Bændablaðið - 10.01.2013, Page 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 10. janúar 2013
Við upplifum nú sögulega tíma í
heimi hestamennskunnar. Kreppa
er í íslensku þjóðfélagi sem og í
heiminum öllum. Skeggrætt er
um óljósa framtíð greinarinnar
þar sem verulega hefur dregið
úr nýliðun og fjármálaumhverfi
hestamennskunnar er verulega
órökrétt. Við stöndum á kross-
götum og það ekki í fyrsta skipti.
Kjarni hestamennskunnar er
áhugamennska og tómstundir. Það
er alveg sama hvernig við lítum á
hlutina, fjármagnið kemur alltaf úr
vasa áhugamannsins. Þeir sem hafa
hestamennskuna að atvinnu eru háðir
því að áhugamaðurinn kaupi af þeim
hest eða aðra þjónustu. Einstaka
sinnum kaupa aðrir atvinnumenn
hest, þá annað hvort til þess að bæta
sinn eigin hrossastofn, með það að
markmiði að geta selt áhugamönnum
betri hest, eða þá til þess að sýna
sjálfan sig á keppnisvellinum og
fá fyrir vikið meira að gera við
að þjónusta áhugamenn. Ef við
spyrjum okkur hvort við gætum
lifað í nútíma þjóðfélagi án hesta
er svarið undantekningalaust; já.
Þrátt fyrir að mörg okkar séu haldin
ólæknandi hestadellu munum við
alltaf komast af án hesta, þó svo að
fylgifiskur þess verði ef til vill aukinn
sálfræðikostnaður.
Erlendir kaupendur
Erlendir aðilar sem leita að
reiðhestum reyna oft á tíðum að
komast hjá því að fjárfesta í hesti
frá Íslandi, bæði sökum hættunnar
á sumarexemi og eins er því miður
nokkuð um að útlendingar hafi
verið grátt leiknir í viðskiptum við
íslenska hrossaprangara. Erlendir
aðilar hafa lengi komið hingað til
lands og óafvitandi látið féfletta sig af
milliliðum sem hafa smurt siðlausum
fjárhæðum á hesta sem þeir hafa haft
í umboðssölu, eflaust til þess að hafa
upp í tapið af rekstri tamningastöðvar.
Oftar en ekki veldur þetta því að
hesteigandinn verður af sölu sem vel
hefði getað orðið af ef verðlagið hefði
verið eðlilegt. Eins er þó nokkuð
um að útlendingar komi hingað og
sjái uppskrúfaða og botnvigtaða
keppnishesta á beinni braut, sýnda
af reynslumiklum reiðmanni sem gott
lag hefur á því að fela vandamálin.
Útlendingurinn prófar hestinn með
óttablandinni virðingu fyrir hinum
fræga þjálfara og endar svo á því að
kaupa, enda hestinum hælt í hástert
af hinum fyrrnefnda fræga þjálfara.
Þegar hesturinn er síðan kominn í ný
heimkynni og fær að slaka á, eðlilega
járnaður, er oft fátt eftir nema stífni
og taumskekkja. Algengt er að
milliliðir séu á prósentu frá seljanda,
sem oft á tíðum er einnig milliliður.
Milliliðirnir þjónusta þannig hver
annan en óþarflega oft eru hagsmunir
hinna eiginlegu kúnna, þ.e.a.s.
kaupandans og seljandans, ekki
hafðir til hliðsjónar. Okkur ber að
fordæma ófaglega viðskiptahætti sem
ekki hafa hagsmuni neytandans að
leiðarljósi. Sem betur fer eru einnig
til heiðarlegir aðilar í greininni sem
sjá til þess að enn er eitthvað um að
verið sé að selja hesta úr landi.
Nýliðun í hestamennsku
Nýliðun í hestamennsku er
grundvöllur þess að greinin geti
þrifist í framtíðinni. Tilgangslaust
er að hafa háleit ræktunarmarkmið til
lengri tíma ef enginn ætlar sér að nota
hestinn í framtíðinni. Eins þjónar
það litlum tilgangi að hafa háleitar
hugmyndir um hvert skuli stefnt með
keppnisgreinar ef fjöldi iðkenda fer
niður á við. Miðað við þá nýliðun
sem er í dag getum við hæglega
séð að með þessu framhaldi verða
þeir fáir sem íþróttina stunda eftir
fimmtíu ár. Hestamannafélög víða
um land starfræktu félagshesthús
hér á árum áður til þess að auðvelda
nýliðum aðgengi að íþróttinni. Þessi
hesthús eru í dag meira og minna seld
eða í útleigu til einstaklinga. Fjöldi
krakka sækir reiðnámskeið á sumrin,
en eiga þess ekki kost að byrja í
hestamennsku þar sem foreldrar
hafa ekki efni á því að kaupa reiðhest
fyrir fleiri hundruð þúsund. Einnig
hafa þeir ekki heldur sambönd og
vita því ekki hvert þeir eiga að snúa
sér til þess að verða við óskum
barnsins um að stunda íþróttina
yfir vetrartímann. Við hestamenn
gleymum því gjarnan að þróun í
reiðmennsku og þekkingu hefur
verið gríðarleg á síðustu árum en hins
vegar veit byrjandi í hestamennsku
jafn lítið núna og fyrir tuttugu árum.
Allir hestamenn hafa rétt á því að
hafa gaman af íþróttinni, hvort sem
um byrjendur er að ræða eða þá sem
lengra eru komnir. Við megum passa
okkur á því að okkar hugmyndir um
hinn fullkomna heim reiðmennsku
á íslenskum hestum tröllríði ekki
samfélaginu þannig að hestamennska
byrjenda og áhugamanna verði
leiðinleg. Byrjendur hafa fullan rétt
á því að ríða bæði hratt og illa, og
jafnvel aðrir líka ef þeim svo þóknast.
Byrjandinn verður líka að geta skilið
eftir hverju hann er að sækjast og
það má ekki vera svo óraunhæft og
flókið að hann gefist upp. Óskandi
er að hesturinn hljóti ekki skaða
af skemmtitúrum byrjendans, en á
hinn bóginn má einnig minna á að
hestar atvinnumanna bíða gjarnan
skaða af þeirra reiðmennsku, eins og
skoðanir á lands- og Íslandsmótum
sýna. Okkur finnst gaman að tala
um smáatriði í reiðmennsku líkt og
þau væru aðalatriði og þá gjarnan á
því máli að helst þarf doktorsgráðu
í geimvísindum til þess að skilja.
Undantekningalaust er ógerningur
fyrir almenning að átta sig á því hvað
dómarinn er að horfa á, og engin leið
að sjá það sem hann sér. Annað hvort
er gaman í hestamennsku eða ekki.
Annað hvort hefur knapinn ánægju
af reiðtúrnum eða ekki. Þetta er í
raun ekki flóknara en svo. Íslenski
hesturinn er reiðhestur og það ber að
nota hann sem slíkan, og markmiðið
ætti að vera að notkunin á hestinum
bitni ekki alvarlega á hvorki andlegri
né líkamlegri heilsu hans.
Áverkar og keppni
Upphaflega var gæðingakeppni
hugsuð með það að markmiði að
menn gætu keppt sín á milli um
það hver ætti besta reiðhestinn.
Síðar var farið að huga að því
að reyna að verðlauna fágaða og
góða reiðmennsku. Með tilkomu
íþróttakeppninnar var ætlunin
að áhersla skyldi lögð á fágaðar
gangskiptingar og hraðastjórnun
á þjálum og góðum reiðhesti sem
skyldi bera sig fallega. Líklega má
til sanns vegar færa að búið sé að
fjarlægjast markmiðin það mikið
að við vitum ekki lengur hvert við
stefnum. Ef til vill líður hestum síður
í keppni nú en þegar farið var af stað í
upphafi. Afrakstur þess má glöggt sjá
þegar skoðuð er notkun dómskalans
í þessum keppnisgreinum og þá
sérstaklega í íþróttakeppninni. Eðli
allra dómskala er að fanga þann
breytileika sem til er hverju sinni.
Við sjáum fyrir okkur hvað er verst
og hvað er best og einkunnir gefnar
út frá því til þess að keppendur geti
fengið mælikvarða á sig og sinn hest.
Ef hið fullkomna er einungis til í
hugarheimi dómara er augljóslega
illt í efni þar sem við getum aldrei
orðið ánægð með reiðhestinn okkar.
Skyldi þá engan undra að knapar
fari að grípa til örþrifaráða til þess
að verða við sífellt vaxandi kröfum,
og þar eru hagsmunir hestsins ekki
hafðir að leiðarljósi.
Mikil umræða hefur verið nú
síðustu tvö árin um áverka á hrossum
í bæði kynbótadómi og keppni,
og virðist sem áverkar fari heldur
vaxandi heldur en hitt þrátt fyrir
miklar umræður um vandamálið.
Sýnt hefur verið fram á bein tengsl
áverka á tannlausa bilinu í munni
hrossa og méla með tunguboga.
Athuganirnar leiða jafnframt í ljós
mun á tíðni áverka milli hinna ýmsu
keppnisgreina og sést þar glögglega
að tíðni munnsærinda er hæst í
úrslitum töltkeppninnar. Landsmót
hestamanna er í fjármálakrísu og fjöldi
áhorfenda virðist fara minnkandi og
Íslandsmót í hestaíþróttum virðast
nánast eingöngu sótt af keppendum
og aðstandendum. Það er eðlilegt
að við gefum okkur tíma til þess að
reyna að setja hlutina í samhengi og
velta fyrir okkur hvort við séum á
réttri leið? Af hverju eru alvarlegir
áverkar svo algengir? Af hverju sækja
menn í að nota búnað sem virðist
nánast án undantekninga leiða til
áverka? Hvers vegna fjölgar áverkum
í töltúrslitum? Ætli það geti verið að
við séum komin fram úr okkur hvað
varðar kröfur til hrossanna?
Ágæti hrossaræktandi
Frá setningu Landsmóts hestamanna í Víðidal í Reykjavík sumarið 2012. Myndir / HKr.
Fram var lagt á Alþingi þann
13. nóvember síðastliðinn
mikill ólánspappír, sem er
frumvarp til breytinga á lögum
nr. 61, frá árinu 2006, um lax-
og silungsveiði.
Upphaf þessa máls er að
síðustu ár hefur verið uppi áróður
gegn þessum lögum, í þá veru að
þau séu ekki nógu skilmerkileg,
einkum hvað varðar starfsemi
veiðifélagsdeilda. Svo rammt
kvað að þessu að búið var að
stöðva starf nefndar sem starfar
á landsvísu að gerð arðskráa. Það
byggðist á þeirri fullyrðingu,
sem komin var upp, að lögin
heimiluðu ekki að svona deildir
settu sér arðskrár. Á sama hátt
var mikið haft uppi að þær mættu
ekki semja sér nýtingaráætlun
eða fiskræktaráætlun. Þetta eru,
í meira lagi, hæpnar fullyrðingar.
Að síðustu var því haldið mjög
á lofti að það stæðist ekki
jafnræðiskröfur að félagsmenn
deilda gætu verið að kjósa um
málefni heima fyrir, sem þeir
myndu jafnvel kjósa aftur um á
aðalfundi félagsins. Það var látið
að því liggja að þeir sem ekki
væru í deildum mundu síður vera
að kjósa svona og þessvegna
mætti líklegast reikna með að
þeirra atkvæði myndu vega
léttar á aðalfundinum heldur en
hinna, sem væru búnir að kjósa
um þetta áður. Í það minnsta var
látið skiljast að lögfræðingarnir
teldu þetta mikið vandamál.
Sannleikurinn er sá að það
er oft lítið að marka svona
álitsgerðir lögfræðinga. Það fer
að mestu eftir hugarfari þess
sem biður um álitsgerðina hver
niðurstaðan verður. Þeirra starf
gengur oftast út á að reyna að
túlka alla hluti í hag umbjóðanda
sínum. Fyrir dómi er þeim það
jafnvel skylt, eins þótt þeir viti að
þeir séu að verja rangt mál. Þarna
má líkja þeim við portkonuna,
sem sættir sig við að láta hvern
sem er hnauka á sér, þó henni sé
það ógeðfellt. Þetta gefur launin.
Í álitsgerð Karls Axelssonar
hrl. er vissulega minnst á flest
sem máli skiptir, í þessum
efnum, þar á meðal, oftar en
einu sinni, að í núgildandi
lögum segi að hver deild ráðstafi
veiði í sínu umdæmi með þeim
takmörkunum sem aðalfundur
setur.
Þarna varð slæmur mis-
skilningur hjá stjórn Veiðifélags
Árnesinga, þegar hún fór að reyna
að sölsa undir sig hluti, svo sem
nýtingar og fiskræktaráætlanir,
sem hún átti aðeins að stjórna í
gegnum aðalfund. Líka má nefna
gerð arðskráa. Matsnefndin var
stöðvuð í að starfa fyrir deildir,
hver sem stóð fyrir því og þar
með var settur fóturinn fyrir
Tungufljóts deild Veiðifélags
Árnesinga. Það var furðulegt að
vera að illskast í þessu, þar sem
sami aðili semur arðskrána, í
flestum tilvikum, hvort sem félag
eða deild pantar og borgar þessa
framkvæmd.
Í álitsgerðinni kemur einnig
fram að í athugasemdum með
frumvarpinu 1957, þegar þessi
heimild til stofnunar deilda var
sett á, hafi sagt að „heppilegt
væri að veiðifélög gætu starfað
í deildum, ef misjafnlega hagaði
til á félagssvæði“.
Það er ekki síður nú en þá að
staða svæða er ójöfn, þegar net
eru orðin margfalt betri en áður.
Hér má nefna Stórulaxárdeild.
Hún hefur engan möguleika á
að veiða þann lax sem klekst og
elst upp í Ölfusá, en Ölfusingar,
ásamt þeim sem búa við Hvítá,
ættu hægt með að veiða allan lax
sem klakinn er í Stórulaxá. Þess
heldur mætti nefna Veiðifélagið
Faxa í Tungufljóti, þar sem fleiri
netabæir bætast við að veiða
þá fiska sem þaðan eru upp
sprottnir.
Þetta er augljóslega mjög
ójafnt og þeir sem áður voru að
semja lög um lax- og silungsveiði
gerðu sér grein fyrir þessu og
reyndu að vinna gegn því með
því að láta eitt veiði félag helst
ná yfir allt vatnasvæðið, með
yfirstjórn. Einnig með heimild til
stofnunar deilda á afmörkuðum
svæðum, sem ekki hafa aðstæður
til að taka frá öðrum, en búa
aðeins að sínu.
Í nýja frumvarpinu gætir ekki
þessara sjónarmiða heldur miðar
það að því að færa þeim sem
bestu aðstöðuna hafa til að veiða
laxinn, meiri réttindi til að gera
það. Einnig verða þeir í enn betri
aðstöðu til að krefjast gjalds fyrir
að minnka veiðar sínar og það
gæti orðið há gjaldtaka, miðað
við þekkt dæmi.
Nú væri áhugavert að komast
að því hvaðan þessi málarekstur
er helst sprottinn.
Fyrir nokkru kom í Vísi viðtal
við formann Landssambands
veiðifélaga. Þar fór nú
grunsamlegur málflutningur, en
þar segir þó, meðal annars:
„Nýtingaráætlanir sem verið
er að fjalla um í þessu frumvarpi
taka aðeins til stangveiði í
straumvatni, netaveiðinni er
hinsvegar stjórnað með lögunum
sjálfum.“
Þarna hefur formaðurinn
líklega verið heldur fljótur á
sér. Þetta er nefnilega mergurinn
málsins. Þessar mikil vægu
nýtingaráætlanir, sem deildirnar
eiga að setja sér, munu aðeins
snúast um stangveiðar. Neta-
veiðarnar munu aðeins þurfa
að lúta landslögum og hugsan-
legum inngripum Fiskistofu, eða
eins og segir í 28. gr. laganna, 6.
málsgrein:
„Ef heimil veiðitæki
samkvæmt lögum þessum þykja,
að mati Veiðimálastofnunar,
stofna viðgangi fiskstofns í
veiðivatni í hættu, er Fiskistofu
heimilt að fækka veiðivélum í því
vatni.“
Fiskistofu er ekki ætlað að
grípa inn í fyrr en aðstæður
stofna fiskstofni í hættu, líklegast
útrýmingarhættu. Þá skyldu
menn íhuga hvers konar reglu
þeir halda að Fiskistofa geti farið
eftir, við þessa fækkun veiðivéla.
Um arðskráagerð veiðifélags-
deilda segir formaðurinn:
„En fyrir því er ekki ótvíræð
lagaheimild.“
Þarna er nefnilega ekkert
ótvíræð óheimild, heldur var það
líklegast viljinn til að bregða fæti
fyrir þetta starf sem réð ferðinni,
sennilega með það í huga að
skapa færi á að breyta lögunum.
Þetta frumvarp er stór-
hættulegt, býður upp á rányrkju
netaveiðimanna með ofveiði eða
skatt lagningu, eða jafnvel hvoru
tveggja. Það er forgangsmál að
losna við það út úr heiminum og
láta störf veiðifélagsdeilda ganga
fram með sama hætti og áður
höfðu gert, þar með talið að setja
sér arðskrár, þar til réttsýnum og
velviljuðum mönnum hugnast að
breyta lögunum, í því skyni að
stuðla að friði og farsæld, í stað
þess að hleypa öllu í bál og brand,
í einhverju eiginhagsmunaskyni.
Hreggviður Hermannsson
Langholti Flóa og Valur
Lýðsson Gýgjarhóli
Biskupstungum, félagsmenn
í Veiðifélagi Árnesinga.
Frumvarp um lax-
og silungsveiði