Fréttablaðið - 10.05.2012, Blaðsíða 24

24 10. maí 2012 FIMMTUDAGUR
Útvegsmannafélagið beinir því í auglýsingum til sveitarstjórna
að leggjast gegn kvótafrum vörpum
ríkisstjórnarinnar. Áskorunin
snýst um að verja óbreytt fiskveiði-
stjórnunarkerfi.
Útvegsmannafélagið ætti fremur
að beina þeirri spurningu til
sveitar félaga víða um land, sérstak-
lega þorpa og bæja á Vest fjörðum,
hvort kvótakerfið hafi reynst þétt-
býlistöðunum vel eða illa.
Ein vísbending um gott gengi
eru flutningar fólks til og frá
stöðunum. Gefa þeir tilefni til
að halda í óbreytt kerfi um fisk-
veiðar, grunnatvinnuveginn í
þessum dreifðu byggðum landsins?
„ Þorpið er að þurrkast út,“ syngja
poppararnir.
Nýjasta slagorðið í kvótaum-
ræðunni hljóðar eitthvað á þá
leið að með breytingum á fisk-
veiðistjórnunarkerfinu eigi að
„aumingja væða landsbyggðina“.
Í hvaða skilningi ætli það sé? Er
verið að bjóða óverðugu fólki til
leiks í veiðum og vinnslu? Eða
er átt við að aðstaða fólks verði
jöfnuð um of – að arðurinn af fisk-
veiðunum muni ekki lengur safnast
upp hjá fámennum og lokuðum hópi
útgerðarmanna, sem hingað til hafi
þó altént getað haldið stöðunum
uppi, látið hlutina gerast? En ætli
það sé reyndin?
Kom það ekki fram að kvótinn
á Flateyri hafi farið til hús-
næðis brasks í Berlín? Ætli íbúar
þorpsins hafi fyllst vellíðan að vita
af því?
Ætli það væri ekki affarasælla
að arðurinn af fiskveiðunum gengi
til almannaheilla, til fjárfestinga í
innviðum samfélaganna um landið,
til uppbyggingar samgönguleiða og
þjónustu, eða til nýsköpunarstarfs?
Til fjárfestingar í fólki og samfé-
lagi þess?
Skilaboð LÍÚ og undirfélaga
virðast hins vegar ganga út á að
hræða endanlega líftóruna úr
fólkinu: þótt gengið hafi misjafn-
lega þá muni bara ganga enn verr
ef hróflað verður við sérhags-
munasniðnu fiskveiðistjórnarkerfi
undan farins aldarfjórðungs.
Hitt er svo annað mál að þeim
röddum fjölgar sem finnst ekki
nógu langt gengið til breytinga
með þeim frumvörpum sem fyrir
liggja. Að með þeim séu for réttindi
fárra í raun tryggð í marga ára-
tugi, ef ekki til eilífðar. Að þar
sé ekki gert ráð fyrir hlutlausum
mælikvarða til að meta þau gæði
sem einstaklingum er úthlutað.
Með markaðsviðskiptum innan
hvers svæðis myndu þeir sem
stunda eða vilja stunda útgerðina
sjálfir ákveða hvað þeir treysta sér
til að greiða mikið til samfélagsins
fyrir kvótann. Hvers vegna ekki?
Kannski er best að fresta
breytingum þar til hægt er að
gera þær almennilega, með fullu
endurgjaldi.
Af hverju látum við ekki útgerðarmennina
sjálfa ákveða hæfilegt veiðigjald?
Árangur af skimun fyrir ristil-krabbameini er lítill séð frá
lýðheilsusjónarmiði. Nýjar rann-
sóknir hafa sýnt að þrátt fyrir til-
boð um skimun í 10 ár og 18 ára
eftir fylgni 380 þúsund einstak-
linga, hefur ekki orðið lækkun í
heildardánartíðni skimunarhóps
borið saman við viðmiðunarhópa.
Hins vegar var hægt að lækka
dánartíðni af völdum ristilkrabba-
meins um 15% hjá þeim sem fengu
tilboð um skimun með því að leita
að duldu blóði í hægðum annað
hvert ár í 10 ár (Hewitson et al. The
Cochrane Library 2011). Það er því
ekki með fullri vissu hægt að segja
að skimunin bjargi manns lífum. Sú
kaldhæðnislega staðreynd blasir
við að við getum þá valið úr hvaða
sjúkdómi við deyjum, en ekki
hvenær.
Það eru margvíslegar skýringar
á því af hverju heildardánartíðnin
lækkar ekki. Nýlega var sýnt fram
á að árangur af skimun var ofmet-
inn, tölfræðilega er það afar lítill
hópur af heildinni sem deyr af rist-
ilkrabbameini (og þar með ómark-
tækur), margir eru orðnir almennt
veikir og deyja þá af öðrum sjúk-
dómum í staðinn og sumum farnast
verr við að fá sjúkdómsgreininguna
„krabbamein“ samanber nýjustu
rannsóknir Unnar Valdimarsdóttur
og félaga sem birtist í New England
Journal of Medicine, 2012.
Í nýlegri rannsókn (apríl 2012)
skoðuðum við árangur af skimun út
frá lýðheilsusjónarmiði á Norður-
löndunum (Sigurdsson JA et al. J
Eval Clin Pract 2012, online). Sem
dæmi er tekið að við bjóðum öllum
einstaklingum á aldrinum 55 til
75 ára skimun fyrir krabbameini
í ristli og endaþarmi með leit að
duldu blóði í hægðum annað hvert
ár í 10 ár. Að 10 árum liðnum mun
sá hluti hópsins sem er á aldrinum
65-74 ára hafa uppfyllt skilyrðin
um tilboð í 10 ár og þá náð mesta
árangri skimunar sem er 15%
lækkun á dánartíðni af völdum
ristilkrabbameins. Hins vegar er
þessi árangur innan við 1% lækkun
á dánartíðni ótímabærs dauða (pre-
mature death) miðað við allt annað
sem fólk deyr af á þessum aldri (sjá
mynd). Jafnframt er rétt að taka
fram að áðurnefndar skimunar-
aðferðir miðast við hægðaprufur
annað hvert ár og ekki hægt að
framreikna árangur af skimuninni
eftir að viðkomandi tilheyrir ekki
lengur þeim hópi sem er boðaður í
skimunina.
Rætt hefur verið um að taka beri
upp kerfisbundna skimun fyrir
krabbameini í ristli og endaþarmi
hér á landi og fyrir liggur þings-
ályktunartillaga frá Alþingi um
slíka skimun. Þær nýju niður stöður
sem nú liggja fyrir gefa því tilefni
til að endurskoða þessa afstöðu
einkum með tilliti til forgangsröð-
unar forvarna. Í því samhengi er
rétt að benda á að af þeim 99% sem
hafa ekkert gagn af skimun fyrir
ristilkrabbameini sbr. meðfylgj-
andi mynd, deyja yfir 50% af sjúk-
dómum sem tengjast reykingum.
Lítill ávinningur af skimun
fyrir ristilkrabbameini
Forsvarsmanni líkamsrækt-arstöðvar Boot Camp sem
ætlunin er að taki til starfa í
Elliðaárdal finnst sprenghlægileg
sú hugmynd að starfsemin minni
með einhverju móti á her þjálfun
eða herbúðir. Heimdellingar rjúka
upp til handa og fóta en taka svo-
lítið annan pól í hæðina, þeim
finnst það himinhrópandi firring,
að Vinstri græn skuli fetta fingur
út í svona líkamsrækt sem aðrar
þjóðir og voldugri en við Íslend-
ingar hafa notað til að efla heilsu
hermanna!
Kveikjan að öllu þessu er bókun
sem Vinstri græn lögðu fram á
fundi í skipulagsráði Reykjavíkur.
Þar var bent á nokkur atriði sem
varða almannarými í Elliðaárdal
þar sem einstök laxveiðiá fellur til
sjávar. Dalurinn býr yfir lifandi
náttúru í góðu skjóli og miklum
tækifærum til útivistar. Hann
býður upp á ríkulega náttúrupp-
lifun inni á milli stórra hverfa þar
sem tugþúsundir borgarbúa eiga
heimili sín. Í því felast mikil verð-
mæti.
Í bókuninni er dregið fram
óbeinum orðum að ekki hefði átt
að leyfa byggingu safns á þessu
svæði án þess að hugsa fyrir hags-
munum Reykvíkinga ef til þess
kæmi að félag um safnið vildi selja
húsið öðrum eins og nú er komið á
daginn. Bent er á að borgin hefur
nú samt skipulagsvald til að stýra
því fyrir hönd almennings hvaða
starfsemi fær að leysa safnið
af hólmi. Það þarf nefnilega að
breyta skipulagi til að fá húsinu
nýtt hlutverk og það hlutverk ætti
að vera í sátt við fólk, náttúru og
sögu. Það er okkar mat að skipu-
lagsráð eigi að leggja höfuðáherslu
á að verja dalinn, en ekki stuðla
að aukinni starfsemi í dalnum
með tilheyrandi umferð og álagi
á svæðið.
Í bókuninni er líka gefið til
kynna að líkamsrækt með herbúða-
sniði eigi lítið erindi í dalinn og
dregið fram að líkamsræktarstöð
á þessum stað fylgi mikil umferð
bíla og rík þörf fyrir stæði. Þetta
bílakraðak er auðvitað mesta
áhyggjuefnið. Engar upplýsingar
liggja fyrir um væntanlega umferð
tengda starfseminni og lélegar
tengingar við almenningssam-
göngur eru við svæðið.
Þessi gagnrýni okkar Vinstri
grænna þarfnast varla frekari
skýringa en til frekari skemmtunar
fyrir þá sem hlógu sig hása að
þeirri hugmynd að líkamsrækt
undir merkjum Boot Camp minni
á herbúðir má segja frá því að í
ensk-íslenskri orðabók segir klippt
og skorið að samsetta orðið boot
camp merki æfingabúðir fyrir
nýliða í flota eða landgönguliði
Banda ríkjanna. Svo má líka rifja
upp að fyrirtækið lagði sjálft mikla
áherslu á hernaðaryfirbragðið í
upphafi en á því virðist hafa orðið
töluverð breyting í rétta átt. Það
er auðvitað ánægjulegt og jafn-
vel örlítið broslegt. Aðalatriðið í
öllu þessu er nú samt að við Elliða-
árnar eigum við fallegan dal fullan
af möguleikum og þar þurfum við
öll að stíga varlega til jarðar.
Brandarinn um Boot Camp
Ég er svo geðveikur þegar ég er í skólanum, ég er bara í
skólanum og get ekki gert neitt
annað, get ekki átt eðlileg sam-
skipti við fjölskyldu mína, er
bara svo svakalega ýktur. Mér
líður ógeðslega illa, en næ ein-
hvern veginn ekki að sortera
hlutina í hausnum á mér. Ég er
að missa fjölskylduna mína frá
mér. Ég þarf að bíða
í hálft ár eftir tíma
hjá geðlækni, geturðu
hjálpað mér?
Ofangreind frásögn
er dæmi um mann
á fertugsaldri með
ADHD. Hann er í
háskólanámi og leitaði
til ADHD samtakanna
í von um aðstoð við að
komast í meðferð hjá
geðlækni. Eftir að
vera búinn að hringja
í margar geðlækna-
stofur kom í ljós að
enginn átti lausan
tíma fyrir hann. Biðin
eftir fyrsta viðtali var
um 3 mánuðir en biðin
eftir að hefja meðferð
gat verið allt að hálfu
ári. Komist hann ekki
að fyrr en eftir hálft
ár er hætta á að hann
missi fjölskylduna frá
sér eða gefist upp á
náminu, nema hvort
tveggja verði.
Svona er blákaldur
veruleikinn í stöðu
geðlæknaþjónustu á Íslandi.
Biðtíminn eftir læknisþjónustu
er óásættanlegur.
ADHD samtökin bentu honum
á að hringja í sem flesta geð-
lækna, reyna að fá tíma og ef það
væri ekki möguleiki láta þá setja
sig á biðlista. Ef hann yrði nú
svo heppinn að vera kallaður til
þyrfti hann að vera reiðubúinn
að stökkva til og þiggja tímann.
Margir geðlæknar segjast ekki
taka við nýjum sjúklingum og
aðrir bjóða ekki upp á biðlista.
Þá hafa samtökin einnig bent
fólki á að leita til bráðamóttöku
geðsviðs Landspítalans, í veikri
von um þjónustu, sem skýtur
skökku við þar sem bráðamót-
tökunni er vissulega fyrst og
fremst ætlað að sinna bráðatil-
fellum. En hvað á annað að gera,
hvert á fólk að leita?
Í marsmánuði síðast liðnum
gaf Landlæknisembættið út
„Klínískar leiðbeiningar um
vinnulag við greiningu og með-
ferð athyglisbrests og ofvirkni”.
Leiðbeiningarnar eru metnaðar-
fullar og greinargóðar. Þar er
talað um að sálfræðileg meðferð
geti dregið úr þeirri hömlun sem
ADHD einkenni hafa í för með
sér og þannig létt á tilfinninga-
legum vanda og bætt aðlögun.
Ráðgjöf um meðferðarmögu-
leika og viðbrögð til að sporna
við truflandi áhrifum, t.d. á nám
og atvinnu, er mikilvæg. Þá er
einnig talað um ýmsar tegundir
meðferða og mikilvægi þess að
stunda samþætta með-
ferð s.s. einstaklings-
meðferð, hugræna
atferlismeðferð og
hópameðferð.
Ekkert af meðferð-
unum fyrir fullorðna,
sem tilgreindar eru í
leiðbeiningunum, eru
niðurgreiddar, nema
meðferðir geðlækna
og lyfjameðferðir. Því
er ljóst að innleiðing
á vinnulagi þessara
leiðbeininga hefur
ekki farið fram.
Mikið hefur verið
talað um kostnað
ríkisins vegna lyfja-
meðferða fyrir full-
orðna einstaklinga
með ADHD. Samtökin
telja að vel sé hægt að
draga úr þeim kostn-
aði ef önnur með-
ferðar úr ræði yrðu
niðurgreidd. Margir
með væg ADHD ein-
kenni þyrftu jafnvel
aldrei á lyfjagjöf að
halda og aðrir kynnu
að hætta lyfjameðferð ef annars
konar meðferðir, s.s. sálfræði-
meðferðir, yrðu niðurgreiddar.
Undirrituð, ásamt formanni
stjórnar ADHD samtakanna
Björk Þórarinsdóttur, átti
góðan fund í velferðarráðu-
neytinu í lok aprílmánaðar sl.
þar sem samtökin óskuðu eftir
að fá að taka þátt í vinnuhópi um
innleiðingu á verklagi klínísku
leiðbeininganna. Þá munu sam-
tökin einnig bjóða Landlækni
krafta sína til samvinnu um
nánari útfærslur. Vonast er
til að niðurstaðan verði sú að
íslenska ríkið taki þátt í fjöl-
breyttari meðferðarúrræðum
líkt og lagt er til í leiðbeining-
unum.
ADHD samtökin sinna öllum.
Engum er vísað frá og biðlistinn
er enginn. www.adhd.is.
Mér líður ógeðslega
illa en fæ ekki tíma
hjá geðlækni fyrr
en eftir hálft ár
Sjávarútvegur
Jónas
Guðmundsson
hagfræðingur
Heilbrigðismál
Ellen
Calmon
framkvæmdastjóri
ADHD samtakanna
Ekkert af
meðferðun-
um fyrir full-
orðna, sem
tilgreindar
eru í leiðbein-
ingunum, eru
niðurgreidd-
ar, nema
meðferðir
geðlækna
og lyfjameð-
ferðir.
Skipulagsmál
Sóley
Tómasdóttir
borgarfulltrúi
Torfi
Hjartarson
fulltrúi VG í
skipulagsráði
Heilbrigðismál
Jóhann Ágúst
Sigurðsson
prófessor í
heimilislæknisfræði
við HÍ
Dánarorsakir 65-74 ára
0,6% Ristilkrabbamein,
möguleg minnkun
með skimun
14,7% Aðrar orsakir
3,1% Slys
7,2% Öndunarfærasjúk-
dómar
29,5% Hjarta- og æða-
sjúkdómar
3,3% Ristil-
krabba-
mein,
þrátt fyrir
skimun
14,4% Lungna-
krabba-
mein
27,2% Önnur
krabba-
mein