Fréttablaðið - 10.08.2012, Blaðsíða 18

18 10. ágúst 2012 FÖSTUDAGUR
Í síðustu grein rakti ég þann mikla árangur sem náðst hefur
í efnahagsmálum á þessu kjör-
tímabili. Forsenda þessa bata
er skynsamleg efnahagsstefna
sem mörkuð var í samstarfi við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og þessi
ríkisstjórn hefur unnið eftir allt
kjörtímabilið. Samfylkingin ber
lykilábyrgð á þessari stefnu, jafnt
í fyrri ríkisstjórn og þeirri sem
nú situr. Hún fól í sér blandaða
leið skattahækkana, tímabundins
hallarekstrar, skuldaúrvinnslu og
niðurskurðar í ríkisútgjöldum, til
að koma á jöfnuði í ríkisrekstri
og leggja grunn að heilbrigðri
endurreisn. Við nýttum okkur
sam vinnuna við AGS til að milda
höggið af hruninu.
Um allan hinn vestræna heim
glíma ríki nú við afleiðingar
fjármálakreppunnar og að laga
útgjöld að tekjum. Í mörgum
löndum hefur ríkið axlað svo
miklar byrðar vegna fjármála-
kerfisins að rekstur ríkisins til
lengri tíma er í hættu. Tvær leiðir
eru einkum boðaðar til lausnar: Í
Bretlandi hafa stjórnvöld boðað
mikinn niðurskurð ríkisútgjalda.
Víða annars staðar hafna stjórn-
völd lækkun ríkisútgjalda og
vilja halda áfram hallarekstri
og skuldasöfnun til að standa
vörð um samneysluna í anda
hugmynda Keynes frá fjórða ára-
tugnum. Báðar leiðirnar eru stór-
gallaðar og duga ekki til að glíma
við þá erfiðu stöðu sem uppi er.
Breska leiðin lækkar vissulega
útgjöld, en hún hefur margvísleg
neikvæð áhrif. Niðurskurðurinn
beinist í ríkum mæli að milli-
færslum úr opinberum sjóðum
– greiðslum til atvinnulausra, líf-
eyrisþega og barnafólks. Af því
leiðir að allir þessir hópar hafa
minna milli handanna og halda að
sér höndum í neyslu. Fyrir vikið
dregst hagkerfið saman meira
og fyrr en ella. Bresk stjórnvöld
fara nú þessa leið, þrátt fyrir
ókosti hennar, vegna þess að
hægri menn hafa þar það póli-
tíska markmið að brjóta niður þá
umgjörð félagslegrar samstöðu
sem vinstri stjórn Verkamanna-
flokksins tókst að byggja upp allt
frá 1997. Stefna sem þessi brýtur
niður félagslega samstöðu, eykur
misskiptingu og fækkar þeim
tækifærum sem við þurfum öll á
að halda.
Leið hallareksturs er hins
vegar enginn raunverulegur val-
kostur við niðurskurð. Hún er
vissulega skynsamleg til skamms
tíma og getur þá forðað því að
kreppa dýpki um of, en við getum
aldrei komist undan þeim gömlu
sannindum að enginn getur eytt
um efni fram. Mörg Evrópuríki
eru nú komin í öngstræti vegna
þess að þau hafa forðast að taka
á sóun í ríkisrekstri og treyst á
að þau gætu fjármagnað halla-
rekstur á meðan á kreppunni
stæði. Þau standa núna frammi
fyrir því að þurfa að skera meira
niður en þau hefðu ella þurft, til
að koma ríkisrekstrinum í horf.
Fjármálakreppa ársins 2008
hefur þróast í alvarlega skulda-
kreppu, sem gerir ósjálfbæran
hallarekstur ómögulegan. Keynes
myndi varla ráðleggja nokkru ríki
í hættu vegna ofskuldsetningar
að auka á hana, væri hann á lífi
í dag.
Við núverandi aðstæður er
óhjákvæmilegt að taka á skulda-
stöðu fyrirtækja og heimila. Ef
ríkið getur ekki stutt við kaup-
getu fólks eða umsvif í hag-
kerfinu með hallarekstri, liggur
beinast við að þvinga fjármála-
kerfið til að horfast í augu við
að kröfur þess á fyrirtæki og
heimili eru óraunsæjar og þurfa
lækkunar við. Um alla Evrópu
blasir við að allur kraftur verði
að óbreyttu soginn úr efnahagslíf-
inu, því fyrirtæki og heimili eru
læst í skulda viðjum. Hin íslenska
leið er sérstök að því leyti að
skuldaúrvinnsla var lykilþáttur í
hinni íslensku efnahagsáætlun og
skuldastaða heimila og fyrirtækja
er færð að greiðslugetu og raun-
virði rekstrar og eigna.
Við fórum þessa blönduðu leið,
enda er kreppan núna ekki sú
sama og sú sem Keynes glímdi
við á fjórða áratugnum og ekki
heldur nein venjuleg fjármála-
kreppa, sem kenningar Hayeks
geta leyst.
Við nýttum okkur leið halla-
rekstursins í upphafi efnahags-
áætlunar okkar. Ríkissjóðs hallinn
var á þriðja hundrað milljarða
árið 2008, en stærstur hluti niður-
skurðar ríkisútgjalda kom ekki til
fyrr en á fjárlögum ársins 2011.
Þannig gátum við – með aðstoð
og lánafyrirgreiðslu AGS – haldið
ríkisútgjöldum háum lengur en
ella. Það olli því að kreppan varð
ekki eins djúp hér og hún hefði
ella verið og atvinnuleysið komst
aldrei í þær hæðir sem spáð var
í upphafi. Millifærslukerfið –
greiðslur til atvinnulausra, lífeyr-
isþega og barnafólks – hélst lítt
skert og gegndi þannig hlutverki
til sjálfvirkrar sveiflujöfnunar.
Fólk hafði meira milli handanna
fyrst eftir hrun en ef strax hefði
verið ráðist í niðurskurð. Fyrir
vikið dróst hagkerfið ekki eins
mikið saman og ella hefði verið.
Við tókum líka á í ríkisrekstr-
inum. Velferðarþjónustunni var
hlíft við niðurskurði. Verkefnið
var alltaf það að freista þess að
veita jafn góða þjónustu með
minni tilkostnaði. Þessi forgangs-
röðun sást meðal annars í því
að á árunum 2009 og 2010 var
algengt að uppsafnaður sparn-
aður í almennri stjórnsýslu væri
17-19%, en á sama tíma drógust
framlög til þjónustu við fatlaða
saman um 2,6%. Óhjákvæmi-
legt var að draga úr útgjöldum
til almannatrygginga. Þar var
líka forgangsraðað og sparnaði
náð með því að lækka greiðslur
til þeirra sem mest höfðu milli
handanna en grunnfjárhæð bóta
ekki snert. Með sama hætti voru
hámarksgreiðslur til foreldra í
fæðingarorlofi lækkaðar, en ekki
snert að neinu leyti við tímalengd
fæðingarorlofs eða greiðslum til
tekjulægri foreldra. Þessi for-
gangsröðun var auðvitað erfið, en
hún er skýr vitnisburður um að
það skiptir máli hverjir stjórna.
Við hækkuðum svo skatta, því
það var óhjákvæmilegt. Í efna-
hagsóstjórninni á árunum 2003-
2007 hafði verið gengið svo langt
í skattalækkunum að ríkissjóður
þoldi ekki eitt einasta venjulegt
ár. Stöðug uppsveifla var for-
senda þess að skattaumhverfi
Sjálfstæðisflokksins gengi upp.
Það var engin leið að reka nor-
rænt velferðarkerfi með þeim
skatttekjum sem til ráðstöfunar
voru. Þess vegna var óhjákvæmi-
legt að hækka skatta, en þeir voru
hækkaðir meira á þá sem voru
betur í færum til að borga þá.
Þessi blandaða leið skilaði
miklum árangri. En verkefninu er
ekki lokið. Við þurfum að treysta
í sessi þann efnahagslega árangur
sem þegar hefur náðst, þótt við
búum við erfið ytri skilyrði –
mikla skuldsetningu, versnandi
lánskjör og gjaldeyrishöft. Um
það verkefni fjalla ég í næstu
grein.
Íslenska leiðin
Efnahagsmál
Árni Páll
Árnason
alþingismaður
Heimþrá þarf maður vart að hafa á Ítalíu, hér er allt svo
eðlilegt:
■ Góðir í skandölum – komast upp
með þá.
■ Peningar gufa upp á milli staða
sem enginn veit hvar eru – upp-
haf og endalok óskilgreind – ekki
sakar að hafa heilaga jómfrú með
í för – svo sem meistari Megas
hefur reynt að kenna okkur.
■ Gæðingar fá gefins alls kyns
dótarí – jarðir og uppsprettur,
sveitarfélög og jafnvel sorpið sem
hægt er að græða á – með því að
gera ekkert við það. Þetta er allt
einhvern veginn mjög heimilislegt.
■ Ítalir gætu jafnvel fengið lánaða
forsetaræðuna góðu frá fundi í
Sagnfræðingafélaginu í janúar
2006. Þar flutti forseti lýð veldisins
lofgjörð um einstaka eðlisþætti
Íslendingsins – eðlisþætti sem
gera Íslendinginn að frumafli hins
viti borna manns og útskýrir hvers
vegna íslenskir athafnamenn bera
sigurorð af öðrum. Ætti eiginlega
að vera skyldulesning í skólum til
varnar þeim hroka, siðblindu og
sérgæsku sem einkennir ræðuna.
En, aftur að efninu, er fellur
sem flís við rass Rómverja, kæmi
ekki til söguleg sérviska.
Við mér blasir miðborg Rómar
– besta byggingarsvæði borgar-
innar – því vissulega væri hægt
að byggja hér – en hvað sér auga
mitt? Þið haldið mig skrökva þegar
ég lýsi útsýninu – þannig að – fáið
ykkur sæti ágætu lesendur svo þið
komist heilir frá þessu – en sann-
leikurinn er sagna bestur. Það sem
við blasir hér í þessari gömlu og
að mörgu leyti virðulegu borg eru
rústir – segi og skrifa RÚSTIR
– sumt jafnvel svo gamalt dót að
óvíst er um upprunann! Og ekki
nóg með að þessum ósköpum sé
haldið til haga heldur er þetta sýnt
– jafnvel erlendum gestum!
Hér væri nær að nota hinn
íslenska drifkraft – moka yfir
dótið eins og gekk svo blessunar-
lega vel með gamla Víkurkirkju-
garðinn og á nú að halda áfram
með Ingólfstorg/Hallærisplan.
Þannig mætti í Róm moka yfir
Largo d´Argentina – þar sem
Júlíus Cesar var drepinn um árið,
henda Colosseum á haugana – eða
alla vega draga það upp í Árbæ
þeirra Rómverja og endurreisa
þar rústirnar.
Hér í Róm skortir greinilega
alla framtíðarsýn. Tillaga mín er
einfaldlega sú, að íslenska þjóðin
sýni nú loksins hvað í henni býr,
fordæmið höfum við gefið jafnt
og þétt með því að ryðja miðborg
Reykjavíkur burt. Eðli málsins
samkvæmt er embætti forseta
Íslands hið eina sem væri þessum
vanda vaxið – alvant þjóðarsefjun
og aðstoð við íslenska ofurhuga.
Nú verði kýlt á alvöru útrás:
Íslenskir hótelhugsjónamenn sam-
einist um það – undir leiðsögn for-
seta lýðveldisins – að drífa þetta
af stað. Samhliða því að miðborg
Reykjavíkur verði hótelvædd frá
Aðalstræti 6 og upp úr hefjist
endur reisn Rómaborgar!!
Sýnum djörfung og dug
Skipulagsmál
Birna
Þórðardóttir
ferðaskipuleggjandi
Velferðarþjónustunni var hlíft við niður-
skurði. Verkefnið var alltaf það að freista
þess að veita jafn góða þjónustu með
minni tilkostnaði.
HALLDÓR
BALDURSSON
FRÉTTIR VIÐSKIPTI SPORT UMRÆÐAN ÚTVARP LÍFIÐ SJÓNVARP
- oft á dag
LOKSINS

FÁANLEG

Á NÝ!