Fréttablaðið - 22.03.2012, Síða 24

24 22. mars 2012 FIMMTUDAGUR
Frumvarp sem ég kynnti nýlega í ríkisstjórn og fjallar um að
heimila hjúkrunarfræðingum og
ljósmæðrum að ávísa hormóna-
tengdum getnaðarvörnum vakti
athygli fjölmiðla og hefur verið
mikið til umræðu að undanförnu.
Fréttastofa RÚV reið á vaðið með
miklum bægslagangi og skellti
sér strax á bullandi sund. Dreg-
in var upp sú mynd að markmið
frumvarpsins væri að byrla 11
ára stúlkubörnum hormónapill-
ur á bak foreldrum þeirra og þau
áform studd með ráðum og dáð af
landlækni sjálfum og óþreyjufull-
um skólahjúkrunarfræðingum
sem biðu þess eins að geta ávísað
pillunni til barna.
Þessi umræða er sorgleg og
fráleit. Fréttaflutningi af þessu
tagi er augljóslega ekki ætlað að
upplýsa um mál heldur að æsa
upp mál – ekki að fræða heldur
að hneyksla og hræða.
Samkvæmt frumvarpinu verð-
ur heimildin bundin því að við-
komandi hjúkrunarfræðingar og
ljósmæður starfi á heilbrigðis-
stofnun þar sem er heilsugæsla,
kvenlækningar eða fæðingar-
þjónusta. Miðað er við að velferð-
arráðherra setji reglugerð um
skilyrði sem uppfylla þarf til að
fá þessa heimild og að Embætti
landlæknis veiti leyfi til lyfja-
ávísana á grundvelli þeirra auk
þess að hafa eftirlit með þeim líkt
og gildir um lyfjaávísanir lækna.
Í samanburði milli Norður-
landaþjóða er notkun hormóna-
getnaðarvarna minnst hér á
landi en sala á neyðargetnaðar-
vörnum hvað mest. Ótímabær-
ar þunganir og fóstureyðingar í
kjölfarið eru sorglega algengar
og hefur barnaréttarnefnd Sam-
einuðu þjóðanna lýst áhyggjum
yfir fjölda fóstureyðinga meðal
stúlkna yngri en 18 ára hér á
landi. Kynheilbrigði ungs fólks er
áfátt og notkun ungra Íslendinga
á smokkum með því minnsta sem
þekkist á Vesturlöndum, nokkuð
sem við verðum að breyta, ekki
síst til að efla varnir gegn kyn-
sjúkdómum.
Ég styð heilshugar frumvarp
sem nú liggur fyrir Alþingi
um lækkun virðisaukaskatts á
smokkum úr 25% í 7% og treysti
því að það verði samþykkt. En
það þarf margt fleira að koma
til og því tel ég að frumvarp um
skilyrtar heimildir ljósmæðra og
hjúkrunarfræðinga til að ávísa
hormónagetnaðarvörnum sé mik-
ilvægt og af hinu góða. Ég tek
fagnandi við ábendingum studd-
um faglegum og málefnalegum
rökum sem orðið geta til þess
að bæta frumvarpið og styrkja
markmið þess enda mun frum-
varpið fá vandaða umfjöllun í vel-
ferðarnefnd Alþingis. Ástæða er
til að ítreka að öllum er heimilt
að senda nefndinni ábendingar og
umsagnir um frumvarpið og rétt
að hvetja til þess.
Umræða um það hvenær upp-
lýsa eigi foreldra unglingsstúlkna
ákveði læknar að ávísa þeim
hormónagetnaðarvörn er ekki ný
af nálinni. Frumvarpið sem hér
er til umræðu hvorki víkkar né
þrengir þau viðmið. Bent hefur
verið á að þetta sé óljóst í lögum
og þarfnist skýringa.
Þetta er þörf ábending og við
skulum taka á því. Aðrir benda
á að efla þurfi kynfræðslu og
sporna við því að fólk byrji að
stunda kynlíf áður en það hefur
þroska til.
Ég gæti ekki verið meira sam-
mála og tel að með margumtöl-
uðum heimildum til ljósmæðra
og hjúkrunarfræðinga ýtum
við undir að unglingar leiti til
fagfólks sem getur veitt þessa
fræðslu því það verður aðgengi-
legra og hægari heimatökin en
að panta tíma hjá lækni. Ósk um
getnaðarvörn veitir gott tækifæri
til að veita fræðslu og alls ekki
sjálfgefið að slíkri heimsókn ljúki
með ávísun á hormónapillur.
Loks hefur verið bent á að
frumvarpið setji alla ábyrgð á
því að forðast ótímabæra þung-
un á hendur stúlkum, strákarnir
þurfi ekki að horfast í augu við
mögulegar afleiðingar kynlífsins.
Þetta eru að sjálfsögðu ekki þau
skilaboð sem við viljum senda
ungu fólki.
Kannski væri það góð vinnu-
regla að gera ungum pörum í
þessum hugleiðingum að mæta
saman á fund læknis, hjúkrun-
arfræðings eða ljósmóður þegar
getnaðarvarna er þörf. Allar
hugmyndir til að fást við augljós-
an vanda eru vel þegnar. Sam-
kvæmt könnunum er meðalaldur
íslenskra ungmenna þegar þau
byrja að stunda kynlíf 15,6 ár
og hefur hækkað á liðnum árum.
Hvort þau hafa þá til þess aldur
og þroska er umdeilanlegt og
best væri að sem flest ungmenni
flýttu sér hægt í þessum efnum.
Því vona ég að samstaða náist um
leiðir til að hækka þennan meðal-
aldur, fækka ótímabærum þung-
unum, fækka fóstureyðingum og
draga úr tíðni kynsjúkdóma. Um
þetta snýst málið.
Byggjum frekar umræður
á upplýsingum og fræðslu
en uppnámi og hræðslu
Mörður Árnason alþingismaður skrifaði grein í Fréttablaðið
hinn 17. febrúar sl. undir heitinu
„Orkan er takmörkuð auðlind“.
Ástæða er til að gera athugasemd-
ir við sumt í þessari grein Marðar.
Hann segir: „Orkan frá vatns-
afls- og jarðvarmavirkjunum er
takmörkuð auðlind“. Þetta orðalag
má auðveldlega skilja svo að orkan
gangi til þurrðar eins og eldsneyti
úr jörðu, kol, olía og jarðgas. Svo
er ekki eins og allir vita, og líklega
meinar Mörður það ekki heldur
þótt hann komist svona óheppi-
lega að orði.
Samt herðir hann á þessu orða-
lagi með því að segja: „Við byrj-
uðum stórvirkjanir á Íslandi
fyrir hálfri öld tæpri – Búrfells-
virkjun 1955-69 – og erum þegar
búin með meira en helminginn af
þeirri orku sem sýnist nýtanleg.“
Þetta er auðvitað fjarstæða. Orka
frá Búrfellsvirkjun hefur ekkert
minnkað, hvað þá að hún sé „búin“.
Orkulindir okkar eru varanlegar;
ganga ekki til þurrðar þótt nýttar
séu eins og orka úr eldsneyti. Elds-
neyti endurnýjast ekki.
Þetta á einnig við um jarð-
varma. Því eru hins vegar tak-
mörk sett hversu hratt við getum
nýtt hann. Þau takmörk ráðast
af því hversu hratt jarðvarminn
berst með leiðslu frá dýpri lögum
jarðar til vatnsberandi jarðlaga
nálægt yfirborði. Það ræðst af
jarðfræði hvers vinnslusvæðis.
Einungis reynslan sker úr um það.
Þessu er öðruvísi farið með vatns-
aflsvirkjanir þar sem við getum
mælt vatnsrennslið fyrirfram á
yfirborði. Þetta er innbyggður
ókostur við jarðvarmavirkjanir.
Við getum ekki fyrirfram sagt til
um möguleg vinnsluafköst þeirra.
Höfundur segir: „Við þurfum
að fá miklu hærra verð fyrir þau
80% orkunnar sem eru seld til
stóriðjunnar. Við eigum að hætta
allri útsölu á rafmagni frá Íslandi;
stöðva þá skítnýtingu sem nú er
stunduð á íslenskum auðlindum.“
Hér þarf höfundur að temja sér
mannasiði í orðfæri. Þrátt fyrir
allt er verðið til stóriðju ekki
lægra en svo að virkjanir til henn-
ar hafa gert mögulegt að lækka
rafmagnsverð til almennings í
Reykjavík um 34% að raunvirði
á árabilinu 1996-2008. Hitt er svo
mál fyrir sig að nær allur ávinn-
ingurinn hefur komið almennum
notendum, fremur en Landsvirkj-
un, til góða. Það er pólitísk ákvörð-
un sem Landsvirkjun er skiljan-
lega ekki endilega alls kostar sátt
við.
Raforkuverðið til stóriðju ræðst
á alþjóðavettvangi en ekki í ein-
stökum löndum. Ísland hefur þann
kost að þar er völ á mikilli ódýrri
orku en þann ókost að vera langt
frá álmörkuðum. Meðan næg orka
úr eldsneyti er fáanleg á lágu verði
nálægt álmörkuðum á Ísland erfitt
með að fá hátt verð á raforku til
áliðnaðar.
Við munum varla endurnýja
núverandi stóriðjusamninga með
óbreyttu verði. Því veldur breytt
verðlag raforku í heiminum sem
afleiðing af óttanum við loftslags-
breytingar af gróðurhúsaáhrif-
um. En ávinningur þjóðarbúsins
til þessa af raforkusölu til stóriðju
er ótvíræður.
Þegar vinnsla raforku úr elds-
neyti á undir högg að sækja vegna
óttans við gróðurhúsaáhrifin og
von er á alls konar kostnaðarauk-
andi hömlum á slíkri vinnslu af
þeim sökum í framtíðinni batnar
samkeppnisstaða Íslands stórlega.
Gott dæmi um þetta er að stað-
setning verksmiðju Fjarðaráls á
Reyðarfirði fremur en í kolaorku-
landi sparar andrúmslofti jarðar
meiri koltvísýring en nemur allri
losun Íslendinga á CO2 frá bílum
og skipum á árinu 2006. Í heimi
sem óttast gróðurhúsaáhrif hefur
þetta áhrif á orkuverðið Íslandi í
hag sem vegur á móti óhagræði af
legu landsins langt frá álmörkuð-
um. Og meira en það.
Við þetta bætist ótti álframleið-
enda við frekari kostnaðaríþyngj-
andi ráðstafanir í framtíðinni á
vinnslu raforku úr eldsneyti. Sá
ótti auðveldar Íslendingum enn
frekar viðleitnina til að fá hærra
raforkuverð til álvinnslu og raf-
orkufreka notendur til landsins.
Athugasemdir við grein
Marðar Árnasonar
Svívirðilegt níð
Í Fréttablaðinu í gær birtist makalaus bókaumsögn um
eina af útgáfubókum Uglu, Líf
Keiths Richards, sem kom út
fyrir jólin og hefur almennt
fengið hinar bestu viðtökur.
Bókaumsögnin er tilhæfu-
laus og andstyggileg persónu-
leg árás á þýðanda bókarinn-
ar, Elínu Guðmundsdóttur, og
útgefanda hennar. Orðrétt segir
ritdómarinn, Friðrika Benónýs-
dóttir, í Fréttablaðinu í gær:
„Þýðing Elínar Guðmunds-
dóttur er í einu orði sagt hræði-
leg. Enskan er þýdd nánast orð
fyrir orð þannig að setninga-
skipanin er algjörlega ensk en
ekki íslensk og úr verður hálf-
gerð málleysa sem lesandinn
stendur sig að að þýða jafn-
óðum í huganum til að setning-
arnar öðlist merkingu. Hugtök
úr tónlistarheiminum eru rang-
þýdd, skipt er um tíð í miðjum
setningum og svona mætti nán-
ast áfram telja. Það er móðgun
bæði við höfunda og lesendur
að gefa út slíka hrákasmíð.“
Á þessu er síðan hnykkt
í útdrætti sem kallaður er
„niðurstaða“: „Þýðingin
er … afspyrnu léleg og ættu þeir
sem tök hafa á að nálgast bók-
ina á frummálinu.“
Svo mörg voru þau orð.
Nú veit ég hvorki haus né
sporð á Friðriku þessari Ben-
ónýsdóttur, en það er ljóst af
þessum skrifum hennar að
hún veit ekkert um skriftir og
útgáfu bóka.
Hér er um að ræða 520 bls.
bók. Þýðingin var vandasöm
þar sem koma þurfti til skila
alls konar talmáls- og gítars-
slangri. Þegar Elín hafði lokið
verki sínu var þýðingin lesin
vandlega yfir af hálfu forlags-
ins. Jafnframt var málhagur
gítarleikari fenginn til að lesa
þýðinguna yfir sérstaklega með
tilliti til gítarsslangursins, en
sjálf er Elín m.a. menntuð í tón-
list. Þegar athugasemdir vegna
þessara yfirlestra höfðu verið
færðar inn tók við vandaður
handritalestur þar sem enski
textinn og þýðingin voru borin
saman eftir því sem kostur var.
Síðan var bókin brotin um og
tvær síðuprófarkir lesnar af
valinkunnum prófarkalesara
utan forlagsins. Fjórir menn
með áratugalanga reynslu af
handrita- og prófarkalestri
komu sem sagt að því verki að
búa þýðingu þessa til prent-
unar. Þeir voru allir ánægðir
með þýðinguna, þótt þeir hefðu
vafalaust viljað hafa lengri
tíma til yfirlestrar, enda verk-
ið langt og álitamálin mörg.
Þótt sjálfsagt megi finna eitt
og annað að þýðingunni, jafn-
vel einstaka rangþýðingar, og
sumt sé ekki að smekk allra, þá
nær engri átt að halda því fram
að ekki hafi verið vandað til
útgáfu þessarar bókar.
Enda verður Friðriku Ben-
ónýsdóttur það á að segja að
bókin sé „bráðskemmtileg
aflestrar“, sem getur nú varla
verið ef þýðingin er svo slæm
að lesandinn þurfi í sífellu að
endurþýða sjálfur í huganum til
að fá botn í textann!
Ekki veit ég hvaða hvatir búa
að baki þessum svívirðilegu
níðskrifum Friðriku Benónýs-
dóttur sem Ólafur Þ. Stephen-
sen, ábyrgðarmaður Frétta-
blaðsins, telur sér sæma að
birta í blaði sínu og dreifa inn á
nánast hvert heimili í landinu.
Í yfir 80 þúsund eintökum er
prentuð sú óvanalega ráðlegg-
ing til landsmanna að kaupa
alls ekki íslenska þýðingu
þessarar bókar, en fólki bent
á að lesa bókina á frummál-
inu. Kannski telja Friðrika og
Ólafur að þau sé að þjóna hús-
bændum sínum, en þau eru sem
kunnugt er í þjónustu hrun-
valdsins Jóns Ásgeirs Jóhann-
essonar og klíku hans.
Ugla hefur nefnilega gefið út
bækur sem hrunvaldurinn Jón
Ásgeir vill banna og Ugla gefur
út tímaritið Þjóðmál þar sem
stundum er tekið í lurginn á
hrunvöldunum. Þegar það ger-
ist hlaupa búðarþjónar Baugs
undantekningalítið til og kasta
skít í Þjóðmál á síðum Frétta-
blaðsins. (Þar hefur eiginlega
aldrei birst jákvætt orð um
Þjóðmál, enda vita starfsmenn
blaðsins vafalaust hvað til síns
friðar heyrir.)
Jú, ugglaust er það rétt metið
hjá sannnefndum ritstjóra
útrásarvíkinganna að Ugla
verður fyrir umtalsverðum
tekjumissi þegar þeirri ráð-
leggingu er dreift inn á hvert
heimili í landinu að kaupa alls
ekki eina af fáum útgáfubókum
hennar sem líkleg var til vin-
sælda í sumar.
En hvers á Elín Guðmunds-
dóttir að gjalda? Hún hefur
lifibrauð sitt af þýðingum.
Mun einhver útgefandi vilja
ráða hana í vinnu eftir slíka
umsögn? Mun Bókmenntasjóð-
ur styrkja útgefanda til að gefa
út þýðingu eftir Elínu Guð-
mundsdóttur?
Vonandi. Því þrátt fyrir allt
sem gengið hefur yfir þetta
land í seinni tíð er hér ennþá til
heiðvirt, sómakært og kurt-
eist fólk sem hafa vill það sem
sannara reynist.
Í Morgunblaðinu fyrir jól
birtist ritdómur um sömu þýð-
ingu og Fréttablaðið úthúðaði í
gær. Þar fær þýðingin og bókin
fjórar stjörnur. Ritdómarinn,
Karl Blöndal aðstoðarritstjóri,
hefur áratugalanga reynslu
af meðferð bæði íslenskrar og
enskrar tungu. Hann skrifar
svo um íslensku þýðinguna á
Lífi Keiths Richards:
„Þýðing Elínar Guðmunds-
dóttur er til fyrirmyndar,
hnökralaus og læsileg.“
Menning
Jakob F.
Ásgeirsson
útgefandi Uglu og
ritstjóri Þjóðmála
Samfélagsmál
Guðbjartur
Hannesson
velferðarráðherra
Orkumál
Jakob
Björnsson
fv. orkumálastjóri
Í samanburði
milli Norður-
landaþjóða er notkun
hormónagetnaðarvarna
minnst hér á landi en
sala á neyðargetnaðar-
vörnum hvað mest.
Fjórir menn með
áratugalanga
reynslu af handrita- og
prófarkalestri komu sem
sagt að því verki að búa
þýðingu þessa til prent-
unar.