Fréttablaðið - 02.10.2012, Qupperneq 16

16 2. október 2012 ÞRIÐJUDAGUR
ÓDÝRT FYRIR ALLA!
WWW.EUROPRIS.IS
Veraldarleiðtogar safnast saman um þetta leyti á hverju
ári í höfuðstöðvum Sameinuðu
þjóðanna í New York til að ræða
ástand heimsins. Í ár notaði ég
tækifærið til að hringja viðvör-
unarbjöllum vegna þeirrar stefnu
sem við, mannkynið, höfum tekið.
Við lifum mikla umbrotatíma.
Óöryggi, ójöfnuður og umburðar-
leysi fer í vöxt. Ríki verja tröll-
auknum upphæðum í banvæn vopn
en minnka fjárfestingar í fólki. Of
margir ráðamenn virðast snúa
blinda auganu að loftslagsbreyt-
ingum. Fólk þráir atvinnu og
mannsæmandi líf en í stað úrræða
er því mætt með sundrung og ráð-
leysi.
Mikilvæg skref hafa verið
stigin. Sárafátækt hefur minnkað
um helming frá því árið 2000. Lýð-
ræðislegar umbreytingar eiga sér
stað í arabaheiminum, Mjanmar
og víðar. Hagvöxtur er hvergi
meiri en í Afríku. Asía og Suður-
Ameríka taka skjótum framförum.
En við verðum samt að vera
metnaðarfyllri. Fátækt og ójöfn-
uður þrífst of víða. Vistkerfi eru
við þolmörk. Vísindin eru í engum
vafa: við verðum að breyta um
stefnu. Af þessum sökum hef ég
beitt veraldarleiðtoga þrýstingi
um að halda fast við áætlanir um
sjálfbæra orku, menntun, næringu
og heilbrigði kvenna og barna.
Efnahagskreppan má ekki vera
skálkaskjól til að vanrækja grund-
vallarþarfir.
Sahel
Svæðisbundin spenna vekur ugg.
Sahel-svæðið fær ekki nægilega
mikla athygli og stuðning. Fátækt,
þurrkar, öfgar og sundrung valda
miklum þjáningum. Auðvelt er að
nálgast vopn en erfitt að fá vinnu.
Alþjóðasamfélaginu ber að ein-
beita sér að því að finna lausn á
þessu uggvekjandi ástandi. Hættu-
ástandið á svæðinu er áminning
um að efla ber fæðuöryggi, nær-
ingarþanþol og félagslegt öryggis-
net til að mæta tíðum verðsveiflum
sem eru nánast orðnar hversdags-
legur viðburður. Við búum yfir
jarðskjálftamælum og nemum til
að vara við náttúruhamförum. Við
þurfum á slíkum áhöldum að halda
til að nema yfirvofandi hamfarir
sem bitna á hinum fátækustu og
þeim sem standa höllustum fæti.
Sýrland
Ástandið í Sýrlandi versnar dag
frá degi og hefur kallað ógæfu
yfir þennan heimshluta og gæti
haft afleiðingar á heimsvísu.
Binda verður enda á ofbeldið og
straum vopna til beggja stríð-
andi fylkinga og hefja umbreyt-
ingar undir forystu Sýrlendinga
sjálfra. Gróf mannréttindabrot
eru framin, aðallega af hálfu
ríkis stjórn arinnar en einnig and-
stöðuhópa. Það er skylda okkar að
binda enda á refsileysi við alþjóð-
legum glæpum hvort heldur sem
er í Sýrlandi eða annars staðar og
gæða hugtakið skyldu til að vernda
áþreifanlegri merkingu.
Blindgata
Á sama tíma og vindar breytinga
blása um Arabaheiminn og fleiri
staði, er nauðsyn að brjótast út úr
þeirri blindgötu sem Palestínu-
menn og Ísraelsmenn eru fastir
í. Tveggja ríkja lausnin er eina
varan lega lausnin en sú glufa gæti
verið að lokast. Annars vegar er
lögmæti ríkis hafnað og hins vegar
eru hótanir um árás eins ríkis á
annað. Ég hafna hvoru tveggja.
Slíkar árásir hefðu hörmulegar
afleiðingar í för með sér. Stríðstal
undanfarinna vikna hefur valdið
miklum áhyggjum og er áminning
um nauðsyn friðsamlegra lausna
og fulla virðingu fyrir Sáttmála
Sameinuðu þjóðanna og alþjóða-
lögum. Það er skylda leiðtoga að
láta rödd sína heyrast til að draga
úr spennu í stað þess að kasta olíu
á eld hvikuls hversdagsins.
Hófsami meirihlutinn
Þetta er því mikilvægara á
tímum aukinnar spennu vegna
umburðarleysis. Á undan förnum
vikum hefur svívirðilegt til-
litsleysi valdið réttlátri reiði
annars vegar og óréttlætanlegum
ofbeldis verkum hins vegar. Mál-
og fundafrelsi eru grundvallar-
réttindi en þau má ekki misnota
til að æsa til eða fremja ofbeldis-
verk. Ábyrgir stjórnmála- og sam-
félagsleiðtogar verða að grípa inn
í tímanlega. Hófsami meirihlutinn
má ekki vera þögli meirihlutinn.
Þegar svo mikið er í veði verða
Sameinuðu þjóðirnar að halda sínu
striki og sinna umfangs miklum
verkefnum sínum á sviði friðar,
þróunar, mannréttinda, réttar-
ríkis og valdeflingar kvenna og
ungmenna.
Fólk vill ekki að Sameinuðu
þjóðirnar séu einungis spegill sem
sýni sundraðan heim samtímans.
Það er ætlast til þess af okkur
að við veitum forystu og vekjum
vonir og finnum lausnir á þeim
vanda sem brennur á venjulegu
fólki daglega og rænir það nætur-
svefni. Enginn einn leiðtogi, ríki
eða stofnun getur gert allt. En
hvert okkar getur, hver á sinn hátt,
lagt sitt lóð á vogarskálarnar.
Við verðum að hafa fólk í fyrir-
rúmi, auka metnað okkar og efla
alþjóðlega samvinnu. Tíminn er
okkur ekki hliðhollur en sameinuð
getum við staðist prófraun dagsins
og gripið þau tækifæri sem gefast
á tímum stórbrotinna breytinga.
Eflum metnaðinn
Á unglingsárum mínum var til-tekið yfirbragð yfir gamla
hluta Reykjavíkur, t.d. Þingholt-
unum, sem nú er löngu horfið.
Alls konar verslanir og verk-
stæði gegndu margvíslegum hlut-
verkum í næstum hverri götu. Þá
var drengurinn sendur út í bakarí
og ef til vill keypt sandkaka til
að hafa með síðdegiskaffinu. Ég
man vel hneykslan margra þegar
byrjað var að flytja inn danskar
sandkökur. Voru þær íslensku
ekki nógu góðar eða of dýrar?
Hráefnið var innflutt í báðum
löndunum. Fáir minntust á vinn-
una og orkuna sem fór í að flytja
vöruna milli landa. Nútíminn
krafðist danskra sandkaka, var
sagt … eða hugsað.
Smám saman bættust æ fleiri
matvörur við að utan, þar á
meðal vörur sem nóg var af í
landinu og þá í mörgum gerðum,
en sumt kom hingað vegna sér-
stöðu vörunnar á heimsvísu eða
hollustu, eða vegna tíma bundins
skorts á tiltekinni vöru sem þó
var líka framleidd á Íslandi.
Tómatar komu með flugfrakt
frá Hollandi, sjófluttur parmes-
anostur frá Ítalíu, jarðarber í
flugi frá Egyptalandi, nýsjá-
lenskt lambakjöt með skipi,
Íberíuskinka frá Spáni og núna
er auglýstur eldislax frá Síle,
sennilega fluttur með flugvél-
um til landsins. Nútíminn enn að
verki, mætti halda, en ekki eins
áhyggjulaus og árið 1964.
Fáum dettur í hug að setja alls
konar lagaskorður við milliríkja-
viðskiptum eða banna tiltekna
vörusölu milli landa. Sumar
vörur eru ekki framleiddar til
sölu í landinu okkar, aðrar eru
skemmtilegur eða gagnlegur
lúxus og enn aðrar eiga að dekka
tiltekinn vöruskort vegna árstíða.
En samtímis er bráðnauðsynlegt
að krefjast lágmarksskynsemi og
umhverfisverndar. Ekki aðeins
vöruframleiðsla á að vera sjálf-
bær heldur líka flutningur hennar
og sala að því marki sem unnt er.
Munum að sjálfbærni inni heldur
einnig hugtakið hagkvæmni.
Umhverfisvernd á ekki að „kosta
hvað sem er“. En það má heldur
ekki líta fram hjá henni eins og
gert er víða. Menn láta eins og
óheft og mengandi orkunotkun
skipti ekki máli í viðskiptum.
Til þess að finna jafnvægi
milli stórfelldra vöruflutninga
á heimsvísu og neyslu heima-
fenginna vara verður að kalla
fram breytt viðhorf gríðarlegs
fjölda manna. Það verður að
endur skoða hagræðingu og sam-
þjöppun framleiðslunnar. Okkur
vantar nútímaviðhorf til styttri
meginflutningsleiða og notkun-
ar vistvænna orkugjafa. Til þess
að minnka orkunotkun í heild
þarf að setja fram stefnu um nýt-
ingu auðlinda í nærumhverfi og
dreifa og endurskipuleggja inn-
lenda framleiðslu í hverju landi
um allan heim. Til alls þessa þarf
ný viðmið um hagnað og sjálfsögð
viðmið þar sem umhverfismál og
orkunotkun eru reiknuð beint
inn í hagfræðijöfnurnar. Um leið
verður að breyta ýmsum alþjóða-
samningum. Ísland á að vera í
forystu hvað slíkt varðar.
Af hverju er allt þetta brýnt?
Spyrjið þá sem eiga allt sitt undir
veðrinu eða búsetu við sjávarsíð-
una, næstu fjóra til fimm ára-
tugi. Spyrjið þá sem vita að tvö-
falda verður matvælaframleiðslu
heimsins á sama tíma. Verður
þá ekki að treysta vel á heima-
fenginn bagga til hliðar við milli-
landaviðskipti?
Eldislax frá Síle?
Alþjóða-
samskipti
Ban Ki-moon
framkvæmdastjóri SÞ
Milliríkja-
viðskipti
Ari Trausti
Guðmundsson
rithöfundur og
jarðeðlisfræðingur