Læknablaðið - 15.04.1992, Page 43

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 157-61
157
Stefán E. Matthíasson 2), Bengt Lindblad 2), Peter Qvarfordt 1)
SKURÐAÐGERÐIR VIÐ
HÁLSÆÐAÞRENGSLUM:
Athygli vakin á niöurstööum erlendra rannsókna
ÁGRIP
Rek frá hálsæðaþrengslum er alvarlegt
fyrirbæri, sem valdið getur óbætanlegum
skaða á miðtaugakerfi eða dauða. Skaðann
er ekki hægt að bæta en má hinsvegar
fyrirbyggja með lyfjum og/eða skurðaðgerð.
I greininni er gerð grein fyrir niðurstöðum
tveggja rannsókna sem vísa veginn í
fyrirbyggjandi skurðaðgerðum gegn þessum
sjúkdómi. Gefið er yfirlit yfir núverandi
meðferðarmöguleika.
MEÐFERÐ HÁLSÆÐAÞRENGLSA
Heilablóðfall (stroke) er þriðja algengasta
dánarorsökin í Evrópu og algeng orsök
líkamlegrar bæklunar. Því miður er meðferðin
við bráðu heilablóðfalli ófullnægjandi og litlar
framfarir hafa átt sér stað á því sviði. Það er
því mikilvægast að hindra sjúkdóminn.
Verulegur hluti heilablóðfalla orsakast af
reki (embolism) frá hálsæðaþrengslum
(carotid stenosis). Hérlendis hefur meðferð
við hálsæðaþrengslum að meginhluta til
verið með lyfjum er hindra blóðsegamyndun.
Skurðaðgerðir við þessum sjúkdómi hafa
þó verið stundaðar í meir en 30 ár (1) þar
sem þrengslin eru flysjuð innan úr æðinni
(endarterectomy).
Eining hefur ekki rfkt um hlutverk
skurðaðgerða við sjúkdómnum enda fáar
ábyggilegar rannsóknir til. Landfræðilegur
munur á tíðni skurðaðgerða við
hálsæðaþrengslum hefur verið afar
mismunandi á Vesturlöndum. Til dæmis eru
Bretland/írland með um 20 aðgerðir á milljón
íbúa (2), Svíþjóð er með um 40 aðgerðir á
milljón íbúa (3) og Bandaríkin eru langhæst
með um 440 aðgerðir á milljón íbúa (4). Við
Malmö Almánna Sjukhus, þar sem flestar
Frá 1) Kirurgiska kliniken, Lasarettet Helsingborg, 2) Kárl-
/transplantationsenheten, Malmö Almánna Sjukhus, S-214
01 Malmö. Fyrirspurnir, bréfaskipti: Stefán E. Matthíasson.
hálsæðaaðgerðir eru gerðar í Skandinavíu, er
tíðnin um 200 á milljón íbúa (5).
Eining hefur ekki heldur ríkt um þýðingu
skurðaðgerða við hálsæðaþrengslum án
einkenna. í Evrópu er þetta fátítt (2) en aftur
á móti algengt í Bandarrkjunum, sem skýrir
að nokkru hina háu aðgerðartíðni þar. Því má
segja að val meðferðar við sjúkdómnum hafi
að nokkru leyti ráðist af aðstæðum á hverjum
stað.
Skurðaðgerð verður að teljast freistandi
meðferðarform til að fyrirbyggja heilaskaða,
ef haft er í huga að við skammvinnt
blóðþurrðarkast (transient ischaemic attack)
er þröng í innri hálsslagæð talin einn helsti
orsakavaldur að reki til miðhjarnaslagæðar
(arteria cerebri media) (6). Með bættri skurð-
og svæfingatækni og með því að þessi aðgerð
hefur færst að meginhluta til æðaskurðlækna,
hefur tíðni hjáverkana og dauðsfalla minnkað
verulega. Eining er um að sjúklingar með
miðtaugakerfiseinkenni, sem talin eru stafa
af reki frá hálsæðaþrengslum, eigi að fá
fyrirbyggjandi meðferð á einn eða annan
hátt. Sýnt hefur verið fram á að sjúklingum
með skammvinnt blóðþurrðarkast er hætt
við heilablóðfalli ef ekkert er að gert, 15%
fyrsta árið með 5% árlegri aukningu eftir það
(7). Vandinn hefur þó verið að velja á milli
skurðaðgerðar og/eða lyfjameðferðar og fáir
vegvísar í því efni.
MEÐFERÐ ÞRENGSLA MEÐ
EINKENNUM
Nýverið hafa birst áfanganiðurstöður úr
tveimur stórum rannsóknum, (North American
Symptomatic Carotid Endarterectomy Trial
(NASCET) (8,9) og European Carotid
Surgery Trial (ECST) (10)). Þar er borinn
saman árangur af lyfjameðferð með eða
án skurðaðgerðar við hálsæðaþrengslum
með einkennum frá miðtaugakerfi; þ.e.
skammvinnu blóðþurrðarkasti, skyndiblindu