Læknablaðið - 15.04.1992, Page 33

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 147-50
147
Gunnar Helgi Guömundsson, Anna Björg Aradóttir
AÐSTÆÐUR UNGRA SKÓLABARNA -
LYKLABÖRN
ÁGRIP
Á síðustu 30 árum eða svo hefur það færst í
vöxt bæði hérlendis og erlendis að foreldrar
vinni bæði utan heimilis. Böm eru því oft
skilin ein eftir heima hluta úr degi eða allan
daginn.
I tengslum við læknisskoðanir í Fossvogsskóla
voru kannaðir félagslegir hagir allra níu
ára bama í skólanum á þriggja ára tímabili,
samtals 159 böm. Af mæðrum unnu 75-
80% að hluta eða fulla vinnu utan heimilis.
Lítill munur var á milli ára. I allt að 43%
tilvika (svið 20-43%) voru bömin alein
heima fyrir eða eftir skóla eða hluta af
þeim tíma og í nokkrum tilvikum gættu þau
jafnvel yngri systkina. Yfir 94% borðuðu
daglega morgunverð og nær öll hádegisverð.
Skólaárið 1986-87 sögðust 40% bamanna
taka til morgunverðinn sjálf. Þetta hlutfall
hafði lækkað niður í 16% skólaárið 1989-90.
Um 86% bamanna sögðust taka lýsi og eða
vítamín daglega. Upplýsingar af þessu tagi
koma að góðum notum við skipulagningu
heilbrigðiseftirlits skólabama.
INNGANGUR
Á undanfömum árum hefur verið vaxandi
umræða um aðstæður ungra skólabama.
Líklegt er að fjöldi þeirra barna á Islandi,
sem eru meira eða minna ein heima á daginn,
fyrir eða eftir skóla, skipti þúsundum. Því
hafa vaknað spumingar um hvemig þessu
sé háttað hér á landi. í umræðunni hafa
þessi böm verið nefnd lyklabörn, vegna
þeirrar venju, að börnin beri á sér húslykla
að heimili sínu meðan foreldrar eru við
vinnu. í Bandaríkjunum er talið að fjöldi
lyklabarna á aldrinum sjö til tíu ára sé allt
að tíu milljónum (1). Þetta gæti svarað til
um tíu þúsund lyklabama á Islandi á þessum
Frá Heilsugæslustöðinni Fossvogi og læknadeild Háskóla
íslands/heimilislæknisfræði. Fyrirspurnir, bréfaskipti; Gunnar
Helgi Guðmundsson.
aldri. Ljóst er að aukin útivinna foreldra hér
á Islandi hefur leitt til þess að fjöldi bama eru
skilin eftir ein heima hluta úr degi eða jafnvel
allan tímann fyrir eða eftir skóla. Lyklabörnin
eru jafnvel látin gæta yngri systkina og því
mikil ábyrgð sett á herðar þeirra. Hafa ber
í huga í þessu sambandi að hér á landi sem
og annars staðar liefur orðið gífurleg breyting
á útivinnu kvenna á síðustu 30 árum. Árið
1960 var vinnuþátttaka kvenna 33%, en hafði
aukist í 81% 1985 (2). Því hefur verið haldið
fram að lyklaböm kunni að upplifa höfnun og
fjarlægjast foreldra sína meira en önnur böm.
Þau eigi meira á hættu að lenda í óknyttum og
afbrotum. Þau standi sig verr í skóla og verði
jafnvel útundan félagslega. Þeim sé hættara
við slysum og lendi frekar í kynferðislegri
misnotkun. I Bandaríkjunum hafa verið gerðar
rannsóknir á lyklabömum til að sjá hvemig
þeim famast. Ekki hefur með vissu verið hægt
að sýna fram á hvaða áhrif einvera í lengri
eða skemmri tíma án umsjónar foreldra hefur
á bömin (3-7). Hér vantar því miður betri
rannsóknir. Tilgangur athugunarinnar, sem hér
er kynnt, var að skoða þessi mál nánar meðal
níu ára bama við hefðbundna læknisskoðun
skólabarna í Fossvogsskóla í Reykjavík.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐ
Heilsugæslustöðinni í Fossvogi er ætlað
að þjóna ákveðnu hverfi í Reykjavík með
um 12.000 íbúa. Á þessu svæði er mikið
af einbýlishúsum og raðhúsum, en einnig
eru þar allmörg fjölbýlishús. í hverfinu
eru fjórir grunnskólar, sem voru með 1360
nemendur á aldrinum 6-15 ára skólaárið
1990-91. Höfundar sáu um skólaheilsugæslu
í Fossvogsskóla, en þar eru böm á aldrinum 6-
12 ára. Á þriggja ára tímabili voru samtals
159 níu ára böm spurð um félagslegar
aðstæður og matarvenjur sínar í tengslum
við árlegar skólaskoðanir skólaárin 1984-85
(43 drengir og 21 stúlka), 1986-87 (28 drengir
og 20 stúlkur) og 1989-90 (23 drengir og 24