Læknablaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 30

64
LÆKNABLAÐIÐ
Ólafur Bjamason og síðar Hrafn Tulinius,
kafla um Island.
4. Tímaritsgreinar og bókarkaflar: Samtals
hafa fundist 51 tímaritsgrein og bókarkafli
sem rituð hafa verið um magakrabbamein í
Islendingum. Höfundar hafa lagt mesta áherslu
á faraldsfræði, mataræði, matvælarannsóknir,
vefjarannsóknir, rannsókn og meðferð á
sjúklingum, rannsókn á snefilefnum og
dýratilraunir. Rit þeirra verða hér flokkuð
eftir ofangreindum efnisatriðum. I nokkrum
ritanna er fjallað um tvö eða fleiri efnisatriði
sem gerir nauðsynlegt að vitna til þeirra oftar
en einu sinni í þessari yfirlitsgrein.
4.1. Faraldsfrœði: Umfjöllun um
magakrabbamein í Heilbrigðisskýrslum og í
ritum frá Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags
íslands tilheyrir í raun faraldsfræði en til að
auðvelda aðgang að þessu sérstaka efni var
talið rétt að gefa hvoru um sig sjálfstæðan
kafla í yfirlitsgreininni (kaflar 2 og 3).
Júlíus Sigurjónsson ritaði árið 1954 fyrstu
greinina um faraldsfræði, um manndauða af
völdum krabbameins og annarra illkynja æxla
(15). Athugaði Júlíus frumgögn, dánarvottorð
lækna og dánarskýrslur presta frá Hagstofu.
Miðaðist rannsóknin við fjögur fjögurra
ára tímabil á 10 ára fresti, fyrst 1919-22
og síðast 1949-52. Magakrabbamein var
48.4% æxla í körlum á fyrsta tímabilinu
og 47.4% á því síðasta. Hliðstæðar
tölur hjá konum voru 33.3% og 25.2%.
Þannig varð lækkun hjá konum en nánast
engin hjá körlum, þ.e. engin hlutfallsleg
lækkun. Samanburður á dánartölum vegna
krabbameina í meltingarfærum án frekari
staðsetningar eftir líffærum sýndi að Island
var hæst miðað við Bandaríkin, Danmörku,
England, Noreg og Sviss.
Júlíus Sigurjónsson ritaði grein árið 1966
um dánartíðni úr krabbameini og sérstaklega
úr magakrabbameini (16). Athuguð voru
dánarvottorð frá árunum 1931-60. Niðurstöður
frá fyrstu áratugunum var ekki talið hægt
að meta til fulls vegna óáreiðanleika
upplýsinga en greinilega var lækkun á tíðni
magakrabbameins síðustu einn eða tvo
áratugina.
Grein byggða á sama efniviði ritaði Júlíus
Sigurjónsson árið 1966 um dánartíðni
vegna krabbameins og sérstaklega vegna
magakrabbameins eftir landshlutum (17). Ekki
var marktækur munur á heildardánartölum
vegna allra krabbameina eftir landshlutum en
öðru máli gegndi um magakrabbamein.
Skipta mátti landinu í þrjú svæði eftir tíðni.
Hæst tíðni var í sjö sýslum í norðvesturhluta
landsins þar sem hún var 139.5, lægst
tíðni í Reykjavik 84.7 og síðan mynduðu
aðrir landshlutar þriðja svæðið með
tíðni 94.3. Könnunin náði aðeins yfir
aldursflokkana 0-64 ára til þess að komast hjá
hugsanlegum röngum sjúkdómsgreiningum
hjá elsta fólkinu. Niðurstöður þessar voru
tölfræðilega marktækar. Með samanburði
milli Reykjavíkur, annarra kaupstaða, sveita
og þorpa, var Reykjavík lægst (84.7), aðrir
kaupstaðir nokkuð hærri (95.9) og sveitir og
þorp hæst (112.7).
Sá sem mest hefur ritað um magakrabbamein
í Islendingum er Níels Dungal eða samtals
11 greinar ýmist einn eða með öðrum á
tímabilinu 1955-1967. Síðasta greinin kom út
að honum látnum og var Júlíus Sigurjónsson
meðhöfundur.
Fyrstu þrjár greinar Níelsar Dungals eru
frá árinu 1955, byggðar á rannsókn á
dánarvottorðum á tveim samliggjandi
10 ára tímabilum, 1930-39 og 1940-49,
krufningaskýrslum áranna 1932-53 og
skurðsýnum áranna 1932-52 (18-20). Kom
þar fram að dánartíðni af völdum allra
krabbameina í Islendingum hafi á árunum
1940-49 verið 148 á 100.000 manns á ári.
Um 50% af krabbameinum í körlum og 33%
í konum voru magakrabbamein. Dánartíðni úr
magakrabbameini á þessu 10 ára tímabili var
65 á 100.000 íbúa í samanburði við dánartíðni
19.3 árið 1944 í Bandaríkjunum. A svipuðum
tíma var magakrabbamein í Japan um 50%
allra krabbameina í körlum og 38% í konum.
Arið 1963 var Níels Dungal meðhöfundur
að langri grein um faraldsfræðilegar
samanburðarrannsóknir frá Japan, New
York City, íslandi og Slóveníu (21). Þessi
landsvæði voru valin vegna þess að í Japan
og á Islandi var há tíðni magakrabbameins,
meðalhá í Slóveníu og lág í New York
City. I upphafi greinarinnar var langur
kafli um faraldsfræði magakrabbameins
og rannsóknir sem gerðar höfðu verið.
Þar kom fram að Níels Dungal hafi einna