Fréttablaðið - 14.06.2012, Qupperneq 21

FIMMTUDAGUR 14. júní 2012
Athugaðu hvort vinningur leynist í Góu-öskjunni
þinni. Ef það er númer í öskjunni, skaltu setja
það inn í sumarleikinn á Facebook-síðu Góu
(www.facebook.com/goa.is). Þá veistu strax hvað
þú hefur unnið.
Allir sem skrá sig gætu svo átt von á risa -
vinningum til viðbótar á FM957 í allt sumar.
Allar gerðir
rúsínuaskja frá
Góu eru með
í leiknum.
Davíð Oddsson, þá forsætis-ráðherra, benti á það á sínum
tíma að erfitt væri fyrir Íslendinga
að ganga í ESB þó ekki væri nema
vegna þess að landsmenn gætu
ekki vitað í hvers konar samband
þeir væru að ganga. Á þeim tíma
sýndist ESB stöðugra en það gerir
nú og því var athugasemdin bæði
skörp og þörf. Óvissan um framtíð-
arskipan ESB hefur stórlega aukist
síðustu mánuði.
Góðar fréttir
Þetta kann að vera hið besta mál
fyrir Íslendinga og aðra Evrópu-
menn en kannski af öðrum ástæð-
um en fyrst sýnist. Þarfir Evrópu-
þjóða fyrir samvinnu eru nefnilega
ólíkar. Í þeim efnum hafa andstæð-
ingar ESB rétt fyrir sér. Nú virðist
sem svo að áhugamenn um Evrópu-
samvinnu á meginlandi álfunnar
hafi komið auga á þetta. Hingað
til hafa þeir haft hugann við ein-
hverja endastöð og helst deilt um
hvernig allt eigi nákvæmlega að
líta út fyrir alla Evrópu í langri
framtíð. Þannig er lífið hins vegar
ekki og allra síst í þeirri óhemju
frjóu, skapandi, fjölbreyttu, ríku
og lýðræðislegu álfu sem Evrópa
er. ESB er auðvitað tæki en ekki
markmið.
Skopmyndir
Á meðan áhugamenn um Evrópu-
samvinnu ræddu endastöð sam-
runa í álfunni áttu andstæðing-
ar ESB alltaf erfitt með að gera
upp við sig hvort Evrópa væri að
hrynja eða verða að miðstýrðu
sambandsríki og heimsveldi. Menn
hafa líka lent í basli með að finna
valdið innan ESB. Í ólíkum löndum
hafa menn að auki verið óvissir um
hvort þetta sé risasamsæri kapítal-
isma eða nokkuð hreinn sósíalismi.
Í íslenskri umræðu hafa einfaldir
furðuheimar ævintýra fengið að
njóta sín og orðræðan oft lent utan
kallfæris við veruleika.
Betri spurningar
Umræða um ESB veitir því oft
meiri upplýsingar um hugmynda-
heim þátttakenda en um veruleika
Evrópu. Þetta kann að breytast.
Kreppan hefur knúið menn til að
ræða aðeins um veruleikann. Menn
spyrja nú síður um hvernig enda-
stöð samrunans eigi að líta út og
horfa meira á ólíkar þarfir hvers
lands fyrir sig. Sem er gott bæði
fyrir þá sem lengst vilja ganga og
hina sem vilja halda sig sem mest
út af fyrir sig.
Ólíkar þarfir
Það er t.d. ljóst að bresk ríkisstjórn
mun aldrei ganga gegn hagsmun-
um bankamanna í London. Það er
skiljanlegt, hundrað þúsund störf
eru í húfi. Aðrir Evrópumenn
munu hins vegar ekki sætta sig við
að hagsmunir banka í London ráði
því hvernig eftirliti með bönkum
er hagað í Evrópu enda rýkur úr
rústum á meginlandinu eftir bruna
sem menn rekja til fjármálalegrar
frjálshyggju. Því þarf nýja leið og
hennar er nú leitað. Mat manna
á hagsmunum í öryggismálum,
skattamálum og ýmsum greinum
félagsmála er líka sumpart ólíkt
eftir löndum. Það þarf ekki að vera
slæmt. Þótt pólitísk sýn Evrópu-
manna hafi orðið svipaðri með
árunum, og um leið frábrugðnari
því sem gerist í öðrum heimsálf-
um, eru þjóðirnar ólíkar og verða
það áfram.
Flókið en hægt
Það er einkum þrennt sem hindr-
ar þróun ESB í átt til eins konar
marghringja bandalags þar sem
ríki gætu haft verulegt svigrúm
til að ákveða sjálf stöðu sína. Eitt
er hugmyndafræði og hún kann að
vera að breytast. Annað er að mál
skarast. Þátttaka í opnum innri
markaði krefst t.d. mikillar sam-
ræmingar á mörgum sviðum. Þetta
þekkjum við. Það þriðja er að þetta
krefst sérstaks stofnanakerfis
fyrir hvern valkvæðan málaflokk.
Þetta yrði erfitt en diplómatar í
Evrópu hafa leyst önnur eins verk-
efni.
Ábyrgð með aðild
Þetta yrði vont fyrir þá sem vilja
fríðindi en eru áhugalausir um
sameiginlega ábyrgð. Eins og
Grikkir með evruna eða Bretar
með æði margt. Þetta væri um leið
lausn á einu alvarlegasta vanda-
máli ESB, því ábyrgðarleysi sem
aðildarríki geta sýnt í skjóli þess
að vera óviljugir þátttakendur í
erfiðu samstarfi. Þegar stjórn-
málamenn 27 landa hafa allir hag
af því að sýnast ósveigjanlegir í
samstarfi er ekki von á góðu.
Meðlimir óskast ekki
Þau sannindi rata sjaldan inn í
umræðu um ESB að fæstir hafa
nokkurn áhuga á fjölgun aðild-
arríkja. Það eru nánast viðtekin
sannindi innan ESB að of mörgum
ríkjum hafi þegar verið hleypt inn
í sambandið. Þetta er enn skýr-
ara með evruna. Fáum dettur í
hug að það hafi verið rétt að bjóða
Grikkjum að því borði. Lítill vafi
er á því að evran yrði tekin af
nokkrum ríkjum ef almenningur
í ESB fengi að ráða. Ólíklegt er
að stækkanir ESB á síðustu árum
hefðu verið samþykktar í þjóðar-
atkvæði í þáverandi aðildarlönd-
um ESB. Menn bíða ekki spenntir
eftir nýjum ríkjum sem með aðild
fá völd í mikilvægustu málum Evr-
ópu.
Úti og inni
Meiri sveigjanleiki í skipan ESB
myndi leysa margan vanda. Stór
ríki eins og Þýskaland, Frakkland,
Pólland og Spánn, auk nokkurra
minni ríkja, gætu þá gengið til
mun nánara samstarfs þar sem full
ábyrgð fylgdi réttindum. Það gæti
gert evruna að lausn í stað vanda-
máls og hleypt þrótti í efnahag álf-
unnar. Önnur ríki gætu dregið sig
út úr ýmiss konar samstarfi sem
þau kæra sig síður um. Vandi við
aðild nýrra landa yrði leystur með
nokkru vali frá beggja hálfu um
hve náið samstarfið yrði í byrj-
un. Ekkert af þessu mun gerast á
morgun. En umræðan er að byrja
að breytast svona lausnum í vil.
Utan hrings og innan
Eftir viðtal við mig í morgunút-varpi á Rás 2 fyrir nokkru, voru
fræðingar fengnir til að rýna í við-
talið. Fram komu nokkrar athuga-
semdir við framsögu mína og önnur
góð gagnrýni. Gagnrýni tel ég af
hinu góða því gagnrýni gefur okkur
færi á því að sjá og skilja eigin orð
og gjörðir í nýju ljósi og þannig öðl-
ast ríkari skilning á eigin hegðun,
málflutningi og framkomu. Þakka
ég fyrir þau orð sem féllu í minn
garð og geri ég nú tilraun til þess að
skýra stefnu mína – því nefnt var að
ég gæti verið mun skýrari. Fyrst vil
ég ræða það hvernig forseti getur
og á að stuðla að sátt í samfélaginu.
Sem forseti mun ég leitast við að
skapa sátt þar sem skálmöld ríkir,
svo framarlega að það sé möguleiki
á sáttum. Áfram myndi ég leitast
við að byggja upp skilning á mis-
munandi sjónarmiðum hópa og ein-
staklinga þannig að af hlytist gagn-
kvæm virðing milli misleitra hópa í
samfélaginu. Þó svo við séum ósam-
mála um bæði menn og málefni þá
eru andmælendur okkar ekki bjánar
bara af því að þeir hafa aðrar skoð-
anir. Því miður virðist andinn í þjóð-
félaginu vera svolítið þannig að ef
þú ert ekki sammála mér þá ert þú
bara bjáni. Það vantar rökræðuna.
Þessa þróun í samfélaginu verð-
um við stöðva og snúa við. Þar er
ekki nóg að forseti komi þar einn
að verki – öll verðum við að leggja
hönd á plóg og snúa þessari þróun
hægt og rólega. Við þurfum svo
sannarlega að fá fram mismunandi
sjónarmið inn í samfélagsumræð-
una svo við getum séð mál frá sem
flestum hliðum og tekið upplýstar
ákvarðanir. Þess vegna vil ég sem
forseti taka mér það hlutverk að
vinna að sátt hjá þjóðinni, virðingu
og umburðarlyndi fyrir sjónarmið-
um hvert annars. Það gerist oft eitt-
hvað á milli fólks þegar það hittist,
stendur augliti til auglitis og verð-
ur að standa við það sem það segir.
Þess vegna vil ég byggja upp og
skapa skilning milli hópa gegnum
fundi. Fundi þar sem fólk getur rætt
saman, látið í ljós skoðanir sínar og
ekki minnst hlustað hvert á annað.
Misleitir hópar verða að tala saman
í umgjörð sem leyfir hispurslausa
og opinskáa umræðu, í umhverfi
þar sem fólk getur látið gamminn
geisa og talað út um hlutina. Það
er lykilatriði að þeim aðila sem fer
með fundarstjórnun sé treystandi
og hann njóti virðingar. Ekki bara
virðingar vegna þess að viðkomandi
er forseti heldur vegna þess að hann
hefur persónuleika þar sem siðferði,
réttsýni, heiðarleiki og einlægni eru
ríkjandi. Í slíku starfi skipta hæfi-
leikar viðkomandi til að hlusta á fólk
miklu máli.
Í framhaldi af ofangreindu tel ég
mikilvægt að undirstrika grundvall-
armun á nokkrum af okkur forseta-
frambjóðendunum. Mörg okkar vilja
nálgast starf sáttasemjara út frá
eins konar skilgreiningu á hlutleysi
sem byggist á því að sáttasemjari
eigi ekki að hafa skoðanir á hlutum.
Þannig persóna eigi helst ekki að
segja hvað henni finnst og alls ekki
um pólitísk ágreiningsmál. Bara á
þann hátt geti persóna tekið að sér
hlutverk sáttasemjara.
Þessu er ég algjörlega mótfallinn.
Sáttasemjari á að segja hug sinn í
öllum þeim málefnum sem hann er
spurður um. Sáttasemjari á að koma
til dyranna eins og hann er klædd-
ur. Þetta er grundvallaratriði þegar
kemur að því að leiða fólk saman,
því allir verða að vita hvað þeir sem
sitja við borðið hafa með sér í far-
teskinu. Það er reynsla af mörgum
verkefnum sem ég hef stjórnað að
þegar fólk gerir ekki hreint fyrir
sínum dyrum þá er ómögulegt að
komast upp á hjalla þar sem traust
ríkir. Og ef það tekst ekki að skapa
traust við sáttaborðið þá er illfært
að ná fram sáttum.
Forseti getur haft skoðanir á
pólitískum málum og á að greina
frá skoðunum sínum. Bara þannig
getur hann komið hreint og beint
fram. Að því sögðu þá verður for-
seti, sem tekur að sér hlutverk sátta-
semjara, að hafa það sterka siðferð-
iskennd og vera svo staðfastur að
hann falli ekki í þá gryfju að fara
að vinna á bak við tjöldin til að hafa
áhrif á pólitísk deilumál.
Sem forseti íslensku þjóðarinnar
mun ég með öðrum orðum vinna að
sátt, samlyndi og umburðarlyndi
fólks og hópa á milli með beinum
afskiptum gegnum fundarhöld og
viðtöl.
Þörf á skýrari stefnu – fyrsti
þáttur – leiða þjóðina saman!
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent
Forsetaembættið
Hannes
Bjarnason
forsetaframbjóðandi