Læknablaðið - 15.04.1986, Blaðsíða 6

82
LÆKNABLAÐIÐ
2. Óeðlileg/vafasöm röntgenmynd af ristli.
Flestir eru sammála um; að ristilspeglun sé
»betri« rannsókn en venjuleg röntgen-
rannsókn, þ.e. gefi nákvæmari og betri upp-
lýsingar. Bugaristil og botnristil er oft erfitt
að meta á venjulegum röntgenmyndum og
litlir separ sjást oft illa. Æðamisvöxtur (an-
giodysplasia) sést alls ekki á venjulegri
röntgenmynd. Speglunin Ieyfir einnig sýna-
töku fyrir smásjárskoðun og brottnám sepa.
Margir er þó þeirrar skoðunar, að röntgen-
rannsókn sé óþægindaminni fyrir sjúkl-
inginn og ristilspeglun geta fylgt aukaverk-
anir, sem eru þó mjög sjaldgæfar, helst við
sepanám - sjá síðar. Ristilspeglun mun
ólíklega koma í veg fyrir venjulega röntgen-
rannsókn á næstu árum, en margt bendir til
að hlutfall speglana haldi áfram að vaxa.
Það sem mestu ræður þar um er líklega fjöldi
þeirra lækna sem geta speglað (5, 6).
3. Óeðlileg endaþarmsspeglun. Ef eitthvað
óeðlilegt sést við endaþarmsspeglun, t.d.
sepi, þá er rétt að rannsaka betur allan rist-
ilinn. Ef t.d. sepi eða krabbamein finnst í
endaþarmi eða bugaristilsvæði, þá eru aukn-
ar líkur á sömu meinum annars staðar.
Undanfarin ár hafa komið á markaðinn
sveigjanlegar holsjár (»fiber sigmoidscope«),
35-50 sentimetrar að lengd, sem leyfa
skoðun á öllum bugaristli og upp í fallristil
og þarf minni æfingu við notkun þeirra en
við venjulegan ristilspegil. Þetta eru góð
tæki, sem munu líklega koma í staðinn fyrir
gamla, stífa endaþarmsspegilinn, en alls ekki
i stað ristilspegilsins. Fyrir u.þ.b. tíu
árum var talað um, að 40-50% af ristil- og
endaþarmskrabba væru á endaþarmsbuga-
ristilsvæðinu, en tölur síðustu ára frá Band-
aríkjunum sýna, að tíðni krabbameins í
hægra hluta ristilsins fer hlutfallslega vax-
andi (7). Greinarhöfundar telja, að þróunin
hérlendis verði einnig i þessa átt. Því er
álitið, að allt að 40% af endaþarms- og
ristilkrabba sjáist ekki með hinum nýju,
stuttu holsjám og þvi sé betra að skoða alla
leið í botnristil.
4. Blœðing frá meltingarvegi. Við blæðingu
frá meltingarvegi teljum við röntgen-
rannsókn tímasóun, því að þá er meginreglan
sú, að ristilspeglun er nauðsynleg, hvort sem
röntgenrannsóknin reynist eðlileg eða ekki.
Undantekning er þó, ef saga og skoðun
benda til gyllinæðarblæðingar hjá ungum
sjúklingum, en hjá hinum eldri (»40 ára),
þarf alltaf að útiloka aðra orsök. Mikilvæg-
asta orsök blæðinga frá meltingarvegi er
krabbamein, en blæðing frá endaþarmi
(sortuhægðir eða ferskt blóð) er eitt af byrj-
unareinkennum hjá 50-70% þeirra sjúklinga
(2). Oftast snýst rannsóknin um að staðfesta
eða hrekja grun um krabbamein og hefur
ristilspeglun reynst vera besta rannsóknin til
þessa, bæði hvað varðar næmi og áreiðan-
leika. Fátíður en vel þekktur blæðingavaldur
er æðamisvöxtur (angiodysplasia). Fyrstu
tilfellum af þessum sjúkdómi á íslandi var
lýst í Læknablaðinu 1985 (8). Rétt þykir að
vekja athygli á, að endanleg sjúkdómsgrein-
ing fékkst með ristilspeglun hjá tveimur af
þremur sjúklingum, sem þar er sagt frá.
Blæðing frá endaþarmi hjá sjúklingum
með ristilsarpa (diverticular disease) stafar
frá sörpunum í aðeins 5-15% tilfella. Þegar
ekki finnst önnur skýring við venjulega
röntgenrannsókn, er nauðsynlegt að gera
ristilspeglun (2, 9). Aðrar orsakir blæðingar
frá endaþarmi eru sprunga í endaþarmsopi,
separ, bólgusjúkdómar garna auk orsaka í
efri hluta meltingarvegarins.
5. Eftirlit eftir skurðaðgerð. Ef hluti ristils
hefur verið numinn brott vegna krabba-
meins, er ristilspeglun mjög gagnleg aðferð
til að finna snemma hugsanlegan endurvöxt
og er tæknilega auðveldari en ella, þar sem
ristillinn er styttri. Sjúklingur, sem einu sinni
hefur fengið risil- eða endaþarmskrabba-
mein, hefur líka auknar líkur á að fá nýtt
krabbamein í þann hluta ristilsins, sem eftir
er.
6. Stigun og eftirlit við bólgusjúkdóma
garna. Hjá sjúklingum með sáraristilbólgu