Læknablaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 40

72
LÆKNABLAÐIÐ
Gauti Arnþórsson, Hrafn Tulinius, Valgarður
Egilsson, Helgi Sigvaldason, Bjarki
Magnússon og Hjalti Þórarinsson rituðu grein
árið 1988 um tíðni magakrabbameins eftir
magaskurð (65). Á árunum 1955-82 voru
2080 Islendingar skráðir í Krabbameinsskrá
með magakrabbamein, 1357 karlar og 723
konur. Kannaður var fjöldi þeirra sem
höfðu áður gengið undir magaskurð með
brottnámi hluta magans og reyndust þeir vera
aðeins 40 og því skipti fyrri magaskurður
ekki miklu máli í heildarfjölda allra með
magakrabbamein með tilliti til orsaka æxlisins.
Hætta á krabbameini eftir magaskurð var
samtals lítilsháttar aukin með margfeldi 1.16
og ekki tölfræðilega marktæk. Fyrstu 15 árin
eftir magaskurð var minnkuð áhætta eða
margfeldi 0.49 en 15 árum eða lengur eftir
aðgerð var áhætta aukin með margfeldi 2.17.
Niðurstaðan var sú að fólk sem lifði 15 ár
eða lengur eftir brottnám hluta magans hefði
aukna hættu á magakrabbameini (P>0.001) en
fjöldi þeirra sem slíkra skipti ekki miklu máli
í heildarfjölda fyrir krabbameinstíðni í maga í
íslendingum.
4.6. Snefilefni: Árið 1962 safnaði
R.W.Armstrong sýnishomum af jarðvegi,
grasi og drykkjarvatni frá ýmsum stöðum á
Islandi og ritaði síðan fimm greinar um efnið.
Var fyrsta greinin doktorsrit hans við Illinois
háskólann í Urbana í Bandaríkjunum sem
hann varði árið 1963 og var gefin út í fjölriti
(66).
Aðra grein sína ritaði Armstrong árið 1964
um umhverfisþætti sem komu fram við
rannsókn á sambandi milli efna í jarðvegi
og sjúkdóma (67). Sýnishomum af plöntum
og drykkjarvatni frá 19 bóndabæjum á
Norður- og Suðurlandi var safnað og bæimir
valdir þannig að þar hefði einhver fengið
magakrabbamein eftir að minnsta kosti
20 ára búsetu á staðnum. Til samanburðar
vom tekin sýni frá tveimur nærliggjandi
bóndabæjum fyrir hvem þessara 19 þar
sem enginn hafði fengið magakrabbamein
innan að minnsta kosti 40 ára. Leitað var að
23 fmm- og snefilefnum. Enda þótt magn
bórs, kopars, áls, jáms og natríums í grasi
væri marktækt ólíkt frá bæjum með og án
fólks með magakrabbamein á Norðurlandi
var sama hliðstæða ekki í drykkjarvatni né
heldur í athugunum frá bæjum á Suðurlandi.
Niðurstaða var sú að ekki væri hægt að
nota sýnishom af plöntum, drykkjarvatni
eða jarðvegi til þess að draga ályktanir
um snefilefnainnihald matvæla fólks. Of
margir þættir komi inn í dæmið frá uppmna
sýnishoma og þar til efnin berist í fólk með
fæðu. I greininni skýrði Armstrong talsvert
ýtarlega frá lifnaðarháttum fólks á íslandi,
atvinnuháttum við landbúnað og matargerð og
mismunandi dreifingu magakrabbameins eftir
landshlutum.
Þriðju grein sína ritaði Armstrong einnig
árið 1964 og lýsti nánar mælingum á 12
efnum í plöntum og drykkjarvatni teknum frá
ofangreindum bóndabæjum í Skagafjarðarsýslu
með hátt nýgengi og Rangárvallasýslu
með lágt nýgengi magakrabbameins (68).
Tölfræðilega voru niðurstöður ekki marktækar
varðandi efni sem tengd höfðu verið
mismunandi tíðni krabbameins í rannsóknum
annars staðar. Enda þótt rannsókninni hefði
ekki verið beint sérstaklega í þá átt fannst að
lífræn kolefnissambönd í jarðvegi voru tvöfalt
hærri í sýnishomum frá Skagafjarðarsýslu en
frá Rangárvallasýslu og var það í samræmi
við niðurstöður af svipaðri rannsókn sem gerð
hafði verið í Bretlandi.
Fjórðu grein sína ritaði Armstrong árið 1967
um niðurstöður mælinga snefilefna í mjólk
frá sömu bóndabæjum og áður höfðu verið
valdir í rannsóknarverkefni hans, 24 bæir í
Rangárvallasýslu og 21 í Skagafjarðarsýslu
(69). Niðurstöður voru ekki taldar óyggjandi
en þó var tölfræðilega staðfest að magn
jáms og zinks var meira í mjólk frá bæjum
í Rangárvallasýslu þar sem magakrabbamein
hafði fundist í íbúum.
Fimmtu grein sína ritaði Armstrong árið
1990 um afturskyggna rannsókn á nýgengi
krabbameins hjá fólki frá 56 bóndabæjum í
Skagafjarðarsýslu og Rangárvallasýslu, sem
hann hafði ritað um í fyrri greinum (70). Af
297 íbúum þessara bæja höfðu sex fengið
magakrabbamein og þar af vom fjórir frá
samanburðarbæjum. Snefilefnamælingar voru
endurmetnar og vom tölur af mælingum
á grasi óbreyttar úr Skagafjarðarsýslu en
bór var minnkað í grasi frá bæjum með
krabbameinssjúklinga í Rangárvallasýslu.
Mælingar á drykkjarvatni voru óbreyttar en
jám og zink var ekki lengur hækkað í mjólk
frá bæjum í Rangárvallasýslu.
Carl J. Pfeiffer og J. George Fodor rituðu