Læknablaðið - 15.04.1986, Blaðsíða 5

LÆKNABLAÐIÐ 1986; 72: 81-4
81
LÆKNABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
72. ÁRG. - 15. APRÍL 1986
RISTILSPEGLUN
Þessi grein fjallar um ristilspeglun (colono-
scopy), tæknileg atriði og ábendingar, svo og
gagnsemi aðferðarinnar við greiningu og
meðferð ýmissa ristilsjúkdóma. Einnig
verður minnst á frábendingar og fylgikvilla.
Frá því sögur hófust, hafa læknar reynt að
skoða inn í hin mörgu op mannslíkamans og
hafa til þess fundið upp ýmis konar hjálp-
artæki. Hið einfaldasta er líklega tungu-
spaði, en ristilspegill (colonoscope) eitt
þeirra flóknustu. Árið 1958 var farið að nota
sveigjanlegar holsjár, til þess að skoða
vélinda og maga, en síðan liðu rúm tíu ár,
áður en ristilspeglun var almennt framkvæm-
anleg (1). Nú er ristilspeglun viðurkennd
sem mjög gagnleg rannsókn, fljótleg og með
lága tíðni fylgikvilla (2). Það sem gerir
mögulegt að sjá fyrir horn og inn í dýpstu
afkima meltingarvegarins, er hið svokallaða
ljósþráðaknippi (fiber optic bundle), en það
er vöndull u.þ.b. 250 þúsund plastþráða
(glass fibers), sem ljósið flæðir eftir. í rist-
ilspegli er knippi til að flytja ljós frá ljósgjafa
inn í ristilinn og annað knippi, sem flytur
ljósið og þar með myndina að auga
skoðandans. Einnig eru gangar fyrir loft og
skolvökva og sameiginlegur gangur, sem
nota má fyrir sog, sýnitökutöng o.fl. Vírar
liggja eftir tækinu endilöngu til að sveigja
endann til og frá. Þvermál ristilspegils er þó
venjulega minna en 12 millimetrar, en lengd-
in allt að 130 sentimetrar (3, 4).
Ristilspeglun er vandasöm rannsókn og
krefst talsverðrar reynslu, auk þolinmæði.
Ristillinn er venjulega aðeins lengri en eig-
andi hans, hlykkjóttur mjög og breytilegur.
Mesti vandinn er yfirleitt tengdur því að
koma ristilspeglinum alla leið í botnristil,
(bugaristilsvæðið er oft erfiðasti hjallinn), en
skoðunin sjálf fer aðallega fram á leiðinni út.
Lýst hefur verið mörgum og mismunandi
aðferðum til að komast á leiðarenda, en
meginreglan er sú að »þræða« ristilinn upp
á ristilspegilinn og ana aldrei blint áfram.
Þótt ristillinn sé um tveir metrar að lengd, þá
er venjulega aðeins um 90 sentimetrar af
tækinu inni, þegar endinn er kominn í
botnristil. Ristilspeglun tekur að meðaltali
innan við eina klukkustund hjá æfðum
skoðara, (oft innan við 30 mínútur) og tekst
að komast í botnristil í 70-85% þeirra tilfella,
þar sem það er reynt. Eins og í öllum
rannsóknum byggist árangurinn á reynslu og
hæfni þess sem framkvæmir rannsóknina.
Ristilspeglinum fylgja ýmsir aukahlutir svo
sem Ijósgjafi, sog, hliðarspegill fyrir aðstoð-
armann og/eða nemanda, sýnitökutengur,
sepanámssnörur, myndavélar o.fl. Sumir
nota skyggnimagnara, til þess að sjá hvert
þeir eru komnir og oft er fengið kviðar-
holsyfirlit til að staðfesta legu ristilspegilsins.
Undirbúningur. Margar og mismunandi
aðferðir eru notaðar til að hreinsa ristilinn af
innihaldi sínu og tekst það vel í fyrstu tilraun
hjá 90 af hverjum 100. Oftast felst hreins-
unin i eftirfarandi:
1. Fljótandi fœði í tvo til þrjá daga.
2. Dulcolax eða svipuð hœgðarlyf gefin
tvisvar á dag í tvo daga.
3. Stólpípa daglega í tvo til þrjá daga.
Ef venjulegar aðferðir duga illa, beita sumir
því ráði að láta viðkomandi drekka vökva
með aukinni flœðispennu (hyperosmolar) og
aðrir »þarmaskolun« með tíu til tólf lítrum
af saltvatni gegnum magaslöngu.
Yfirleitt eru notuð deyfandi/róandi lyf,
oftast diazepam og petidín og sumir nota
jafnvel svæfingu. Betra er þó talið, að
sjúklingur sé það vel vakandi, að hann skynji
sársauka og geti þannig varað við, ef t.d.
garnagötun er yfirvofandi.
ÁBENDINGAR
A. Ábendingar er varða sjúkdómsgreiningu
(4).
1. Óútskyrð einkenni frá ristli. í stuttu máli
má segja, að rétt sé að gera ristilspeglun,
þegar sjúklingur hefur einhver einkenni frá
ristli og venjulegar rannsóknir skýra þau
ekki nægjanlega vel.