðuneytum, stofnunum,
félagasamtökum og héraðs-
stjórnum. Alþjóðlegum jafn-
réttisskóla Háskóla Íslands
(GEST) hefur verið falin
ábyrgð á gerð námsefnisins og
framkvæmd námskeiðanna en
umhverfisráðuneytið leggur
sérfræðiþekkingu til verkefnis-
ins.
Hér á landi hafa dvalið
úgandískir sérfræðingar til
að vinna að gerð námsefnisins
með íslenskum sérfræðingum
á sviði umhverfis-, loftslags- og
jafnréttismála. Stefnt er að því
að halda þrjú námskeið í mis-
munandi hlutum Úganda síðar
á árinu, með það að markmiði
að auka þekkingu og færni
fólks til að vinna að verkefnum
á sviði jafnréttis og loftslags-
breytinga. Fyrsta námskeiðið
verður í bænum Mbale í austur
Úganda um miðjan mars og er
gert ráð fyrir um 35 þátttak-
endum á því.
Takist vel til með fram-
kvæmd þessa er stefnt að því
að sambærileg verkefni byggð
á reynslunni frá Úganda geti
farið af stað í öðrum löndum.
Hugmyndum hrint í framkvæmd
Ísland lagði til að vísað yrði til
jafnréttis kynjanna í viðræðum
um loftslagsmál fyrir þremur
árum, en þá var engin slík til-
vísun til staðar í samningstext-
um. Með harðfylgi hefur tekist
að fá samþykkt ákvæði þar að
lútandi inn í samningstexta
og nú er slík áhersla almennt
viðurkennd. Nú er tekið nýtt
og mikilvægt skref á þessari
vegferð, þegar hugmyndum um
jafnréttissjónarmið í loftslags-
málum verður hrint í fram-
kvæmd þar sem áhrifa lofts-
lagsbreytinga gætir einna
mest. Með áframhaldandi starfi
leggur Ísland lóð sín á vogar-
skálarnar í einu mesta jafnrétt-
ismáli samtímans, en loftslags-
málin varða framtíð mannkyns
og allra þjóða. Þar er aðkoma
beggja kynja nauðsynleg.
Loftslagsmál
Svandís
Svavarsdóttir
umhverfisráðherra
Ofurskattur
á samgöngum
Á dögunum birti Capacent niðurstöður úr könnun um
ferðavenjur íbúa höfuðborgar-
svæðisins er gerð var á tíma-
bilinu október til desember
2011. Könnunin er um margt
athyglisverð og gefur glögga
mynd af ferðamáta almennings
bæði á haustmánuðum sem og í
samskonar könnun er gerð var í
febrúar 2002.
Það sem kemur ekki á óvart er
að liðlega 76% aðspurðra sinna
sínum daglegu erindum á einka-
bílnum. Það sem er athyglisvert
er að mjög svipað hlutfall gerði
það árið 2002 sem segir manni
að þrátt fyrir hækkandi elds-
neytisverð og stóraukna skatt-
heimtu ríkisins á bílinn og elds-
neyti þá eru kostirnir í stöðunni
þeir sömu í dag og þeir voru
2002, þ.e. einkabíllinn. Við búum
í stóru en fámennu landi sem
gerir það að verkum að almenn-
ingssamgöngur verða alltaf
takmörkunum háðar. Allar hug-
myndir um stórbættar almenn-
ingssamgöngur í gegnum tíð-
ina hafa ekki gengið eftir og er
ósköp skiljanleg ástæða fyrir
því. Það er fámennið, það verð-
ur aldrei hægt að koma á fót öfl-
ugu lestarkerfi eða öðru álíka
sem fullnægir þörfum okkar til
samgangna í því fámenni sem
við búum við, það er einfaldlega
of dýrt og mun aldrei standa
undir sér.
Við getum ekki borið okkur
saman að því leyti við nágranna-
þjóðir okkar þar sem íbúafjöldi
er margfalt meiri og byggðir
mun þéttari. Við erum og verð-
um háð einkabílnum í sam-
göngum og því þurfa stjórnvöld
að hætta skattpíningu á bílnum
og rekstri hans. Skattheimta
ríkisins af eldsneyti er komin
í tæpan helming þess verðs
sem bensínið kostar úti á bens-
ínstöð, það er skattpíning, þó
svo stjórnvöld haldi öðru fram
og bendi á, máli sínu til stuðn-
ings, að hún sé svipuð og jafn-
vel minni en gengur og gerist í
samanburðarlöndunum sem oft
er vitnað til!
Sá samanburður er ekki sann-
gjarn því almenningur í þessum
svokölluðu samanburðarlöndum
hefur val, þ.e. nothæft almenn-
ingssamgangnakerfi í formi
lesta, sporvagna og strætó-
kerfis sem virkar. Hjólreiðar
hafa sótt í sig veðrið hérlendis
sem er mjög jákvæð þróun, þar
geta sveitarfélög og stjórnvöld
stórbætt aðstöðu með átaki í
gerð hjólreiðastíga o.fl. Bíla-
umferð og hjólreiðar fara ekki
vel saman og því þarf að bæta
aðstöðu hjólreiðafólks stórlega.
Það er hins vegar staðreynd að
hjólreiðar koma ekki í stað bíls-
ins við þær vegalengdir og veð-
urfar sem við búum við enda
gera þær það hvergi þó svo allar
aðstæður til hjólreiða séu betri
annars staðar en hér á landi.
Tölurnar tala sínu máli eins og
fram kemur í skýrslu Capacent,
4% nota Strætó, 15% ganga,
3,8% hjóla og 76,4% ferðast í
einkabílnum.
Ef stjórnvöld vilja stuðla að
bættum samgöngum almenn-
ings þurfa þau að endurskoða
skattheimtu sína af bílum og
eldsneyti. Það er ekki hægt
að búa við þessa ofurskatta í
sjálfsögðum samgöngum ef við
ætlum að halda áfram að kom-
ast á milli staða með fólk og
vörur.
Samgöngumál
Özur
Lárusson
framkvæmdastjóri
Bílgreinasambandsins
Skattheimta
ríkisins af elds-
neyti er komin í tæpan
helming þess verðs
sem bensínið kostar
úti á bensínstöð, það
er skattpíning, þó svo
stjórnvöld haldi öðru
fram …
Því miður stefnir ekki í að þjóðir heims
nái samkomulagi í tæka tíð til að koma
í veg fyrir breytingar á loftslagi. Það er
því óhjákvæmilegt að lögð verði áhersla á aðgerðir
til að aðstoða ríki til að aðlagast loftslagsbreytingum
eins og kostur er, og þá sérstaklega fátækustu ríkin
þar sem talið er að áhrifin verði mest.