Læknablaðið - 15.02.1992, Qupperneq 42

74
LÆKNABLAÐIÐ
er geta leitt til markvissra fyrirbyggjandi
aðgerða. Tilgreindar hafa verið sérstakar
fæðutegundir og matargerð sem talið er
að auki hættu og aðrar sem talið er að
minnki hættu á æxlismyndun. Japanir eru
fremstir í heiminum á sviði greiningar á
fyrstu stigum með magaspeglun og hafa
þeir náð undraverð.um árangri á því sviði
og telja, að það eigi mikinn þátt í lækkun
magakrabbameinsdauða þar í landi (74).
Tíðni magakrabbameins á Islandi hefur verið
há eins lengi og heimildir um krabbamein
í Islendingum ná. Nægir þar að benda á
Skýrslur um heilbrigði manna á Islandi og
síðar Heilbrigðisskýrslur, en miðað við þær
tölur krabbameina sem þar voru tilgreindar
og staðsetningu krabbameinanna eftir áætlun
lækna voru frá þriðjungi til helmings æxlanna
magakrabbamein (3). Tölumar eru þó byggðar
á klínískum athugunum nær eingöngu og er
hætt við að flest æxli sem fundust ofan til
í kviði og fylgdu meltingaróþægindum og
merki um stíflu nálægt maga hafi verið kölluð
magakrabbamein enda ekki fjarri sanni.
í riti var Júlíus Sigurjónsson fyrstur til
að benda á háa tíðni magakrabbameins í
Islendingum með grein sinni í Læknablaðinu
1954 (15). Árið 1955 ritaði Níels Dungal
síðan þrjár greinar um magakrabbamein
í íslendingum þar sem hann, auk þess að
benda á hina háu tíðni æxlisins miðað við
aðrar þjóðir, setti fram hugmyndir sínar
um tengsl þess við fæðu (18-20). Eftir
því sem næst verður komist var á þessum
árum sáralítið farið að skrifa um þátt fæðu
í myndun krabbameins í maga og virðist
því Dungal þar hafa verið í fararbroddi
með því að benda á mikla neyslu saltaðs
og reykts matar á íslandi. í grein, sem birt
var árið 1961 um orsakir krabbameins í
maga, var fjallað um Evrópuþjóðir með háa
tíðni magakrabbameins og var bent á að þar
væri mikil neysla saltaðrar fæðu (75). Töldu
höfundar að saltið sem í sumum tilfellum var
10-30% í pæklinum sem fæðan var lögð í ylli
magaslímhúðarbólgu. yitnað var í nokkrar
greinar um efnið frá þessum þjóðum og
var sú elsta frá 1955 eða frá sama tíma og
greinar Níelsar Dungals birtust en hinar voru
yngri. Ekkert virðast þessir höfundar hafa velt
fyrir sér reyktum mat í þessu sambandi og
er því mjög líklegt að hugmyndir Dungals
hafi verið þær fyrstu um efnið og standa þær
raunar enn óhaggaðar í grundvallaratriðum.
Hugmynd Dungals um orsakasamband milli
magakrabbameins og sóts í drykkjarvatni í
Vestmannaeyjum kom fyrst á prenti í grein
hans í JAMA 1961 (32). Fleiri höfðu þá velt
þessu hugsanlega orsakasambandi fyrir sér.
Árið 1959 birtist grein um marktæk tengsl
milli mengunar andrúmslofts og hárrar
tíðni magakrabbameins á vissum svæðum í
Bretlandi (76). Taldi höfundur að óhreinindi
úr loftinu sem voru tjara, aska og aðrar
smáagnir auk reyks bærust í fæðu og
þannig í maga fólksins. Árið 1969 birtist
önnur grein frá Bretlandi um reyk- og SO2
mengun í andrúmslofti og tengsl þess við
magakrabbamein (77). Taldi höfundur tvo
möguleika fyrir hendi; annað hvort að þessi
efni bærust fyrst til lungna en síðan í maga á
þann hátt að fólk gleypti mengaðan hráka eða
að fæða mengaðist beint frá andrúmslofti.
Sama ár var birt niðurstaða rannsóknar
frá Bandaríkjunum þar sem fram kom að
dánartíðni vegna magakrabbameins væri
tvöfalt hærri á landsvæði sem bjó við mikla
loftmengun en landsvæði með litla loftmengun
(78). I þessu sambandi má benda á grein
Hrafns Tulinius og Helga Sigvaldasonar
sem vitnað er til hér áður um loftmengun og
krabbamein (26).
Niðurstöður kannana Níelsar Dungals
og Júlíusar Sigurjónssonar á tengslum
magakrabbameins við atvinnu hafa líklega
verið með þeim fyrstu sem fram komu þótt
athuganir í Kaupmannahöfn hefðu bent til
þess nokkru fyrr (79). Margir hafa ritað
um þetta efni og ekki síst bent á tengsl við
þjóðfélagsstöðu og efnahag sem tengist
atvinnu náið og virðist það vera nokkuð algilt
að magakrabbamein sé algengara hjá þeim
sem búa við verri efnahag (80,81). Hrafn
Tulinius og Helgi Sigvaldason hafa sýnt fram
á að enn er breytileg tíðni magakrabbameins
eftir atvinnugreinum íslendinga (26).
Tæpast er hægt að tala um verulegan mun
á þjóðfélagsstöðu og efnahag á Islandi sem
mikilvægan þátt í þessu sambandi þótt svo
kunni að vera hjá öðrum þjóðum og er því
líklegast að fæðuþættir séu mest ríkjandi hjá
okkur.
Tilraunir Armstrongs til að finna samband
milli myndunar krabbameins og snefilefna