Læknablaðið - 15.07.1996, Blaðsíða 20

514
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Tilgangurinn með með því að velja breytur
eins og aldur, aldur2, skoðunarár og íbúðar-
stærð til viðbótar við menntabreyturnar skýra
sig sumar sjálfar. Nauðsynlegt var að leiðrétta
fyrir aldri þar sem aldursdreifingin var tölu-
verð. Einnig fór læknisskoðun einstaklinga
fram á mismunandi tímum, allt frá 1967 til 1991,
og var því reynt að leiðrétta fyrir hugsanlegum
breytingum á áhættuþáttum fyrir þennan langa
tíma. Til þess að kanna hvort efnahagur hefði
áhrif á áhættuþættina var íbúðarstærð notuð
sem mælikvarði á efnahag. Þessi breyta hafði
marktæka fylgni við meðal annars hæð, þyngd
og þyngdarstuðul beggja kynja og kom einnig
að sumum þáttum reykinga.
Gerð var tilraun til þess að meta hvort sam-
bandið hefði breyst á tímabilinu 1967 til 1991,
það er hvort munurinn milli hópa hefði minnk-
að, aukist eða jafnvel snúist við. Afram var
notuð línuleg aðhvarfsgreining og búin til
breytan menntun • skoðunarár þar sem mennt-
un gat tekið gildin einn, tveir, þrír eða fjórir
fyrir hópana fjóra og kannað hvort þessi breyta
hafði marktæka fylgni við áhættuþættina. í ljós
kom að hún hafði enga fylgni við áhættuþætti
hjá körlum en í fjórum tilfellum hjá konum
(p<0,02); Kólesteról, þyngdarstuðull, lag-
þrýstingur og reykingar (mynd 4). Hvað varð-
aði kólesteról hjá konum þá fór munurinn milli
hópanna minnkandi með tímanum og snerist
sambandið við í kringum 1981. í upphafi hafði
hópur 4 hæstu kólesterólgildin, en þau lægstu í
lok rannsóknartímans. Einnig lækkaði kólest-
eról innan hvers hóps með tímanum. Þyngdar-
stuðullinn fór vaxandi innan hvers hóps með
tímanum en munurinn milli hópa fór minnk-
andi. Reykingar jukust einnig með tímanum
innan hvers hóps en munurinn milli hópa fór
minnkandi. Lagþrýstingur fór minnkandi með
tímanum innan hvers hóps og munurinn milli
hópa einnig og bendir líkanið til þess að mun-
urinn hafi að mestu horfið. Líkanið gerir ráð
fyrir að samband menntabreytu og háðra
breytna (kólesteról og svo framvegis) sé línu-
legt. Við útreikninga var leiðrétt fyrir aldri og
var viðmiðunaraldur 60 ár.
Hafa verður í huga við túlkun líkananna á
áðurnefndum samböndum að fjölfylgnistuðull-
inn (Multiple R) í öðru veldi var aldrei hærri en
0,138 (slagþrýstingur hjá konum) og lægstur
0,003 (meðal karla sem aldrei höfðu reykt).
Þannig var aðeins hægt að skýra um 0,3-14% af
breytileikanum á umræddum áhættuþáttum
með þeim óháðu breytum sem notaðar voru
hverju sinni. Líkanið er því ekki gott til að
meta samband menntunar og áhættuþátta hjá
tilteknum einstaklingi heldur takmarkast við
samanburð milli hópa.
Ekki er alveg ljóst hvaða þýðingu þessar töl-
ur hafa til dæmis varðandi dánartíðni. Emil
Sigurðsson, Nikulás Sigfússon og fleiri mátu
áhrif ýmissa áhættuþátta á dánartíðni af völd-
um meðal annars kransæðasjúkdóms hjá körl-
um (27). Þar reiknuðu þeir út stuðul (beta
stuðul) fyrir hvern áhættuþátt sem metur tillag
hvers áhættuþáttar við dánartíðnina. Til eru
óbirt gögn um það sama hjá konum. Ef þessum
stuðlum er beitt á niðurstöðurnar frá hópum 1
og 4 kemur í ljós að körlum úr hópi 4 ætti að
vera um 10% hættara að deyja úr kransæða-
sjúkdómi. en konum um 20% hættara miðað
við gefna áhættuþætti. Munurinn á milli kynja
felst meðal annars í meiri mun á reykingatíðni
meðal kvenna og einnig er meiri munur milli
kvennahópanna á til dæmis blóðþrýstingi.
Ekki voru til stuðlar fyrir lagþrýsting og er
hann því ekki með í þessu mati. Hér er aðeins
um gróft mat að ræða og ber að taka því með
fyrirvara. Frekari rannsóknir þurfa að beinast
að því að kanna raunverulegt samband sjúk-
dóma og menntunar í sömu gögnum.
En hvers vegna er þessi munur milli þjóðfé-
lagsstétta? Settar hafa verið fram tvær grund-
vallarkenningar um samband sjúkdóma og
þjóðfélagslegrar stöðu (24):
a) Sambandið er komið til vegna þess að þeir
sem eru í aukinni hættu á sjúkdómum veljast í
lægri þjóðfélagsstétt og þeir sem eru í minni
hættu veljast eða flytjast frekar í hærri þjóðfé-
lagsstétt.
b) Sambandið kemur til vegna skekktrar
dreifingar á áhættuþáttum milli stétta, hugsan-
lega vegna þess að þeir sem eru betur settir eru
móttækilegri fyrir ráðgjöf um heppilegt líferni.
Við hæfi er að minnast þess að eitt af stefnu-
málum Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar er að
draga úr þjóðfélagslegum mun milli stétta í
heilsufarslegu samhengi fyrir árið 2000 (28).
Rannsókn okkar bendir til að slíkur munur
finnist á íslandi ekki síður en meðal annarra
þjóða. Ef þessi tilgáta hlýtur staðfestingu með
frekari rannsóknum gæti verið tilefni til átaks í
heilbrigðismálum, sem beindist sérstaklega að
þeim sem hafa af einhverjum ástæðum orðið
útundan vegna þjóðfélagslegrar stöðu sinnar.