Fréttablaðið - 29.03.2012, Qupperneq 34

29. MARS 2012 FIMMTUDAGUR2 ● Geðhjálp
Útgefandi: Geðhjálp Umsjónarmaður auglýsinga: Sigríður Dagný Sigurbjörnsdóttir
sigridurdagny@365.is s. 512-5462. Ábyrgðarmaður: Björt Ólafsdóttir.
Svandís Nína Jónsdóttir, sérfræð-
ingur á greiningarsviði Rannís,
vakti athygli fyrir skrif sín um for-
dóma á Eyjunni á dögunum. Hér á
eftir fer hluti pistils sem hún birti
á blogginu.
Fordómar eru sennilega lúmskasta
og erfiðasta fyrirbæri sem mann-
kynið glímir við. Sú mesta ógn
sem að okkur steðjar. Það fyrsta
sem kemur upp í hugann við
áfall er sú ómeðvitaða hugsun
að kannski verðum við dæmd.
Höfð að háði og spotti af öllum
hinum sem ganga beinu brautina.
Maðurinn sem varð gjaldþrota
hefur mestar áhyggjur af því að
aðrir komist að því, og ver dýr-
mætri orku í að halda því leyndu.
Móðirin sem á barn í fíkniefna-
neyslu tapar sér í vangaveltum
yfir því hvað aðrir munu segja.
Hvernig aðrir munu bregðast við.
Verður barnið stimplað að eilífu?
Mun fólk halda að þetta sé mér
að kenna? Að ég hafi verið hirðu-
laus móðir? Sama gildir um litla
drenginn sem er greindur með
ADHD. Eða Asperger. Fyrstu við-
brögð foreldranna eru oftast nær
afneitun sem síðar verður að felu-
leik. Lyfin eru falin. Einkennin
líka. Kennari barnsins fær þó að
vita af þessu (sem nokkurs konar
vitorðsmaður) en að öðru leyti er
fáum treyst fyrir vitneskjunni.
Fordómarnir sem hér eiga í hlut
eru þó ekki þessir hefðbundnu
„ég-er-hrædd-við-það-sem-ég-
þekki-ekki“ fordómar, sem eru
komnir til af vanþekkingu og
reynsluleysi. Fordómarnir sem
hér um ræðir eru meira í ætt við
svona „ég-veit-hvað-þér-er-fyrir-
bestu“ hugarfar, svona „besserw-
issera“-hugsunarháttur. Þetta fólk
meinar vel, en er samt svo hræði-
lega óþolandi að stundum langar
mig til að æpa.
Þessi tegund fordóma á við
þunglyndi og aðra geðsjúkdóma.
Fólk á þunglyndis- og/eða kvíða-
lyfjum hefur bara ekkert úthald
lengur, segir fólk. Það er annað en
í mínu ungdæmi. Þá stóðu menn
bara sína plikt og ekkert væl. Voru
stoltir af sinni óhamingju og sínum
erfiðleikum og grettu sig framan í
heiminn. Nú eru gretturnar alveg
out. Nútímamaðurinn vill bara
svífa um á bleiku skýi og poppa
pillur. Þessi tónn breytist þó örlít-
ið þegar um erfiðari geðsjúkdóma
en þunglyndi er að ræða. Ef sjúk-
lingurinn er nægilega skynsamur
til að sýna sig reglulega með úfið
hár, tryllt augu og gefa frá sér geð-
veikisleg hljóð, hverfur „besser-
wisserinn“ á braut og tautar:
„hræði legir svona sjúkdómar.“ Og
hafnar viðkomandi algjörlega. Vill
sem minnst af honum vita.
Í þessum pistli tala ég af
reynslu. Móðir mín elskuleg er
mjög, mjög veik kona. Og hefur
alltaf verið. En það sem hefur
helst staðið henni fyrir þrifum
er ekki sjúkdómurinn í sjálfu sér
heldur samfélag í afneitun, sam-
félag sem er svo bugað af ótta að
það neitar að horfast í augu við
erfið vandamál og erfitt fólk. Við
gerum allt til að komast hjá því
að viður kenna að einhver í okkar
innsta hring sé svo sjúkur á geði
að erfitt sé að umgangast hann á
venjubundinn máta. Þetta veika
fólk segir auðvitað svo mikla vit-
leysu og er svo illa útlítandi. Er
okkur eiginlega til skammar. Því
felum við þetta fyrir vinum okkar
og skólafélögum.
Þó veik sé, hefur móðir mín
auðvitað alltaf áttað sig á því að
það er verst í heimi að vera geð-
veikur. Og því er best að viður-
kenna það aldrei. Þó veika hegðun
hennar hafi oft valdið því að fólk
hafni henni, kýs hún höfnunina
frekar en að segja hátt og skýrt:
ég er bara geðveik. Og er dálítið að
fíla það (sem eru auðvitað ýkjur).
Núna er hún loksins komin inn
á geðdeild. Okkur syst kinunum
til ómældrar hamingju og gleði.
Enda hefur líf okkar sjaldan
verið auðveldara. Hún vill auðvi-
tað ekki vera þar, nei nei. Borgara-
lega uppeldið veldur því að henni
finnst ekkert verra en að vera á
geðdeild. Hvað mun fólk eiginlega
segja? Öfugt við hina á geðdeild-
inni, segir mamma, þá ber hún
ekki tilfinningar sínar á torg. Og
hún lítur mjög niður á fólkið sem
skælir út í eitt og situr ekki eins
og hún, með pókerfeis dauðans,
og leggur kapal. Um daginn sat
ég hjá henni þegar ein konan fer
skyndilega að blístra háværan lag-
stúf og slá taktinn með fótunum.
Að sjálfsögðu lítur mamma á mig
með miklum vanþóknunarsvip og
sagði: „þetta er ekki kallað geð-
deild fyrir ekki neitt.“ Haha. Ég
átti bágt með að skella ekki upp
úr. Þarna situr veika móðir mín,
sem óttast viðbrögð annarra við
veikindum sínum, og fordæmir
þá sem henni finnast vera veikari
en hún.
Mamma vill heldur ekki taka
lyf. Það er af og frá. „Haldiði að
ég fari að taka lyf eins og einhver
geðsjúklingur?“ „Uuuu, mamma,“
tafsaði ég, „þú ert eiginlega
dálítill geðsjúklingur fyrir.“ Og
baráttan við að koma lyfjum ofan
í hana hefur hingað til verið mig
lifandi að drepa. Sem stendur þó
til bóta núna.
Sannleikurinn er sá að geð-
deild er yndislegur staður. Þar er
fólk af öllum stærðum og gerðum,
sem margt hvert hefur upplifað
miklar sorgir og mikil áföll. Þar
er dásamlegt hjúkrunarfólk, við
systkinin megum vísítera þegar
okkur sýnist, fá okkur kaffi og
spjalla við mömmu. Samt kemur
það manni alltaf jafn mikið á
óvart að sjá hversu venjulegt
þetta fólk er. Þetta gæti verið ég.
Eða þú. Sumir dagar eru þó betri
en aðrir.
Dagurinn í dag var góður
dagur. Eiginlega sá besti sem
ég hef átt með henni í mörg ár.
Allt geðdeild og lyfjunum, sem
við pínum ofan í hana, að þakka.
Þegar ég heimsótti mömmu í dag,
sat hún uppi í rúmi með útvarpið
á hæsta styrk og las blöðin. Eins
og í gamla daga. Svo ræddum
við ýmislegt til sjávar og sveita.
Systir mín kom líka og saman
sátum við þrjár og skellihlógum.
Fengum svo brjálað hláturs kast
að það glumdi í byggingunni. Og
gerðum grín að geðsjúkdómnum.
Og skyndilega fannst mér eins
og lífið gæti ekki verið betra. Að
ég hafi upplifað djúpa tengingu
við sjálfið í mömmu, í stað veiku
manneskjunnar sem allra augu
beinast að. Og þessi tenging var
svo gefandi að ég fékk næstum
því tár í augun. Við systurnar
sögðum mömmu sögur af alls
kyns konum sem við vitum að
hafa farið inn á geðdeild og komið
út endurnærðar. Og það alger-
lega án brennimerkingar. Ég hef
sjaldan séð lifna jafn mikið yfir
mömmu, enda sturtaði hún pillun-
um nánast í sig þegar við fórum.
En hvað á að gera við alla þessa
andstyggilegu fordóma þarna úti?
Satt best að segja veit ég ekki
hvort til eru einhverjar lausn-
ir við þessu. Og sennilega er ég
ekkert betri en næsti maður í
þessu efni. En á meðan fólk þjáist
að ástæðulausu er þetta óviðun-
andi ástand. Feitum börnum er
strítt í skólanum. Foreldrar þeirra
eru í stöðugri varnarstöðu. Sumir
einstaklingar eru með ADHD.
Aðrir eru þunglyndir. Eða geð-
sjúkir. Og þarfnast stuðnings. Ég
stefni nú að því að verða kærleiks-
ríkari og umburðarlyndari mann-
eskja. Hvað með þig?
Kæri lesandi
Með útgáfu á Geðhjálparblaðinu viljum við bjóða þér að skyggnast
inn í starf félagsins. Bera undir þig þau mikilvægu málefni sem
við berjumst fyrir og bjóða þig velkominn til þátttöku.
Við erum hagsmunasamtök fólks með geðræn veikindi, að-
standenda þeirra og allra annarra sem láta sig geðheilbrigðis-
mál varða og vilja vinna þeim til heilla. Við erum frjáls félaga-
samtök sem starfa á gömlum og gildum grunni en við erum
óhrædd við nýjar leiðir, rökræður og gagnrýna hugsun.
Því starfi er rúmast í okkar góða húsi og hjá okkar framúr-
skarandi starfsfólki verða ekki gerð tæmandi skil í þessu blaði
en hér gefur þó á að líta margt það er við fáumst við á degi
hverjum og þau viðtöl sem hér birtast lýsa veruleika þeirra er
glíma við geðsjúkdóma á einn eða annan hátt. Daglegt starf
okkar gengur virkilega vel og til okkar er stöðug aðsókn. Það má
segja að það sé bæði jákvætt og neikvætt. Best væri ef sá hópur
sem við styðjum við þyrfti ekki á okkar hjálp að halda, ætti yfir-
leitt ekki í vandræðum með að leita réttar síns, fá þjónustu, hlut-
tekningu og stuðning frá samfélaginu í heild. En ráðgjöfin og
önnur aðstoð hjá Geðhjálp eykst mánuð eftir mánuð og á því eru
ef til vill margar skýringar.
Við erum til í tuskið, en viljum jafnframt draga ykkur með. Í
ár fórum við til að mynda óhefðbundna leið með átakinu „Geð-
veik jól“ til að efla almenningsumræðu um geðsjúkdóma með
það að markmiði að minnka vanþekkingu sem er undirstaða for-
dóma í hinum ýmsu myndum.
Ef við erum nógu hugrökk og klár til að fagna fjölbreytileik-
anum, hugsa vel hvert um annað og gera kröfur bæði til okkar
sjálfra og annarra þá eru okkur allir vegir færir. Það er auðvelt
að missa sjónar á stóru myndinni og festast í flækjum kerfis-
fræðanna sem við höfum sjálf búið til. Það er enginn að segja að
málið sé einfalt, en það er hægt að hætta að staldra við og gera
bara eins vel og maður getur.
Með bestu kveðju,
Björt Ólafsdóttir
formaður Geðhjálpar
Velkomin til þátttöku
„Fordómar eru sennilega lúmskasta fyrirbæri sem mannkynið glímir við,” segir Svandís.
● AÐALFUNDUR Á LAUGARDAG Aðalfundur Geðhjálpar verður
haldinn að Túngötu 7, laugardaginn 31. mars næstkomandi og hefst
hann klukkan 14. Á dagskrá eru hefðbundin aðalfundarstörf, þar á meðal
kjör aðal- og varamanna í stjórn. Athugið að einungis skuldlausir félags-
menn hafa kosningarétt.
Fordómar: lævís ógn