Læknablaðið - 15.04.1986, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
83
(colitis ulcerosa) og svæðisiðrakvef
(Chron’s disease) er ristilspeglun mjög gagn-
leg rannsókn til þess að stiga sjúkdóminn
og meta árangur meðferðar, auk þess sem
krabbamein greinist snemma.
7. Sterkir áhcettuþœttir fyrir ristil- og
endaþarmskrabba. Ljóst er, að farsœlasta
Ieiðin að því að lækna krabbamein, er sú að
greina það á byrjunarstigi. Því hafa menn
gert skimunaráætlanir (screening programs).
Ristilspeglun er ekki hagkvæm (»cost effec-
tive«) til skimunar, nema hjá þeim sem hafa
mjög sterkan áhættuþátt. Orsakir ristil-
krabbameins eru óþekktar, en helstu
áhættuþættir eru aldur yfir 50 ár, sterk fjöl-
skyldusaga um ristil- og endaþarmskrabba,
iðrasepamergð (polyposis syndromes) og
Iangvarandi sáraristilbólga (universal).
B. Ábendingar um meðferð
1. Sepanám. Ristil- og endaþarmskrabbi er
algengur sjúkdómur í báðum kynjum. Þrátt
fyrir framfarir í skurðlœkningum, geisla-
lœkningum og krabbameinslyfjameðferð,
hafa horfurnar við krabbameini í ristli og
endaþarmi lítið sem ekkert batnað síðustu
áratugina. Það sem hefur lang mesta
þyðingu, er hve langt sjúkdómurinn er geng-
inn, þegar hann greinist. Framfarir við
ristilspeglun síðustu árin hafa synt fram á
tengsl ristil- og endaþarmskrabba við
ákveðnar tegundir sepa, sem eru taldir for-
stig illkynja vaxtar (10). Líklegt er, að flest
krabbamein I ristli byrji í sepum. Ekki er
vitað, hve miklar líkur eru á, að separ verði
illkynja, en það fer eftir gerð þeirra og
stœrð. Mestar líkur eru á krabbameini, ef
gerð sepanna er títukirtilœxli (»villous ad-
enoma«, 4°7o krabbamein ef einn sentímetri
í þvermál en 40°7o ef tveir sentímetrar). Ef
gerðin er píplukirtilœxli (»tubular adeno-
ma«), eru líkurnar á krabbameini ekki eins
miklar (1% ef einn sentímetri, 10% ef tveir).
Einnig er ly'st svokölluðu píplutítukirtilcexli
(»tubulovil/ous adenoma«), sem er blanda
tveggja fyrrnefndra gerða (10). Aðrar gerðir
sepa, svo sem vefaukasepar (»hyperpla-
stic«), ungœðissepar (»juvenile«) og bólgu-
syndarsepar (»inf!ammatory pseudopolyps«)
sýna hins vegar ekki tengsl við illkynja vöxt.
Margir telja, að fjarlceging sepa muni
minnka tíðni krabbameins. Ef sepi finnst,
þarf að fjarlœgja hann og skoða vefja-
fræðilega. Venjulega nást þeir við ristilspegl-
un, en ef þeir eru mjög stórir, þá eykst
hættan á blæðingu og á götun garnarinnar.
Ef sepi reynist hafa staðbundið krabbamein
(carcinoma in situ), þ.e. meinið ekki vaxið í
gegnum vöðvaþynnu slímhúðar (muscularis
mucosae), þarf ekki stærri skurðaðgerð. Ef
hins vegar kemur í Ijós, að meinið er gengið
lengra (ífarandi krabbamein), þá þarf að
framkvœma ristilnám að hluta. Hœgt er að
merkja svæðið, þar sem sepinn var, með því
að sprauta litarefni undir slímhúðina (11).
Þá er auðvelt að þekkja svœðið, ef gera þarf
stœrri skurðaðgerð eða ef líta þarf aftur á
sama svæði. Sepanám við ristilspeglun hefur
mikla kosti umfram opna skurðaðgerð.
Dánartíðni og sjúkdómstíðni sjúklinga er
mun minni. Kostnaður er mun lægri og
legutími aðeins einn dagur. Það fer svo eftir
gerð sepanna, hvernig háttað skal eftirliti
eftir sepanám, t.d. hvort um staðbundið
krabbamein er að ræða.
2. Fjarlæging aðskotahluta. Ekki er algengt
að fjarlægja þurfi aðskotahluti með ristil-
spegli. Oftast hafa þeir borist inn um
endaþarmsop, annað hvort við sjúkdóms-
greiningu eða meðferð á vegum Iækna
eða þá við kynlífsathafnir. Flestir aðskota-
hlutir, sem berast ofan frá, halda áfram
sína leið, ef þeir komast niður i ristilinn,
en stoppa stundum við ristilloku (valvula
ileocoecalis) og hafa t.d. verið sóttar gervi-
tennur í neðsta hluta dausgirnis (ileum distale)
með ristilspegli (1). Einnig hefur ristilspegill
verið notaður til að fjarlægja sauma ef
myndast hefur saumaþykkildi.
3. Aflétting stífluástands. Ristilspegill hefur
einnig reynst gagnlegt tæki til að létta á
þrýstingi, þegar snúist hefur upp á görnina
(t.d. sigmoid volvulus) og við gerviteppu
ristils (Ogilvie’s syndrome) (1).