Læknablaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
919
rannsakendur hafa fengið niðurstöður líkar
okkar þegar skoðuð hafa verið tengsl þjóðfé-
lagsstöðu og dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóma (1,2,4,5,10-12,22) og krabbameina
(4,10,12,22) ásamt dánartíðni af völdum allra
orsaka (1,2,4,10,12,22,25). Erfitt er þó að bera
þessar rannsóknir fullkomlega saman við rann-
sókn okkar, þar sem notaðar eru aðrar reikni-
aðferðir og aðrir áhættuþættir eru hafðir til
hliðsjónar. Þó er fyrir hendi sama tilhneiging til
aðgreiningar dánaráhættu fólks eftir þjóðfé-
lagsstöðu, mældri með menntun.
Ein þessara rannsókna (5) er bandarísk-rúss-
nesk framskyggn rannsókn sem hófst árið
1973. Þar eru til rannsóknar tæplega átta þús-
und karlmenn í Moskvu og Sankti Pétursborg.
Sá hluti þeirrar rannsóknar sem hér er til um-
ræðu tók til tæplega tvö þúsund karlmanna og
var þeim fylgt eftir í 12 ár. Áhættuþættir voru
lágt HDL (high density lipoprotein) kólesteról
og hátt LDL (low density lipoprotein) kólester-
ól í sermi, slagþrýstingur, þyngdarstuðull,
áfengisneysla og reykingar, en fleiri þættir
voru þó skoðaðir líkt og í Hjartaverndarrann-
sókninni. Að auki var leiðrétt fyrir aldri og
rannsóknarstöð. Þátttakendum var skipt í þrjá
hópa eftir menntun og var dánartíðni af völdum
kransæðasjúkdóma rúmlega 60% hærri í lægsta
menntunarhópnum miðað við þann efsta þegar
litið var til allra þátttakenda, en meira en tvö-
faldur munur var á þessum hópum hjá körlum
sem töldust vera án merkja um kransæðasjúk-
dóm í upphafi rannsóknar. Eftir að leiðrétt
hafði verið fyrir áhættuþáttum var munurinn
svo 40% og tæp 90%, en hann var ekki lengur
tölfræðilega marktækur í heildarhópnum. Þann-
ig var til staðar sama öfuga samband menntun-
ar og dánartíðni og við höfum lýst og líkt og í
rannsókn okkar skýrðu áhættuþættirnir ekki
nema lítinn hluta af muninum á dánartíðni milli
menntahópanna, að minnsta kosti ekki hjá
þeim sem voru án merkja um kransæðasjúk-
dóm í upphafi rannsóknar.
I hollenskri rannsókn (22) sást líkt samband.
Sú rannsókn tók til tæplega 80 þúsund karla
sem fæddir voru árið 1932 og komu til skoðun-
ar vegna herþjónustu á árunum 1950-1951.
Þeim var fylgt eftir í rúmlega 30 ár. Mæld hafði
verið hæð og þyngd þátttakenda, hjartsláttar-
tíðni í hvíld, slag- og lagþrýstingur og almennt
heilsufar metið, ásamt fleiri þáttum, en í út-
reikningum var ekki leiðrétt fyrir öðru en lík-
amshæð og heilsufarsstuðli. Þátttakendum hafði
verið skipt í sjö hópa eftir menntun en þrír efstu
hóparnir voru sameinaðir vegna fæðar. Efsti
hópurinn var notaður til viðmiðunar. Lækkandi
dánartíðni af völdum kransæðasjúkdóma og
krabbameina var til staðar með aukinni mennt-
un en munurinn var einungis marktækur milli
efsta menntahópsins og þess neðsta. Dánartíðni
lægsta menntahópsins af völdum kransæða-
sjúkdóma var 70% af dánartíðni efsta mennta-
hópsins, og dánartíðni sama hóps af völdum
krabbameina 75% (leiðrétt fyrir líkamshæð og
heilsufarsstuðli). Þegar dánaráhætta af völdum
allra orsaka var skoðuð var munur milli allra
hópa marktækur og leiðrétting fyrir líkamshæð
og heilsufarsstuðli breytti litlu.
Mögulegar skýringar: En hvaða þættir geta
það verið sem hafa þessi áhrif umfram þekkta
áhættuþætti á dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóma? Samband menntunar og allra
áhættuþátta sem kannaðir hafa verið stefnir í
verndandi átt. Menntun er greinilega einnig
tengd öðrum þáttum, ásköpuðum eða áunnum,
sem hamla gegn hjarta- og æðasjúkdómum,
krabbameinum sem og öllum öðrum dánaror-
sökum og mælist því menntun sem sjálfstæður
verndandi þáttur. Aðrir rannsakendur hafa
reynt að leiða rök að því hvaða þættir er þarna
að verki og má nefna mataræði (1,5,8,10,25),
hreyfingu (25). heilsuvenjur (23). þætti í blóð-
storkukerfinu (4,8,11), aðgang að læknisþjón-
ustu (1), bætta læknismeðferð og betri lífshorf-
ur ásamt forvömum (6,23,26), einnig meðferð-
arheldni, skilning, innri hvatningu og almennar
aðstæður (1) ásamt þekkingu á áhættuþáttum
eða sjúkdómum (1,6,12). Sálfélagslegir þættir
hafa verið nefndir til sögunnar (4,8,10-12) en
hafa ekki verið mikið rannsakaðir. Streita gæti
þó verið fyrr greind hjá þeim sem hafa meiri
menntun (12) eða verið raunverulega minni.
Við gerðum ekki tilraun til að meta einstaka
hugsanlega áhrifaþætti og verða þeir því við-
fangsefni frekari rannsókna.
Ályktun okkar er því sú að menntun hafi
sterk sjálfstæð áhrif á dánartíðni af völdum
kransæðasjúkdóma og dánartíðni af völdum
allra orsaka og hafi einnig áhrif á dánartíðni af
völdum krabbameina. Frekari rannsókna er
þörf til að reyna að skýra þetta samband og
þyrftu þær að beinast að þáttum sem mögulega
tengjast menntun og reyna að skýra af hverju
þjóðfélagsstaða sé orðin einn af sterkustu
áhrifavöldum lífs og heilsu.