Fréttatíminn - 18.03.2011, Side 22

Ég hætti
ekki fyrr en
ég fæ barn.
Það er bara
þannig.
Ef þú ert
ekki með
leg hefurðu
engin úrræði.
Konur mega
ekki ráða því
sjálfar hvort
þær vilja
ganga með
barn fyrir þig.
Ég var alltaf mjög andsnúin stað-göngumæðrun. Ég tel mig vera
femínista og fannst þetta alls ekki vera
rétt leið. Þegar ég áttaði mig á því að
við hjónin ættum nánast enga mögu-
leika á að eignast barn á Íslandi fór ég
að lesa mér til um staðgöngumæðrun
og hef breytt algjörlega um afstöðu,“
segir íslensk kona sem á þá ósk heit-
asta að eignast barn. Hún hefur átta
sinnum farið í tæknifrjóvgun og þau
hjónin hafa verið í ættleiðingarferli í
sex ár. Nú er svo komið að þau geta
ekki lengur sótt um ættleiðingu sökum
aldurs. Þau vilja því leita til staðgöngu-
móður í Bandaríkjunum og vegna þess
að íslensk lög heimila ekki slíkt þora
þau ekki að koma fram undir nafni.
Hjónin telja síðasta hálmstráið vera
að íslensk stjórnvöld leyfi staðgöngu-
mæðrun eða nái samningum við lönd
sem heimili fólki á fimmtugsaldri að
ættleiða börn. Eftir langa baráttu eru
hjónin ekki bjartsýn á að slíkt gerist.
„Ég hætti ekki fyrr en ég fæ barn.
Það er bara þannig.“
Konan getur ekki, af líffræðilegum
ástæðum, eignast barn en hún hefur
með aðstoð Artmedica gert margar til-
raunir til þess að verða þunguð. „Þetta
hafa verið erfið ár með gríðarlegum
sveiflum, erfiðum hormónameð-
ferðum og miklum gráti. Ég hef bætt á
mig 30 kílóum á þessum tíma og verið
í miklu ójafnvægi.“
Hún gagnrýnir íslensk stjórnvöld
harðlega fyrir sinnuleysi í ættleiðing-
armálum. Þau setji sáralitla fjármuni
í málaflokkinn og hafi látið félagið
Íslenska ættleiðingu afskipt í áraraðir.
„Íslensk stjórnvöld hafa staðið í vegi
fyrir því að við höfum getað ættleitt.
Ég lít svo á að við höfum verið dregin
á asnaeyrunum öll þessi ár. Lögum
og skilyrðum er reglulega breytt
og dómsmálaráðuneytið hefur ekki
beinlínis verið hjálplegt.“
Hjónin vilja nú leita aðstoðar stað-
göngumóður til að eignast börn og
horfa þá til Bandaríkjanna þar sem
fleiri íslensk pör hafa nýtt sér stað-
göngu. Í mörgum fylkjum Banda-
ríkjanna er staðgöngumæðrun leyfð.
Fyrirtækið Circle Surrogacy í Boston
er eitt þeirra sem íslensk hjón hafa
leitað til. Á vefsíðunni circlesurrogacy.
com má sjá upp á hvaða þjónustu
fyrirtækið býður og kostnaðinn við
hana. Fyrirtækið er með eggja- og
sæðisbanka og hefur milligöngu um
að finna staðgöngumóður fyrir pör og
einhleypa.
Fyrirtækið annast líka trygginga-
mál og pappírsvinnu fyrir verðandi
foreldra.
„Hversu oft sem maður hefur brennt
sig, kemst maður aldrei undan því
að vona að einn daginn eignumst við
barn. Það skrítna er hvað vonin getur
verið sterk og skýtur rótum eins og
fóstur í hjartastað. Þegar ég frétti af
þessu með staðgönguna í Bandaríkj-
unum leið mér eins og hjartað í mér
hefði tekið kipp. Ég gat varla sofið,“
segir konan sem nú vinnur að því að
fjármagna slíka ferð. Hún býst við að
kostnaðurinn geti farið upp í 20 millj-
ónir króna en þar af sé lögfræðikostn-
aður, tryggingar og sjúkrahúskostn-
aður stór hluti. Staðgöngumóðirin fái
sjálf einhverjar milljónir.
„Ég vil halda báðum þessum mögu-
leikum opnum, ættleiðingu og stað-
göngu, en það er auðvitað hrikalegt
að þurfa að fara á svig við lögin til að
eignast barn,“ segir hún að lokum og
ítrekar algjört úrræðaleysi sitt.
Í
ris Lind Sæmundsdóttir, lög-
fræðingur og félagi í Staðgöngu,
telur umræðuna um staðgöngu-
mæðrun á Íslandi vera á villi-
götum. Rökrætt sé um öfgafull
dæmi en baráttufólk fyrir staðgöngu hér
á landi vilji fara allt aðrar leiðir. Baráttan
snúist ekki um að fólk geti keypt yfirráð
yfir líkama staðgöngumóður. Þvert á
móti, konur eigi að hafa þann sjálfsagða
rétt að taka ákvarðanir um eigin líkama
og stjórna því hvort þær vilji ganga með
barn fyrir aðra. Konur hafa ekki þetta val
hér á landi þar sem staðganga er óheimil.
„Við viljum að full staðganga verði
heimiluð í velgjörðarskyni fyrir fólk
sem af líffræðilegum ástæðum getur
ekki eignast börn með eðlilegum hætti.
Við viljum að staðganga verði samþykkt
undir ströngum skilyrðum. Aldrei sé um
greiðslu til staðgöngumóður að ræða og
hvatinn geti því ekki verið fjárhagsleg-
ur. Eini ávinningur staðgöngumóður sé
ánægjan af því að hjálpa öðrum að eign-
ast barn. Við vitum um konur hér á landi
sem eru tilbúnar að gera það. Konur sem
hafa gengið með fleiri en eitt barn og vita
vel um hvað málið snýst.
Félagið Staðganga er alfarið á móti
staðgönguiðnaði og að réttindi kvenna í
bágum félagslegum aðstæðum séu mis-
notaðar.“
Í málamyndasamböndum til að
eignast barn
Íris Lind hefur glímt við veikindi og þess
vegna velt fyrir sér þeim möguleika að
leita aðstoðar staðgöngumóður. Hún seg-
ir málið sér kært af mörgum ástæðum
og hún eigi vinkonur þar sem önnur vilji
ganga með barn fyrir hina.
„Lagaumhverfi um eggjagjöf heimil-
ar samkynhneigðri konu að ganga með
barn sambýliskonu sinnar. Þannig verða
þær báðar löglegar mæður barnsins sem
fæðist. Eins og lögin eru í dag bjóða þau
upp á að gagnkynhneigðar konur í sam-
böndum með karlmönnum skrái sig í
sambúð með öðrum konum með þetta
eitt að markmiði. Sæði getur komið úr
mönnunum þeirra.“
Fréttatíminn hefur heimildir fyrir því
að gagnkynhneigt par á Íslandi hafi skil-
ið á pappírum til að undirbúa barneign
með þessum hætti. Konan ætli að skrá
sig í samband með annarri konu sem vill
verða staðgöngumóðir fyrir parið.
Engin kúgun
Félagið Staðganga styður þingsályktun-
artillögu sem Ragnheiður Elín Árna-
dóttir lagði fram í nóvember um að heim-
ila staðgöngu í velgjörðarskyni.
Maður, sem ekki vill láta nafns síns
getið, hefur lengi reynt að eignast barn
með konunni sinni. Hann er félagi í Stað-
göngu og segir tillöguna stuðla að jafn-
ræði því núverandi lög mismuni fólki eftir
því hvers konar ófrjósemi það glími við.
„Ef þú ert ekki með eggjastokka geturðu
fengið gjafaegg. Konur fá að taka sjálf-
stæða ákvörðun um hvort þær gefi egg og
engum dettur í hug að þær séu kúgaðar
til að gefa öðrum egg. Enda er það svo að
konur þurfa oft að fá egg frá ókunnugum
vegna þess að nánir aðstandendur treysta
sér ekki til að gefa egg.
Ef þú ert ekki með leg hefurðu engin
úrræði. Konur mega ekki ráða því sjálfar
hvort þær vilja ganga með barn fyrir þig.
Þessir hópar hafa því ekki sömu réttindi
og það skiptir sem sagt máli hvort þú
ert með leg eða eggjastokka. Eins getur
kona tekið ákvörðun um hvort hún vilji
gefa úr sér nýra, sem er mun hættulegra
en að ganga með barn. Engum dettur
í hug að hún sé kúguð til að gera það.
Engum dettur í hug að hér á Íslandi fari
fram verslun með líffæri eða kynfrumur
kvenna,“ segir hann og bendir á að stað-
ganga sé yfirleitt gerð tortryggileg með
þeim rökum að um kúgun á staðgöngu-
móður sé að ræða.
„Rannsóknir sýna að staðgöngumæðr-
un gengur yfirleitt vel á Vesturlöndum og
konur taka sjálfstæða og upplýsta ákvörð-
un um að gerast staðgöngumæður. Laga-
og siðfræðiráð ESHRE (European Society
of Human Reproduction and Embryologi)
ályktar að staðgöngumæðrun í velgjörð-
arskyni sé viðurkennt úrræði fyrir kon-
ur sem ekki geta gengið með barn. Og
það er mikilvægt að koma því að að eng-
inn líffræðilegur skyldleiki er milli stað-
göngumóður og barns þegar um fulla
staðgöngu er að ræða.“
Íris Lind segir að ákjósanlegast væri að
yfirvöld tryggðu ófrjóu fólki sanngjarnt
lagaumhverfi. Öll umgjörð um staðgöng-
una yrði að vera fagleg og með aðkomu
færustu sérfræðinga. „Staðgöngumóð-
irin og framtíðarforeldrar yrðu að undir-
gangast mat félagsfræðinga og sálfræð-
inga svo að allir viti út í hvað er farið.
Skilyrðin fyrir staðgöngu yrðu mörg.
Möguleg staðgöngumóðir þarf að hafa
eignast barn áður og meðganga og fæð-
ing þarf að hafa gengið vel. Henni þarf að
tryggja alla nauðsynlega ráðgjöf og allur
hennar réttur þarf að vera tryggður.“
Lagt er til að úrræðið sé eingöngu fyrir
íslenska ríkisborgara og staðgöngumæð-
urnar yrðu einnig að vera íslenskir ríkis-
borgarar. Það er til að koma í veg fyrir
að fólk sæki hingað frá útlöndum til að
notfæra sér úrræðið.
Staðgöngumóðir legði ekki til kyn-
frumur heldur verðandi foreldrar og
gert yrði bindandi samkomulag um stað-
göngumæðrunina.
„Það er mikil synd að fólk þurfi að fara
á svig við lögin. Þetta fólk hefur jafnan
glímt við ófrjósemi af völdum sjúkdóma
og jafnvel fengið synjun um ættleiðingu,“
segir Íris Lind að lokum.
Þóra Tómasdóttir
thora@frettatiminn.is
Þráin eftir barni
Íslensk hjón undirbúa ferð til Bandaríkjanna þar sem þau
vilja fá aðstoð staðgöngumóður við að eignast barn. Hjónin
geta hvorki eignast barn með tæknifrjóvgun né ættleiðingu.
Vilja staðgöngu í velgjörðarskyni
Konur eiga að hafa val um hvort þær vilji gerast staðgöngumæður í velgjörðarskyni án þess að greitt sé fyrir hjálpina.
Það er skoðun félaga í Staðgöngu sem Þóra Tómasdóttir ræddi við.
Íris Lind
Sæmundsdóttir
vill að yfirvöld
tryggi ófrjóu
fólki sanngjarnt
lagaumhverfi.
L
jó
sm
yn
d/
H
ar
i
22 fréttaskýring Helgin 18.-20. mars 2011