Bændablaðið - 23.05.2013, Síða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. maí 2013
Lesendabás
Umhverfisvaktin við Hvalfjörð
fagnar því að Faxaflóahafnir skuli
hafa látið skoða mengunar álag
frá iðjuverum á Grundartanga
og vöktun umhverfisins, enda
hefur Umhverfisvaktin ítrekað
bent á hættumerki og leitað eftir
viðræðum við Umhverfisstofnun,
Faxaflóahafnir og iðjuverin á
Grundartanga um umhverfis-
málin í Hvalfirði.
Faxaflóahafnir sem eru
landeigandi á Grundartanga
áttuðu sig á að staða mengunar frá
svæðinu og eftirlit með henni væru
ekki hafin yfir vafa og réðu þrjá
sérfræðinga til að fara yfir gögn um
málið og skila skýrslu. Vandinn er
sá að sérfræðingunum, höfundum
hinnar nýútkomnu skýrslu,
var þröngur stakkur skorinn í
verkefninu og þeir tóku ýmsum
forsendum mengunarmarka og
umhverfisvöktunar sem gefnum
þó þær séu það ekki.
Umhverfisvaktin telur að
skýrsla Faxaflóahafna geti verið
fyrsta skref í stóru verkefni.
Næsta skref sé að fara rækilega
ofan í saumana á möguleikum
hefðbundins búskapar í nágrenni
stóriðjunnar í Hvalfirði, þar sem
sérstaða og verðmæti íslensks
búfjár verða í brennidepli.
Rannsaka þarf hvort íslenskt
búfé þolir í raun og veru það sem
því er ætlað af flúori og brennisteini
í grasi og heyi, en stuðst hefur
verið við ágiskanir um þolmörk
dýranna ár eftir ár. Rannsaka þarf
grunngildi eiturefnanna í íslensku
sauðfé, nautgripum og hrossum
og finna út skaðsemismörk
hverrar tegundar búfjár fyrir sig
út frá dýraverndunarsjónarmiði og
notkun dýranna.
Vöktun búfjár
Höfundar skýrslu Faxaflóahafna
byggja niðurstöður sínar varðandi
búfé að mestu á vöktunarskýrslu
iðjuveranna fyrir árið 2011.
Skýrslur iðjuveranna um
umhverfisvöktun hafa verið
deiluefni, ekki vegna þess að
aðilar sem sjá um mælingar
séu tortryggðir, heldur vegna
utanumhalds iðjuveranna og
vegna ákveðinnar tregðu þeirra til
að mæla nokkra grundvallarþætti
svo sem flúor í beinum langlífra
grasbíta og flúor í heysýnum
árlega, svo nokkuð sé nefnt.
Iðjuverin hafa einungis
samþykkt að greiða fyrir flúor-
mælingar í beinum sauðfjár.
Niður stöður mælinganna kveikja
viðvörunar ljós hjá skýrslu-
höfundum. Árið 2011 mældist
meðal styrkur flúors í kjálka beinum
fullorðins fjár yfir mörkum þar sem
talin er hætta á tannskemmdum (hjá
dádýrum) á sjö vöktunarbæjum
af tólf, þ.e. á bilinu 1.000-
2.000 ppm. Hæsti styrkur flúors
mældist 2.726 ppm í 6 vetra kind.
Þegar kindarhaus er sendur til
skoðunar á Keldur fylgja honum
hvorki upplýsingar um heilsufar
kindarinnar né fleiri sýni úr henni.
Einungis er vitað að það þurfti
að fella kindina, í þessu tilviki
sex vetra gamla. Flúormæling
kjálkabeina gefur vitneskju um
upphleðslu flúors í beinum hennar
en um líðan kindarinnar eða hversu
góð hún var til manneldis er ekki
vitað.
Spyrja má hvort unnt sé að
áætla skaðsemi flúors fyrir sauðfé á
Íslandi einungis út frá mælingum á
tönnum og beinum. Jafnframt er það
álitamál að nota tuttugu ára gamla
rannsókn á norskum dádýrum til
að álykta um hugsanlegan skaða
á kindum og öðru búfé á Íslandi.
Umhverfisstofnun hefur samþykkt
að norska rannsóknin sé heimfærð
á íslenskan bú pening. Ekki er að sjá
að þessar sérkennilegu forsendur
hafi ýtt við höfundum skýrslunnar.
Sömuleiðis má spyrja hvort rétt
sé að nota evrópskan staðal um
leyfilegt magn flúors í grasi og
heyi án nokkurra undangenginna
rannsókna um þolmörk og skað-
semi flúors fyrir hérlend húsdýr.
Skýrsluhöfundar gera hvorki
athugasemdir við þetta né skort
á vöktun á heyi. Þeir líta einnig
framhjá því að afleiðingar
mengunar slyss í Norðuráli í ágúst
2006 voru ekki rannsakaðar. Þeir
gera ekki athugasemdir við að flúor
sé ekki vaktað utan þynningar-
svæðis yfir vetrartímann, þegar
útigangshross eru á beit. Á þeim
tíma slaknar á viðmiðum um losun
flúors frá Norðuráli samkvæmt
starfsleyfi.
Athygli skýrsluhöfunda beinist
ekki nægjanlega mikið að því að
dreifing mengunar er ekki vel þekkt
utan þynningarsvæðis eins og hefur
sýnt sig á háum gildum flúors fjarri
Grundartanga.
Hér hafa nokkur atriði verið
talin upp og vonandi ýta þau við
einhverjum. Húsdýrin eru ekki
aðskotahlutir í náttúrunni. Þau
hafa verið hér frá landnámi og
gert þjóðinni mögulegt að komast
af. Þau eru stolt hvers bónda og
allrar þjóðarinnar og þau eiga rétt
á hreinu umhverfi. Því má aldrei
gleyma.
Viðbragsáætlun
Höfundar skýrslunnar benda
á möguleika þess að koma
upp viðbragsáætlun fari
útsleppi mengandi efna úr
böndunum. Umhverfisvaktin
fagnar ábendingunni enda
hefur viðbragðsáætlun vegna
mengunarslysa og það að íbúar
geti fylgst með loftgæðum verið
ein af tillögum hennar um úrbætur.
Umhverfisvaktin bendir á að
mál hefðu þróast á annan veg ef
slík viðbragðsáætlun hefði verið
fyrir hendi í ágúst 2006 en þá varð
mengunarslys hjá Norðuráli sem
íbúar vissu ekki um fyrr en mörgum
mánuðum seinna og afleiðingar
þess voru ekki rannsakaðar. Slíkt
má ekki að endurtaka sig.
Rannsóknir vantar
Umhverfisvaktin við Hval fjörð
hafnar þeirri niður stöðu skýrslu-
höfunda að umhverfisvöktun
sam kvæmt áætlun og fyrir mælum
Umhverfis stofnunar gefi skýra
mynd af mengun á svæðinu.
Umhverfis vaktin hefur bent á
að meðan mikil vægir þættir séu
sniðgengnir í mengunar mælingum
á vegum iðju veranna fáist ekki
rétt mynd af stöðunni. Skortur
sé á rannsóknum á grunn gildum,
þoli og skaðsemis mörkum búfjár
varðandi eiturefnið flúor. Vilji
Faxaflóahafnir taka afstöðu með
náttúru og lífríki ættu þær að þrýsta
á Umhverfisstofnun að beita sér
fyrir ítarlegum rann sóknum á
þolmörkum búfjár sem þarf að
sæta stöðugu flúorálagi yfir langan
tíma, jafnvel alla ævi. Engar slíkar
rannsóknir eru til á Íslandi.
Umhverfisúttekt Faxaflóahafna
vegna Grundartanga einkennist af
þeim gögnum sem þegar hefur
verið aflað og það takmarkar mjög
gagnsemi hennar. Samanburður við
erlend álver gerir íslensku búfé lítið
gagn. Aftur á móti undirstrikar
úttektin skort á rannsóknum sem
hefði þurft að gera fyrir löngu.
Hvalfirði 20. maí 2013
Umhverfisvaktin við Hvalfjörð
Frá Umhverfisvaktinni við Hvalfjörð:
Umhverfisúttekt Faxaflóahafna
og búskapur í Hvalfirði
Vistrækt fyrir alla
– áhugavert námskeið fyrir vistvæna ræktendur verður haldið í ágúst
Hugtakið vistmenning eða vistrækt
(e. Permaculture) hefur undan-
farin ár komist inn í umræðu
um sjálfbæra ræktun og lífsstíl. Í
ágúst kemur hingað til lands virtur
vistræktandi og kennari, Penny
Livingston-Stark, og mun hún
halda námskeið fyrir áhugasama
núverandi og verðandi vistrækt-
endur.
Vistmenning eða vistrækt er til-
raun til þýðingar á enska hugtakinu
permaculture, sem á uppruna sinn
í hugmyndafræði áströlsku nátt-
úruunnendanna Bill Mollison og
David Holmgren. Hugtakið felur í
sér alhliða viðleitni til sjálfbærrar
þróunar, hollustu við náttúruna
og skilning á heildaráhrifum allra
gjörða.
Vistmenning er aðferðarfræði
sem gerir öllum kleift að virða nátt-
úrulegt umhverfi og nýta vistvænar
aðferðir sem létta á umhverfis-
vandamálum samtímans. Með
hugmyndafræði vistmenningar til
grundvallar getur hver sem er fram-
leitt eigin matvæli, en hún felur
venjulega í sér lífræna ræktun og
búskap og á bæði við í þéttbýli sem
og dreifbýli. Vistmenning byggir
á þremur siðareglum: Að virða
jörðina, láta sig samfélag sitt varða
að takmarka ósjálfbæra neyslu og
reyna eftir fremsta megni að endur-
nýta það sem til fellur aftur inn í
náttúruleg kerfi.
Heildræn sýn
Vistmenning er heildræn hönn-
unarvísindi samofin náttúrulegum
kerfum. Í því felst að fylgjast með
náttúrunni og læra af henni, vinna
með henni og lifa í sátt við náttúruleg
vistkerfi. Verklegi þáttur vistmenn-
ingar miðar að því að finna úrræði
til að þróa og bæta umhverfið til
lengri tíma í stað þess að ganga á
þær auðlindir sem nærumhverfið býr
yfir og byggir á.
Náttúran vinnur á stórkostlegan
hátt með endurnýtingu og fullnýt-
ingu allra sinna hráefna. Náttúran
er falleg samvinna þar sem líf-
verur og náttúruöfl mynda hringrás
efnaskipta. Ekkert er úrgangur eða
sorp, allt hefur hlutverki að gegna.
Afraksturinn kallast uppskera og
hana geta lífverur fært sér í nyt.
Engum blöðum er um það að
fletta að skert matvælaöryggi er
stærsta ógn við tilveru mannsins
nú á dögum en talið er að um 870
milljónir manna lifi við stöðugt
hungur vegna matvælaskorts.
Miðað við eyðileggingu á náttúru-
auðlindum og fæðuógn heimsins
virðist maðurinn ekki hafa gengist
við samvinnuverkefni náttúrunnar
síðustu áratugina. Eitt stærsta inn-
gripið er einhæf ræktun og verk-
smiðjubúskapur.
Fjölbreytt samrækt sem inni-
heldur margs konar tegundir nytja-
jurta er eitt af aðalsmerkjum vist-
menningar. Hún er í raun andsvar
við stórtækum og einhæfum iðn-
aðarlandbúnað. Með samrækt má
viðhalda fjölbreyttu kjörlendi og
umhverfi, stuðla að vistfræðilegri
virkni og náttúrulegri endurnýjun.
Fjölbreyttir möguleikar á Íslandi
Um allan heim eru starfrækt þorp
og búgarðar sem byggja á hug-
myndafræði vistmenningar. Einnig
hefur hún sem vísindagrein ratað í
háskóla og hægt er að nema hana
báðum megin Atlandshafsins. Þá eru
haldin námskeið og vinnufundir til
að kynna og gefa innsýn inn í gagn-
legar aðferðir við iðkun vistmenn-
ingar.
Hér á landi hefur hugmynda-
fræðin ekki verið áberandi sem
slík. Áhugasamir Íslendingar
hafa verið iðnir við að sækja
sér þekkingar víða um heim og
eru í smáum stíl að aðlaga vist-
menningu íslenskum forsendum,
náttúruskilyrðum og samfélagi.
Þannig voru á árunum 1997-1999
haldin vistmenningarnámsskeið
þar sem Graham Bell var aðal-
kennari og fleiri komu við sögu.
Þá hefur Ólafur R. Dýrmundsson
hjá Bændasamtökum Íslands vikið
að vistmenningu í tengslum við
leiðbeiningar um lífrænan búskap
um tuttugu ára skeið.
Möguleikarnir eru fjölmargir
fyrir okkur, bæði náttúru og sam-
félag. Við búum að tiltölulega
ódýrum og hreinum orkuauð-
lindum og veðurfarið býður upp á
spennandi nálgun að vistmenningu.
Við þurfum ekki að leita langt, í
brjóstviti forfeðrana bjuggu aðferð-
ir sem auðveldlega væri hægt að
fella undir hugmyndafræði vist-
menningar. Samfélagið er lítið,
tengslin náin og sýna dæmin að
sameiningakrafturinn er sterkur.
Nú er vissulega kominn tími til að
kenna hvernig vistmenning fellur
best að íslenskum aðstæðum.
Námsskeið og fræðsla í ágúst
Það er því fagnaðarefni að nú í ágúst
mun bandaríski vistræktandinn
Penny Livingston-Stark halda eitt
slíkt námsskeið hérlendis, dagana
16. – 18. ágúst. Gefst áhugasömum
þar tækifæri til að kynna sér vist-
menningu enn frekar.
Penny Livingston-Stark hefur
unnið á sviði vistræktar í 25 ár og
hefur víðtæka reynslu sem bæði
kennari og hönnuður og spannar
sérhæfing hennar vítt svið:
Samþætting landslags, söfnun
regnvatns, skipulagning ætigarða,
lyfjagarða og fjölærra garða, vatns-
rækt, þróun búsvæða og samvinnu-
búa, svo eitthvað sé nefnt.
Þann 16. ágúst kl. 18-22 verður
kynningarkvöld í Norræna húsinu.
Þar mun Penny kynna hugmynda-
fræðina á heildrænan hátt og með
fjölbreyttri nálgun hennar við
náttúru og samfélag. Í kjölfarið
verður haldið helgarnámskeið þar
sem m.a. verða kenndar gagnlegar
aðferðir við vistmenningu í gróður-
húsum og görðum. Áhugasamir
geta skráð sig á námskeiðið með
því að senda tölvupóst á netfangið
permaculture@simnet.is.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
Fjölbreytt samrækt sem inniheldur margs konar nytjajurtir er eitt af aðalsmerkjum vistmenningar. Hér má sjá vel
skipulagt gróðurhús í anda vistmenningar.
Í ágúst verður haldið námskeið
þar sem hægt verður að kynnast
grundvallarhugmyndum vistmenn-
ingar auk þess sem kenndar verða
gagnlegar aðferðir í gróðurhúsum
og görðum.