Læknablaðið - 15.11.1988, Side 36

376
LÆKNABLAÐIÐ
krabbameinssjúkdóma lenti spáin innan þeirra
vikmarka sem reiknað var með.
Vanspá getur orsakast af óvæntri framför vegna
bættrar greiningaraðferðar t.d. getur leit að
brjóstakrabbameini með röntgenmyndatöku af
brjóstum væntanlega leitt í ljós fleiri ný tilfelli en
spáin segir til um. Breyttar skráningarreglur geta
breytt forsendum spárinnar. Trefjaþekjuæxli
(pappillomata) í þvagblöðru voru ekki færð á
krabbameinsskrá á fyrsta hluta tímabilsins sem
spáin byggist á. Þetta skýrir þó ekki þá miklu
aukningu sem hefur orðið á nýgengi krabbameina
í þessu líffæri þar sem einungis örfá
trefjaþekjuæxli (papillomala) eru skráð í
krabbameinsskrá. Ef spáin er of há getur verið
um að ræða að áhrifa fyrirbyggjandi aðgerða hafi
tekið að gæta á því tímabili sem spáð var fyrir.
Áhrifa leitar að forstigum leghálskrabbameins
hefur gætt á síðustu tveimur áratugum og hefur
hún væntanlega valdið lækkandi tíðni þessa
sjúkdóms.
Of- eða vanspá um fjölda krabbameinstilfella
getur stafað af raunverulegri áhættuaukningu eða
áhættuminnkun. Því hefur verið haldið fram að
30% krabbameina megi rekja til tóbaksnotkunar
(6, 7). Þær æxlistegundir sem tengdar hafa verið
tóbaksnotkun eru æxli í öndunarvegi,
meltingarvegi, þvagblöðru og brisi. Breytingar á
tóbaksvenjum hefðu því áhrif á fjölda þeirra æxla
sem myndast. Lungnakrabbamein hefur aukist
verulega á síðustu árum. Spáin gerir ráð fyrir
mikilli fjölgun einstaklinga sem fá þennan
sjúkdóm. Þar sem reykingar valda
lungnakrabbameini hefði verið æskilegt að taka
tillit til breytinga á reykingavenjum landsmanna
síðastliðna áratugi til að fá fram nákvæmari spá
um fjölda lungnakrabbameina. í spánni er gert
ráð frir gífurlegri aukningu
lungnakrabbameinstilfella. Að öllum líkindum er
hér um ofspá að ræða þar sem reykingavenjur
hafa verið að breytast frá því sem áður var. í
Finnlandi (8) hefur lungnakrabbameinstilfellum
farið fækkandi hjá körlum og er ástæðan talin
vera minnkandi tóbaksnotkun. Lækkandi tíðni
magakrabbameins á síðustu áratugum má e.t.v.
rekja til breytinga á manneldi. Spá um
áframhaldandi mikla lækkun magakrabbameina
þarf að taka með varúð bæði vegna óöryggis í
greiningu þessa sjúkdóms á fyrri hluta
viðmiðunartímabilsins og óvissu um
áframhaldandi breytingar vegna breytts
manneldis.
Sortumeinum í húð hefur fjölgað hraðast allra
æxlistegunda síðustu áratugi á hinum
Norðurlöndunum (9). Hér á landi hefur einnig
orðið aukning á þessum sjúkdómi. Þar sem
tölurnar eru lágar gerir það spá óvissa, en
samkvæmt reynslu nágranna okkar á
Norðurlöndum má búast við áframhaldandi
aukningu á þessu krabbameini sem ef til vill má
rekja að hluta til aukinna sólbaða (10).
Gerð áætlana um fjölda krabbameinstilfella
hefur þýðingu við skipulagningu heilbrigðismála.
Gera má ráð fyrir að árið 2000 verði ný
krabbameinstilfelli á ári um 360 fleiri en verið
hefur síðustu ár. Búast má við auknu álagi vegna
meðhöndlunar sjúklinga með krabbamein í
lungum, brjóstum, þvagblöðru og
blöðruhálskirtli, meðan álagið minnkar vegna
magakrabbameins og leghálskrabbameins. Þar
sem við vitum tiltölulega lítið um áhættuþætti
flestra krabbameina er erfitt að leggja mat á
spágildin fyrir einstök krabbamein, en þó geta
þau gefið okkur hugmynd um umfang
krabbameinssjúkdóma í náinni framtíð.
Þakkir: Jónasi Ragnarssyni, ritstjóra eru færðar
þakkir fyrir gerð mynda, Sigríði Sigtryggsdóttur
bókasafnsfræðingi fyrir aðstoð við frágang á
handriti og Guðríði Ólafsdóttur fyrir aðstoð við
gagnasöfnun. Krabbameinsfélagi íslands fyrir að
styrkja gerð þessarar greinar.
SUMMARY
The data of the Icelandic Cancer Registry for 1957-1986
have been applied to predict the incidence rates of
selected types of cancer, and the number of new cancer
patients in Iceland 2000. The total incidence will
increase. It is expected that an increase will occur in the
incidence of cancer of the lung, breast (females),
prostate and bladder (males). A decreasing trend is
predicted for stomach cancer. In 2000, cancers in the
male genital organs (mainly prostate) will be the
commonest types of cancer and that in females will be
cancer of the breast.
HEIMILDIR
1. Hagtíðindi 1957-1986.
2. Mannfjöldaspá til ársins 2020. í: Gróandi þjóðlíf.
Mannfjöldi, heilbrigði, byggð og umhverfi og
framtíðarsýn æskufólks fram yfir aldamót.
Reykjavík : Framkvæmdanefnd um
framtíðarkönnun á vegum forsætisráðuneytis.
Sérrit 1, 1987:963.
3. Dixon WJ ed. BMDP Statistical Software Berkeley
University of California Press 1985.
4. Hakulinen T, Teppo L, Saxén E. Cancer i Finland
1980 - hur stámde prognoserna? Nord med 1986;
101: 162-5.