Læknablaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ
67
skrifstofumenn með 8.4%. Taldi Júlíus að
tengja mætti þennan mismun á dánartölum
við matarvenjur, búsetu og sérstaklega neyslu
heimareykts og heimasviðins matar og vísaði
til og ræddi niðurstöður fyrri rannsókna sinna
og Níelsar .Dungals á þessu efni.
Júlíus Sigurjónsson ritaði grein árið 1969
og var hún nokkurs konar samantekt um
magakrabbameinsrannsóknir á Islandi (31).
Efnið var frá honum sjálfum og Níelsi Dungal
og auk þess var skýrt frá rannsóknum annarra
á íslenskum mat. Allra þessara rannsókna
verður getið á ýmsum stöðum í þessari
yfirlitsgrein.
í þremur fyrstu greinum sínum árið 1955
benti Níels Dungal á nauðsyn fæðurannsókna
í löndum með ólíka tíðni magakrabbameins
og grunsemdir um að mataræði ætti þátt
í myndun æxlisins í Islendingum (18-
20). Saltfiskur, saltkjöt og súrsaður matur
voru algengar fæðutegundir, sérstaklega til
sveita. Sama máli gegndi um fituríkt fæði.
Lítið var um ferska ávexti og grænmeti
í fæðu landsmanna almennt. Kvað hann
hina breytilegu tíðni magakrabbameins með
þjóðum með ólíkt mataræði vera hvatningu til
þess að kanna þessi mál betur þar sem þannig
mætti finna leiðir til þess að hindra myndun
þessa æxlis. Hann benti einnig á mismunandi
mataræði fólks á íslandi eftir búsetu í bæjum
og sveitum og jafnframt á mismunandi tíðni
magakrabbameins eftir búsetu.
í mjög þekktri grein árið 1961 skýrði Níels
Dungal frá athugun á búsetu fólks sem hafði
fengið magakrabbamein (32). Frá árunum
1921-1959 var haft upp á nöfnum 2655
manna sem höfðu fengið þetta æxli. Eftir
heimilisfangi kom í ljós að hæst tíðni var í
norðvesturhluta landsins, frá Snæfellsnessýslu
að Skagafjarðarsýslu, og ennfremur í
Vestmannaeyjum. Talsvert lægri tíðni var á
Austurlandi og Suðurlandi.
Misjafna tíðni magakrabbameins eftir
landshlutum taldi hann mega skýra að
nokkru með breytilegri neyslu reykts lax
og silungs og saltaðs og reykts kindakjöts
svo og með mikilli neyslu reykts sjófugls
á norðvesturhluta landsins. Há tíðni
magakrabbameins í Vestmannaeyjum gat verið
vegna þess að sótmengað neysluvatn var tekið
af húsaþökum.
í grein Níelsar Dungals árið 1965 var yfirlit
um fyrri rannsóknir á magakrabbameini á
íslandi en nokkru bætt við (33). Könnuð
voru dánarvottorð frá árunum 1941-60.
Tíðni magakrabbameins hjá sjómönnum
var 1.3% en hjá bændum 5.2%. Benti það
til orsakasambands við mataræði þar sem
sjómenn neyttu meira af nýmeti, ávöxtum og
grænmeti. Sérstök athugun var gerð varðandi
fuglatekjumenn með viðtölum við þá sem
voru á lífi og fyrirspumum um þá sem látnir
voru. Auk þess voru athuguð dánarvottorð og
sjúkraskýrslur sjúkrahúsa og lækna. Fengust
þannig upplýsingar um 191 fuglatekjumann.
Af þeim höfðu 144 látist og 35 þeirra úr
magakrabbameini eða 24.3%. Venja var að
reykja og salta fuglinn og þannig var mikil
neysla slíkrar fæðu takmörkuð við tiltölulega
lítinn hóp fólks á takmörkuðu svæði landsins.
Var talið að orsakasamband væri milli þess
og magakrabbameins. Einnig var skýrt frá
dýratilraunum þar sem reykt kindakjöt og
reyktur fiskur (áll og hrognkelsi) voru gefin
í stuttan tíma og síðan létt phenol-blanda í
vatni í langan tíma og mynduðust þá æxli út
frá eitilvef.
Grein Níelsar Dungals og Júlíusar
Sigurjónssonar sem birtist að Dungal látnum
árið 1967 var um tengsl magakrabbameins
og fæðu (34). Bomar vom saman tvær
sýslur, Skagafjarðarsýsla með háa tíðni
og Rangárvallasýsla með lága tíðni
magakrabbameins, og reynt að gera
neyslukönnun í þessum sömu sýslum sem
náði yfir tímabilið 1915-1935 með því að
tala sérstaklega við ættingja eða sambýlisfólk
þeirra sem höfðu fengið magakrabbamein.
Fengust viðunandi upplýsingar um 199
manns úr Skagafjarðarsýslu og 104 úr
Rangárvallasýslu. I fyrstu virtist ekki vera
munur á heildameyslu reyktrar fæðu í þessum
tveimur sýslum. En þegar betur var að gáð
vom fæðutegundir mismunandi og með tilliti
til rannsókna á fjölhringa kolvetnissamböndum
í ýmsum fæðutegundum íslendinga sem
upplýsingar lágu fyrir um virtist ljóst að í
Skagafjarðarsýslu var krabbameinsvaldandi
efni, 3,4-benzpyrene, í miklu meira magni
í mat en í Rangárvallasýslu, sérstaklega
vegna sviðinna kindahausa og sjófugla.
Minnst var lítillega á litla neyslu C-vítamíns
meðal íslendinga og tengslum þess við háa
krabbameinstíðni í maga.