Læknablaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐIÐ
57
lífefnafræðilegum aðferðum, vekur enn
athygli, hversu fjölskrúðugt þetta samfélag
getur verið, meðfram vegna tilkomu
aðgreindra frumukvísla (cell-lines). A þetta
sérstaklega við um dreifkrabbameinið (14-17).
Þannig getur sigðfruman fylgt þroskabraut
dokkfrumu - þótt stuðulformið sé henni
ofviða. Hún getur líkt eftir slímhálsfrumu,
eða kirtilfrumum í fjarhluta magans
(antrum). Einnig er gamafrumuþroskahneigð
alvanaleg, svo að fram koma bikarfrumuform
og jafnvel aðrar formlíkingar, bæði af
smágimis- og ristilslímutoga. Hlutdeild
æxlisfmmna af taugainnseytisgerð er og
stundum umtalsverð (18,19). Ýmis efnisatvik
auka enn á fjölbreytnina, svo sem tilkoma
estrógen-prógesteron viðtaka (20), afhjúpun
fósturmarka (21,22) o.fl. Ekki má heldur
gleyma því, að fmmublendingar koma
margoft fyrir, sumir hverjir af maga- og
þarmagerð. Þá benda rannsóknir til, að
gmnnlægar æxlisfmmur séu oftar en ekki af
dokkfrumugerð, en djúplægar fmmur sverji sig
einkum í ætt slímhálsfmmna (14,15). Þetta
mun sérstaklega eiga við, þegar greinileg
lagskipting er fyrir hendi og magafrumugerðir
ríkjandi í æxlinu.
VAXTARHEGÐUN
Staðbundið dreifkrabbamein hefur aldrei
ásannast (23,24) og er yfirleitt látið að því
liggja, að meint forstig krabbameinsins sé
óvenju skammvinnt og æxlið vaxi eiginlega
ífarandi frá byrjun. Þetta vitni um sérlega lága
þroskagráðu og mikla illkynjun. Svo virðist
raunar sem leitin að staðbundnum breytingum
hafi beinst að sjálfu sigðfrumuforminu
(25) , meðan væntanlega væri nærtækara að
hyggja að þroskalitlum fmmuformum af
stofnfmmutoga. Það hefur verið gert í þessari
athugun, en ótvíræðar staðbundnar breytingar
hafa ekki komið í leitimar.
Stofnfrumur mynda ekki samfellt lag í
eðlilegri magaslímhúð, því að þær em
staðsettar innan um dokk-, slímháls- og
veggfrumur á ýmsum þroskaskeiðum
(26) . í slíku umhverfi em þær torgreindari
en ella, helst er að kjamadeilingar eða
algjört slímleysi gefi þær til kynna. Það er
heldur ekki gefið, að stofnfrumur skeri sig
endilega úr aðliggjandi fmmum, þótt þær séu
rangvaxnar. Að vísu hefði mátt ætla, að þær
legðu fljótlega leið sína upp eftir innra borði
dokkarinnar, þ.e. innan vébanda grunnhimnu,
jafnframt því sem þær þroskuðust að vissu
marki. Þær fetuðu með því móti í fótspor
eðlilegra dokkfmmna, eins og mun gerast
á myndunarferli gamafmmukrabbameina.
En því er ekki að heilsa, jafnvel þótt
dokkfrumugerð sé ríkjandi í æxlinu.
Sömuleiðis hefði mátt ætla, að rangvaxnar
fmmur af slímhálsfmmugerð leituðu niður í
kirtillagið (innan grunnhimnu), en á því ber
ekki heldur. Það mun því vera mála sannast,
að dreifkrabbameinsfrumur vaxi ífarandi
því sem næst rakleiðis út í stoðvefinn. Á
meintu staðbundnu stigi gefist hvorki tóm til
útbreiðslu til yfirborðsins né til kirtillagsins.
Vaxtarhraði dreifkrabbameina er þó engu að
síður mismunandi, og em góðar heimildir fyrir
því, að byrjunarskeið slíkra æxla geti staðið
yfir mánuðum og jafnvel ámm saman (27-29).
Glögg lagskipting samfara lágmarkshlutdeild
æxlisstofnfmmna og ríkjandi sigðfrumu-
þroskun virðist þá geta hægt á vextinum.
HIMNUTENGD VANDKVÆÐI
Meðal auðkenna sigðfmmunnar er eins og
áður greinir ríkuleg slímmyndun samfara
teppu í slímlosun. Sömuleiðis blasir við
getuleysi til fmmutenginga, og þar með til
myndunar á æxliskirtlum. Hvort tveggja
virðist mega rekja til truflunar á himnutengdri
starfsemi. Þannig er slímlosun meðal annars
háð skipan frymisnetsins, og náin sambúð
fmmna gmndvallast á virkum tengibúnaði
(15).
Því mun vera þannig háttað, að þekjufmmur,
hvort heldur em í eðlilegum vef eða
æxlisvef, komast til meiri eða minni þroska
í samræmi við arfborið upplag, tiltölulega
óháð umhverfisáhrifum. Á hinn bóginn eru
viss boðefni af frumstæðum bandvefsuppruna
talin mikilsráðandi um vefræna byggingu,
en fyrirbærin, þ.e. fmmuþroskun og
vefræn uppbygging, lúta þar að auki stjóm
mismunandi gena (30,31). Dreifkrabbamein
hafa því skilyrði til að ná frumulegum
þroska, þótt þau séu ekki uppnæm fyrir
þroskavænlegum ytri áhrifum, en um það má
kenna skorti á viðeigandi himnuviðtökum.
Sérstaka athygli vekur, að
gamafrumukrabbamein hneigjast fremur til
innvaxtar í blóðæðar en dreiflcrabbamein og
meinverpast oftar til lifrar snemma á ferlinum