Fréttatíminn - 27.12.2013, Blaðsíða 10

Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
– fyrst og fre
mst
ódýr og snjöl
l– fyrst og
fremst
ódýr og snjöl
l
49 kr.stk.
Verð áður 99 kr. stk.
X-Ray orkudrykkur, 250 ml
50%afsláttur
ORkudRykkuR
sem ViRkaR!
Á ramótin hafa lengi verið Kristínu Einarsdóttur, aðjúnkt í þjóðfræði við Há­
skóla Íslands, hugleikin. Sérstak­
lega finnst henni þörf okkar til að
gera upp gamla tíma vera áhuga­
verða og segir hana sammannlega.
Nýársnóttin sé auk þess mögnuð
nótt þar sem aldagamlar hefðir og
hjátrú geri vart við sig.
Kýr tala og álfar skipta um
búsetu á nýársnótt
„Það er hægt að segja að menn
hafi, miklu lengur en elstu menn
muna, haldið upp á birtuna, það að
ljósið sé að koma aftur. Það hafa
alltaf verið miklar hátíðir á þessum
tíma og það er í mannlegu eðli að
halda hátíð þegar það eru tímamót.
Hvort sem það er gifting, afmæli,
vor, haust eða áramót. Á fræði­
máli kallast þetta jaðartími, það
eru tímamótin þegar eitt tímabil er
kvatt og öðru fagnað. Svona tíma­
mótum fylgja alltaf miklar hátíðir
og einnig mikil hjátrú, því þetta
er öðruvísi tími, á einhvern hátt
magnaður.“
Kristín nefnir í þessu samhengi
hjátrú okkar Íslendinga sem teng­
ist áramótunum. „Það eru þessar
þrjár mögnuðu nætur, jólanótt,
jónsmessunótt og nýársnótt, sem
eiga sér margar sömu hjátrúna.
Til dæmis er sagt að kýr tali allar
þessar nætur. Ein þekktasta hjátrú­
 Áramót tímabil kvatt og öðru fagnað
Þörfin fyrir uppgjör er sammannleg
Áramótaheit­
in eru auðvit­
að líka partur
af þessu.
Þá förum
við yfir það
hvað okkur
langar að
bæta, hvernig
við getum
hreinsað út
það sem er
óæskilegt í
lífi okkar og
komið inn
með eitthvað
betra.
Kristín Einarsdóttir þjóðfræð-
ingur segir heppna geta hitt
álfa og talandi kýr á magnaðri
nýársnótt.
fyrir nýtt ár tengdist því að það ætti að vera
hreint þegar álfarnir ættu leið um sveitina,
ef þeir skyldu koma við. Áramótunum fylgir
þörf fyrir að hafa allt hreint.”
Brennan er hluti af hreinsun
En það er ekki bara þörfin fyrir að þrífa allt
hátt og lágt á heimilinu sem fylgir nýjum
tímamótum heldur einnig þörfin fyrir að
taka til í sálartetrinu. „Áramótaheitin eru
auðvitað líka partur af þessu. Þá förum við
yfir það hvað okkur langar að bæta, hvernig
við getum hreinsað út það sem er óæskilegt
í lífi okkar og komið inn með eitthvað betra.
Víða eru áramótabrennur og eldurinn hefur
alltaf fært hreinsun á táknrænan hátt. Sú
hefð að henda gömlu rusli í eldinn tengist
þessari hreinsun. Annars er brennan ekki
svo gamall siður á Íslandi. Áramótabrennur
byrjuðu hér á landi um miðja 19. öld og til
eru heimildir um að við brennurnar hafi á
þeim tíma komið til ryskinga og drykkju­
láta.“
Áramótaskaupið tengist karnivalinu
Kristín nefnir að hátíðir hafi frá örófi alda
verið tvenns konar, þær sem skipulagðar
voru af yfirvöldum og svo þær sem almenn­
ingur skipulagði sjálfur. Opinberar hátíðir
valdhafannna lögðu sitt á vogarskálarnar til
að halda valdhöfum í sessi á meðan hátíðir
alþýðunnar, svo sem dansleikir og vikivaka­
hátíðir í íslensku samhengi, hafi oft ekki
verið yfirvöldum að skapi. Þessar hátíðir al­
mennings viðhalda oftast engri stéttaskipt­
ingu og einkennast oftar en ekki af mikilli
drykkju og óspektum. Almenningur tekur
völdin, hlutverkum er snúið við og við það
myndast ákveðið karnivalástand. Kristín
segir áramótaskaup Íslendinga eiga
ýmislegt sameiginlegt með karnivalinu.
„Persónulega finnst mér uppgjör um
áramót alveg sérlega merkilegt. Sér­
staklega það sem birtist í áramótaskaup­
inu, sem er alveg magnað fyrirbæri. Þar
förum við yfir árið og skoðum hverjir
það voru sem ekki stóðu sig, stjórnmála­
menn sem brugðust okkur eru teknir
harkalega í gegn og líka reyndar þeir
sem hafa staðið upp úr og staðið sig vel.
Það má enginn verða mjög frægur án
þess að gert sé grín að honum, eins og
við sjáum svo vel með Björk Guðmunds­
dóttur. Kryddsíldin er líka lifandi dæmi
um uppgjör, þar sem stjórnmálaflokk­
arnir fara yfir árið og segja okkur hvað
þeir eru búnir að gera og hvað þeir ætla
að gera á nýju tímabili. Svo höfum við
þörf fyrir að kjósa íþróttamann ársins
eða hetju ársins. Það virðist liggja í eðli
okkar að þurfa að gera hlutina upp.”
Kristín telur þörfina fyrir uppgjör vera
sammannlegan eiginleika og áramótin
mjög góðan tíma til að sameinast og
ganga í nýtt upphaf. „Þetta uppgjör fer
alveg fram í mínum huga. Ég fer í svona
áramótahreingerningu með sjálfa mig
frekar en í húsinu. Mér finnst þetta bara
mjög góður tími til að hugsa aðeins og
líta til baka. Ég hef, líkt og svo margir
aðrir, mjög gaman að öllum þessum upp­
gjörum í fjölmiðlunum og allri opinberri
umræðu. Fyrir mér er mikilvægt að
horfa á fréttaannálana, horfa til baka og
hugsa hvert næsta skref sé.“
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
in tengd nýársnótt er sú trú að álfar
skipti um búsetu þessa nótt og eru
til margar sögur af fólki sem sá álfa
ferðast milli húsa, og þess vegna
sögðu konur „komi þeir sem koma
vilja og fari þeir sem fara vilja“.
Sú hefð að þrífa allt hátt og lágt
Kristínu Einarsdóttur þjóð-
fræðingi finnst áramótin
vera góður tími til að líta
til baka og hugleiða hvað
taki við. Ljósmynd/Hari
Hvassviðri og snjókoma setti víða mark sitt á jólahá­
tíðina. Snjóflóðavakt Veðurstofu Íslands lýsti yfir
hættustigi vegna snjóflóða á Ísafirði og norðanverð­
um Vestfjörðum. Reitur 9 á Ísafirði var rýmdur. Þar
er atvinnuhúsnæði en ekkert íbúðarhúsnæði. Hluta
Skutulsfjarðarbrautar, frá áhaldahúsi að Seljalandi, var
lokað vegna snjóflóðahættu, að því er fram kemur á vef
Ríkisútvarpsins. Þar segir að stöðug snjósöfnun hafi
verið í hvössum norðlægum áttum undanfarna daga og
útlit fyrir að svo verði áfram. Hættustigið náði til allra
norðanverðra Vestfjarða, allt frá Dýrafirði, til Bolungar­
víkur og Súðavíkur. Gæta þarf sérstakrar varúðar á
Flateyrarvegi vegna snjóflóðahættu, samkvæmt upp­
lýsingum Vegagerðarinnar. Á Austfjörðum var einnig
lýst yfir hættustigi vegna snjóflóða.
Veginum um Ólafsfjarðarmúla var lokað en hann var
opnaður í gær, á öðrum jóladegi. Þá var vegurinn um
Víkurskarð opnaður í gær en þar er snjóþekja. Snjóflóð
féll á veginn um Ljósavatnsskarð á milli Akureyrar og
Húsavíkur í gærmorgun er hann var mokaður síðdegis.
Vegurinn um Þverárfjall lokaðist vegna flutningabíls
sem snerist á veginum og þveraði hann.
Vegagerðin greinir frá því að hálka sé á Sandskeiði,
Hellisheiði og í Þrengslum, hálka eða hálkublettir eru
annars víðast hvar á Suðurlandi en þó er flughált í upp­
sveitum. Hálka eða snjóþekja er á flestum leiðum á
Vesturlandi en skafrenningur er á Holtavörðuheiði. Á
Vestfjörðum er ófært um flesta fjallvegi, snjóþekja er á
Mikladal og þæfingsfærð er á Hálfdán ásamt skafrenn­
ingi. Hálka eða snjóþekja er víðast hvar á Norðurlandi.
Hálka og skafrenningur er á Mývatnsöræfum.
Á Austurlandi er ófært á Fjarðarheiði og Vatnsskarði
eystra. Þæfingsfærð og skafrenningur er á Oddskarði
en hálka og skafrenningur Fagradal og snjóþekja á
flestum öðrum leiðum.
Hreindýrahópar eru nú við veg í Hamarsfirði, Álfta­
firði og í Reyðarfirði og vara Vegagerðin og Náttúru­
stofa Austurlands vegfarendur við umferð hreindýra á
Austur­ og Suðausturlandi.
 veður Snjókoma og hvaSSviðri Settu Samgöngur úr Skorðum
Víða snjóflóðahætta um jólin
Jóladagana var
víða snjóflóða-
hætta og erfið
færð á vegum.
10 fréttir Helgin 27.-29. desember 2013