Fréttatíminn - 15.11.2013, Blaðsíða 28

H
jónin Friðgeir Ólason
og Sigrún Briem voru
svo sannarlega tákn um
bjartar vonir íslenskra
læknavísinda þegar þau
stigu um borð í Goðafoss 1944 eftir við-
burðarík fjögur ár í Ameríku. Hann var
kominn með doktorspróf frá Harvard og
hún búin að ljúka kandítatsárinu sínu.
Þegar þau héldu utan 1940 áttu þau einn
son en nú voru börnin orðin þrjú og
tímabært að setjast að heima á Íslandi.
Þangað náði fjölskyldan þó aldrei þar
sem þýskur kafbátur sökkti Goðafossi
í mesta manntjóni Íslendinga á einum
degi. Með Goðafossi fórust 24, þar á
meðal Sigrún, Friðgeir og börn þeirra,
en 19 var bjargað.
Sigrún Pálsdóttir hefur nú skráð
örlagasögu hjónanna í bókinni Sigrún
og Friðgeir – Ferðasaga en frásögn sína
byggir hún fyrst og fremst á bréfum Sig-
rúnar og Friðgeirs til foreldra Sigrúnar
og dagbók sem þau skrifuðu saman en
hjónin voru ákaflega samlynd og sam-
stíga í öllu sem þau gerðu.
„Ég þekkti söguna náttúrlega eins og
svo margir,“ segir Sigrún þegar hún er
spurð hvað varð til þess að hún ákvað að
skrifa sögu ungu læknishjónanna.
„„En svo erfði ég eiginlega þessi bréf
og dagbókina þeirra í Ameríku og það
var nú svona helst ástæðan fyrir að ég
skrifaði þessa sögu en ekki einhver
annar.“ Sigrún leitaði fanga víðar og
fékk heimildir úr fleiri áttum. „Svo fékk
ég reyndar heimildir annars staðar frá
líka, bréf frá Sigrúnu til vinkonu sinnar
Ragnheiðar Hansen á Djúpavík sem tók
elsta son þeirra hjóna í fóstur þegar þau
sigldu út haustið 1940. Friðgeir kemur
svo til Íslands ári síðar til að sækja
drenginn. Það er önnur söguleg og
dramatísk sjóferð.“
Sigrún hefur áður sett sig í spor fólks
úr fortíðinni en 2010 sendi hún frá sér
bókina Þóra biskupsdóttir og raunir
íslenskrar embættismannastéttar og
hlaut mikið lof fyrir.
„Þetta eru geysilega efnismiklar
heimildir en mjög ólíkar þeim sem ég
vann með í síðustu bók minni. Sigrún og
Friðgeir eru svona „action“ menn, texti
þeirra er blátt áfram og skýr, en auð-
vitað setja sögulegar heimildir manni
alltaf ákveðnar skorður þegar maður
stundar svona frásagnarsagnfræði eins
og ég geri, og maður er auðvitað svolítið
heftur þegar kemur að þeirri persónu-
sköpun sem ritun ævisagna óneitanlega
er. Ramminn utan um þessa sögu er þó
ferðin og þetta er í raun ferðalag í fleiri
en einum skilningi. Í bókinni legg ég
til dæmis mikið upp úr þeirri breytingu
Skipið
sekkur á
einhverj-
um sex
mínútum
og þetta
eru alveg
rosalega
vel skráðar
fimm – sex
mínútur í
sögunni.
Hvernig drukknar maður
með börnum sínum?
Árið 1944 héldu hjónin Sigrún Briem og Friðgeir Ólason heim til Íslands
ásamt börnunum sínum þremur. Að baki var viðburðarík fjögurra
ára Ameríkudvöl. Ungu hjónunum var þó ekki ætlað að ná Íslands
ströndum á ný. Þau sigldu með Goðafossi sem þýskur kafbátur
grandaði skammt undan Garðskaga 10. nóvember og Sigrún
og Friðgeir fórust ásamt börnum sínum. Sigrún Pálsdóttir
rekur sögu þeirra hjóna og hörmuleg örlög í bók sinni
Sigrún og Friðgeir – Ferðasaga og byggir á bréfum og
dagbók hjónanna. Ferðasögunni lýkur með þess-
ari hinstu hugsun Friðgeirs: „Hvernig drukknar
maður með börnum sínum?“
Sigrún Pálsdóttir erfði
sendibréf og dagbók
hjónanna Sigrúnar og
Friðgeirs og rekur út frá
þeim gögnum ferðasögu
hjónanna sem lauk með
skelfingu þegar þau og
börnin þeirra
þrjú fórust
með Goðafossi.
Ljósmynd/Hari.
sem verður á lífsafstöðu Sigrúnar og
Friðgeirs á þessum árum.“
Hinir fullkomnu jafningjar
Dvöl þeirra í Bandaríkjunum hefst í
Harlem í New York. Frá New York fara
þau til Winnipeg, svo aftur til New York
og þaðan til Nashville, en enda í Boston
þar sem Friðgeir lýkur doktorsprófi
sínu í heilbrigðisfræði. Og þá halda þau
heim, komin með þrjú börn.
Ferð Sigrúnar og Friðgeirs var ekk-
ert einsdæmi á þessum árum, eins og
Sigrún bendir á: „Íslendingar hafa alltaf
verið alls staðar og það var heilmikið af
Íslendingum í námi erlendis á þessum
árum, meðal annars í New York, enda
verða Bandaríkin ákjósanlegur áfanga-
staður á þessum tíma þegar Evrópa
lokast.
Það sem er einstakt við ferð þeirra er
að þau eru bæði í námi með þrjú börn.,
Það var heilmikið mál að vera í námi og
sinna heimili og börnum á þessum tíma
í Bandaríkjunum þegar enga hjálp var
að fá. Konur sem áður sinntu slíku eru
komnar inn í verksmiðju að búa til her-
gögn.“ Að einhverju leyti verður þetta til
þess að þau ákveða að snúa heim á þeim
tímapunkti sem raun varð á, en þarna
verða líka ákveðin þáttaskil í sögunni,
eða eins og ég nefndi áðan þá breytast
áherslur, það slaknar aðeins á þessum
mikla metnaði sem við kynnumst í upp-
hafi sögunnar. Þegar Sigrún hefur eign-
ast þriðja barnið segist hún einfaldlega
ekki ætla að vinna úti næstu fimm árin,
hún ætlar bara að vera móðir.
Og Friðgeir virðist ganga í gegnum
eitthvað svipað, fær efasemdir um
vísindastörf sín og er stoltari af hlut-
verki sínu sem faðir. Hann er reyndar
mjög áhugaverð persóna að þessu leyti,
hann tekur alltaf mikinn þátt í uppeldi
barna sinna og sinnir heimilisstörf-
unum af meiri kappi en maður hefði
getað ímyndað sér svona fyrirfram.
Kannski kom það af sjálfu sér því þau
eru auðvitað fullkomnir jafningjar. Það
er reyndar margt í þessari sögu sem
afsannar kunnuglegar myndir stórsög-
unnar, ekki bara hvað varðar samskipti
kynjanna heldur ýmislegt sem tengist
átökum ófriðarins.“
Feigðarförin
Þegar Sigrún og Friðgeir stíga um borð
í Goðafoss hefur Sigrún ekki lengur
Hjónin eyddu fjórum ævintýralegum árum í Banda-
ríkjunum en áttu ekki eftir að komast aftur heim.
Svona lét sjórinn þegar hjónin voru að fara um borð í björgunarbátana.
heimildir til að styðjast við. „Þegar
nálgast heimferðina hægi ég á
frásögninni með stuttum köflum
en heimferðin sjálf er síðan lengsti
kaflinn í bókinni, og ég lýsi henni
nokkuð nákvæmlega þótt sögu-
persónur mínar séu mér svo að
segja horfnar því heimildir ná ekki
lengra.“
Hins vegar er enginn skortur á
heimildum um árásina á Goðafoss.
„Skipið sekkur á einhverjum sex
mínútum og þetta eru vægast sagt
vel skráðar fimm, sex mínútur
í sögunni. Vandinn sem ég stóð
frammi fyrir var sá að lýsa atburða-
rásinni með fjölskylduna í brenni-
depli en einnig að spinna einn þráð
úr öllum þeim ólíku frásögnum
sem til eru um þessa sjóferð, og þá
sérstaklega eftir að tundurskeytið
skellur á skipinu. Mesti vandinn
var þó auðvitað sá að lýsa þessum
hræðilegu endalokum án þess að
missa sig út í tilfinningasemi. Þar r
er alltaf fín lína bæði í skáldskap og
fræðum.“
Þórarinn Þórarinsson
toti@frettatiminn.is
28 viðtal Helgin 15.-17. nóvember 2013