Læknablaðið - 15.09.1980, Blaðsíða 29

LÆKNABLADID
213
+ fjarlægðra + viðgerðra fullorðinstanna var
1.3 í sex ára börnum og 2.8 meðal sjö ára
barna. Tíðni tannskemmda í 2-7 ára börnum á
íslandi var ein sú hæsta, sem um getur í
heiminum (10).
Árið 1962 hófst rannsókn á tíðni og út-
breiðslu tannskemmda í fullorðinstönnum
3452 íslendinga fimm ára og eldri (2). Meðal-
tala skemmdra + fjarlægðra + viðgerðra
tanna jókst stöðugt úr 2.1 í 5-9 ára hópnum
upp í 18.5 í 30-34 ára hópnum og var orðin
25.1 í íslendingum eldri en 64 ára. Hlutfallstala
íslendinga, sem voru tannlausir, var gífurlega
há, eða 37.5 af hundraði í 18-79 ára gömlu
fólki. Til samanburðar má geta pess, að
sambærileg hlutfallstala meðal hvítra manna í
Bandaríkjunum var 19.2 af hundraði.
Á síðustu tveimur áratugum hefur myndast
töluvert safn fræðirita um tíðni munnsjúk-
dóma meðal fslendinga (2, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12).
Þótt tvö pessara rita fjalli um tannskemmdir
(2, 10), er framsetning gagna, sem par er að
finna, ekki hagkvæm til úrvinnslu til lausna á
spurningum, sem hljóta að vakna, við bein
afskipti hins opinbera af tannlæknapjónustu.
Við stofnun tannlækningatrygginga virðist
eðlilegt að leita svara við eftirfarandi spurning-
um:
1. Hver er tíðni tannskemmda á meðal íslend-
inga?
2. Er tíðni tannskemmda sú sama í kaupstöð-
um og í sveitahéruðum?
3. Hver er áætlaður kostnaður tannlæknapjón-
ustu fyrir pá, sem rétt eiga til tannlækninga-
trygginga?
4. Er ekki tímabært að kanna leiðir, sem
minnkað gætu tíðni tannskemmda og ann-
arra munnsjúkdóma á íslandi?
Söfnun gagna, til pess að geta svarað, a.m.k. að
mestu leyti, pessum spurningum, var fram-
kvæmd á árunum 1969-70. Pá var hópur
íslenskra barna og unglinga skoðaður og
nákvæmar skýrslur gerðar um ástand barna-
og fullorðinstanna peirra.
í pessari grein verður skýrt frá fyrirkomulagi
og helstu niðurstöðum pessarar rannsóknar og
reynt eftir megni að varpa ljósi á ásigkomu-
lag tannheilbrigði meðal íslenskra barna og
unglinga. í grein, sem birt verður síðar, verður
rætt um kostnaðarhlið tannlæknispjónustu
fyrir pennan aldursflokk, og gerð grein fyrir
aðgerðum, sem dregið gætu allverulega úr
tíðni tannskemmda á íslandi.
EFNIVIÐUR OG RANNSÓKNARAÐFERÐ
Könnun á tíðni tannskemmda 1969-1970
Kannað var ástand barna- og fullorðinstanna í
6-14 ára íslenskum börnum. Rannsóknarsvæð-
in voru Vestmannaeyjar, Akranes og sveita-
héruð í Árnessýslu, p.e. tvö kauptún og eitt
landbúnaðarsvæði. Með aðstoð gagna frá
Hagstofu íslands voru gerðar skrár yfir öll 6-
14 ára börn, sem fæðst höfðu á hverju
rannsóknarsvæði. Þessar skrár voru síðan
notaðar til pess að velja um einn-fjórða
barnanna á hverju svæði til pátttöku í rann-
sókninni. Val til pátttöku var gert af handahófi
(»random sampling«) og sá Department of
Biostatistics Alabama Háskóla um pann lið
rannsóknarinnar.
Alls voru 870 börn valin til skoðunar, en 795
(91.3%) uppfylltu öll skilyrði til pátttöku.
Megin orsök úrfellingar var meir en sex
mánaða samfelld fjarvera barnsins frá rann-
sóknarsvæðinu, par sem var fætt og uppalið.
Þessi úrfelling gerði aðallega vart við sig í 13
og 14 ára aldurshópunum í sveitahéruðunum
og orsakaðist af skólasókn barnanna, en flest
13-15 ára sveitabörn sækja skóla, sem stað-
settir eru í kaupstöðum eða verslunarsvæðum
sveitarinnar. Geta ber pess, að ekkert barn,
sem valið var til skoðunar, neitaði pátttöku í
rannsókninni.
Alls voru 795 börn skoðuð, 395 drengir og
400 stúlkur. Flokkun pátttakenda eftir búsetu,
aldri og kyni er sýnd í töflu I.
í Vestmannaeyjum og á Akranesi voru
börnin skoðuð á stofu tannlæknis hvers svæðis
eða á hjúkrunarstofu barna- og unglingaskóla
staðanna. í Árnessýslu voru börnin skoðuð í
hverfisskólum eða á heimilum peirra, ef ekki
náðist til barnanna í skólunum. Ef skoðunin fór
fram utan tannlæknastofu, var notast við
meðfluttan Ijósaútbúnað og höfuðpúða, til
pess að staðla skoðunina.
Greinarhöfundur framkvæmdi allar skoðan-
irnar á börnunum. Munnspegill og sonda
voru notuð í hverri skoðun og nægilegar
birgðir voru fyrir hendi, til pess að sótthreinsa
tækin eftir hverja skoðun. Til pess að fyrir-
byggja slit var engin sonda notuð oftar en tíu
sinnum. Tennurnar voru ekki hreinsaðar áður
en skoðun fór fram, en matarleifar voru
fjarlægðar, ef pær hindruðu nákvæma skoðun.
Aðstæður útilokuðu notkun roentgenmynda.
í eftirfarandi er gerð grein fyrir helstu
atriðum viðkomandi framkvæmd skoðuninnar,