Fréttatíminn - 15.02.2013, Síða 37

Námslánakerfi í Danmörku og á Íslandi
Í landi velferðar og jöfnuðar
Sigurjón Haraldsson
viðskiptafræðingur
V ið heyrum oft íslensk stjórn völd vísa til Norræna velferðar-
kerfisins, að Íslendingar
njóti sambærilegra kjara og
velferðar og fólk á hinum
Norðurlöndunum. Þá má
t.d. skoða þetta norræna vel-
ferðarkerfi út frá þeim stuðn-
ingi sem danskir námsmenn
njóta í samanburði við þann
stuðning sem íslenskir náms-
menn fá.
Frá 18 ára aldri fá danskir
námsmenn námsstyrk hvort
sem þeir sækja nám í mennta-
skóla eða háskóla. Þetta er
námsstyrkur, sem reiknast
eins og laun, nema hvað
styrkurinn er innan skatt-
leysismarka og námsmenn
þurfa því ekki að borga skatta
af styrknum, nema þeir afli
samhliða einhverra tekna. Þá
greiða þeir skatta af heildar-
tekjum. Þessi styrkur fellur
niður ef námsmenn fara yfir
ákveðið tekjutakmark, hafi
þeir laun samhliða þessum
styrk. Þessi styrkur er í dag
dkk 5.753,- auk dkk 1.473,-
með hverju barni á mánuði.
Þessi upphæð er þó eitthvað
hærri með einstæðum for-
eldrum og fötluðum. Náms-
menn geta síðan fengið
aukalega námslán dkk 2.943,-
á mánuði (eitthvað hærra
fyrir einstæða foreldra og
fatlaðra). Þessi lán eru með
4% vöxtum (óverðtryggt, því
verðtrygging er bönnuð í
Danmörku) og endurgreiðist
á 7 til 15 árum. Því hærra
sem námslánið er, því lengri
er lánstíminn (<https://www.
borger.dk/Sider/Rammer-
for-tilbagebetaling.aspx>).
Allir danskir námsmenn
og aðrir þeir sem uppfylla
ákveðin búsetuskilyrði SU
styrelsen, eiga möguleika að
fá þessa aðstoð óháð efnahag.
Það sem þeir þurfa að stan-
dast er að klára viðkomandi
nám innan tilskilins tíma. Þó
eitthvað komi upp á, t.d. að
fólk falli á prófi eða veikist
og seinki um eina önn, þá
hefur það möguleika á því að
ná því upp seinna, án þess
að það hafi áhrif á útborgun
námsstyrkja. Námsstyrkir
og námslánin eru greidd út
mánaðarlega og því enginn
auka kostnaður vegna yfir-
dráttarheimildar banka.
Skoðum nú þetta stuðn-
ingskerfi ríkisins til íslenskra
námsmanna, sem stjórnvöld
telja sambærileg og á hinum
Norðurlöndunum. Með
skírskotun í 1. mgr. laga um
Lánasjóð íslenskra náms-
manna, „Hlutverk Lánasjóðs
íslenskra námsmanna er að
tryggja þeim sem falla undir
lög þessi tækifæri til náms án
tillits til efnahags“. En þrátt
fyrir þessa málsgrein virðist
LÍN setja sér reglur sem
ganga þvert á þessi lög og
mismunar fólki eftir efnahag.
(<http://www.dv.is/frett-
ir/2013/1/21/eg-veit-bara-
ekkert-hvad-eg-ad-gera/>)
Eins og nafn LÍN gefur til
kynna, þá er þetta lánasjóður
og almennir námsmenn fá því
ekki skólastyrk eins og í Dan-
mörku. Lán LÍN eru gædd
þeim ofurkostum að allir
aðrir en námsmenn hagnast á
þeim. Það er heilmikil pressa
á námsmönnum fyrir próf og
hún minnkar ekki við fjár-
hagsáhyggjur námsmanna
sem eiga allt undir því hvort
þeir nái ákveðnum árangri á
hverri önn. Svo er það banka-
kerfið sem tekur auðvitað sitt
af þessum fjármunum í formi
þjónustugjalda og vaxta.
En þó svo að námi hafi
verið lokið með glæsibrag,
þá bíða námsmanna ekki
nein sældarkjör að endur-
greiða þessi námslán. Þeir
standa í raun verr að vígi en
með almenn lán, því þeir vita
fyrirfram ekki á hve löngum
tíma þeir eiga að greiða þessi
lán. Það ræðst allt af
tekjum þeirra eftir
nám óháð því hvort
þeir hafa sett sig í
aðrar skuldir til að
koma undir sig hús-
næði eða mismun-
andi rekstrarkostnaði
vegna fjölskyldu-
stærðar. Í stuttu máli, þá er
höfuðstóll skuldarinnar verð-
tryggður, fastagreiðsla náms-
lána er verðtryggð, þannig að
hún breytist frá ári til árs og
að lokum er tekju-
tengda afborg-
unin verðtryggð
frá tekjuári til
greiðsludags, sem
yfirleitt er 9 mán-
uðum seinna. Ég
veit ekki um nokk-
urn launþega sem
er með verðtryggðar tekjur í
þessu landi, samt leyfir LÍN
sér að uppreikna tekjur fólks
með verðtryggingu til að fá
hærri endurgreiðslu.
Það er ekki hægt að sjá að
það sé neitt sameiginlegt með
námsstuðningi námsmanna
á Íslandi og Danmörku.
Hægri grænir eru eini stjór-
nmálaflokkurinn á Íslandi
sem hefur það í stefnuskrá
sinni að leggja niður LÍN í
núverandi mynd og taka upp
námsstyrkjakerfi eins og í
Danmörku. Hægt er að kynna
sér stefnuskrá flokksins á
www.xg.is
Helgin 15.-17. febrúar 2013 viðhorf 37