Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 10

8 - AF HAGLEIK LÆKNISHANDA
Fyrstu skráðu augnaðgerðir hér á landi eru
gerðar af þýzkum lækni og náttúruskoðara
Friedreich Thienemann að nafni [48]. Hann
ferðaðist hér á landi á árunum 1820-1821. Er hann
hélt um skeið kyrru fyrir á Akureyri leitaði til hans
32 ára karlmaður, er hafði verið nær blindur um tíu
ára skeið. Var hann sex barna faðir og þekkti þau
sundur af áþreyfingu, er hér var komið sögu.
Læknirinn, sem raunar var ekki augnlæknir, gerir á
honum drerskurð með þeim árangri að hann verður
sjáandi á báðum augum (30. apríl 1821). Gerir hann
dreraðgerðir á þrem öðrum sjúklingum. Tvær
þeirra bera engan árangur, en þriðji sjúklingurinn
fékk nokkra bót. Frásögn um þessa skurði er í
ferðabók Thienemanns og hefur dr. Vilmundur
Jónsson, sagt frá þessum lækningum í bók sinni
Lækningar og Saga [6].
Sagan er ótrúleg, en gæti verið sönn. Hún er ekki í
annála færð hér á landi og má það heita merkilegt.
Á þessum tíma þekktist að stinga eggjárni í auga og
þrýsta augasteininum frá ljósopinu (coaching). Er
þessi aðferð ennþá notuð í Indlandi af ólæknis-
fróðum mönnum. 1 Evrópu voru slíkardreraðgerðir
lengi fram eftir öldum einkum í höndum ólærðra
manna, er studdust við reynslu sína og alþýðlegar
venjur. Voru dreraðgerðir stundaðar sem handverk
og voru fjölskylduleyndarmál. Einnig var þessi
aðgerð í höndum skottulækna, er flökkuðu um og
framkvæmdu aðgerðir sínar á markaðstorgum.
Finnst mér sennilegt að Thienemann hafi beitt
þessari aðferð, því aðeins þarf eitt hvasst eggjárn og
-árangur kemur strax í ljós, enda komst hann ekki hjá
því að gera þremur drersjúklingum sömu skil, þegar
daginn eftir fyrstu aðgerðina.
Næsta augnaðgerð, sem vitað er um, gerir
danskur héraðslæknir í Stykkishólmi, Georg Victor
að nafni. Tók hann sjúkt auga úr manni árið 1840
[6].
I rr'.i sínu Lækningar og saga telur Vilmundur
Jónsson efalitið aðdr. Jón Hjaltalín geri fyrsturallra
hérlendra lækna meiri háttar skurðaðgerð á augum
[6]. Þarsegirað árið 1859hafihann tekiðspillt auga
úr 14 ára dreng og fjórum árum síðar geri hann við
skjálg, sem hafi þóekki boriðárangur til frambúðar,
enda aðeins gerður sinaskurður. Arið 1865 gerir
Hjaltalín sennilega fyrstur allra íslenzkra lækna
handlæknisaðgerð í svælingu. Gerir hann því þessar
aðgerðir fyrir þann tíma og löngu áður en
staðdeyfing þekktist. Dreraðgerð gerir hann árið
1866 með árangri. Er vart möguleiki að hann hafi
gert hana nema í svæfingu. Eru þá taldar
augnaðgerðir hans, sem vitað er um.
Dr. Hjaltalín átti vandað rit um augnsjúkdóma
eftir J. Wells, augnlækni í Lundúnum (prentað
1873). Bók þessa gaf hann síðarTómasi Hallgríms-
syni, læknaskólakennara, en síðar komst hún í eigu
Björns Olafssonar. Þetta gefur vissulega til kynna að
Hjaltalín hefur haft áhuga á augnlækningum, enda
ræðst hann í aðgerðir á augum við hin frumstæðustu
skilyrði og ef til vill hefur hann kennt eitthv'að í
þessum fræðum. Einn nemandi hans, Hjörtur
Jónsson, héraðslæknir í Stykkishólmi átti til dæmis
kennslubók í augnsjúkdómum eftir dr. Schauen-
burg í Bonn. Eignaðist Hjörtur þessa bók árið 1865
sama árið og hann útskrifaðist hjá dr. Hjaltalín.
1 skýrslum Sjúkrahúss Reykjavíkur 1866-1903
segir frá nokkrum augnsjúklingum, en aðgerðir á
auga teljast til undantekninga. Scnnilega kemur
ekki allt til skila, því að skýrslugerð var þar ýmist
algjörlega vanrækt eða þá mjög í molum.
Dr. Jónassen var sjúkrahússlæknir frá 1868-1895.
I (sjúkrahúss) skýrslu hans fyrir spítalaárið 6.
október 1868 til jafnlengdar næsta ár segir, aðaf73
sjúklingum, sem lágu á sjúkrahúsinu á þessu
tímabili, hafi þrír þeirra haft augnveiki, en ekki er
nánar getið um sjúkdómsgreiningu [6]. Næsta
spítalaár liggja 62 sjúklingar, þar af einn með
augnveiki - amaurosis. Dr. Jónassen gerir á honum
aðgerð og segir í skýrslu sinni:
“Iridectomia. Pt. var en 37 aarig Mand med
fuldstœndig Blindhed af begge Ojne, det ene aldeles
atrophiskt, det andet med en belydel. Synechi af Iris og
Cornea. Operationen förte ikke til nogen Forbedring af
Synet“ [49].
Eftir sögunni að dæma var ekki hægt að búast við
því að sjúklingurinn fengi sjón á augað. Vera kann
að aðgerðin hafi verið gerð í þeim tilgangi að lækka
háan augnþrýsting sem fylgir oft langvarandi litu-
og æðubólgu og getur valdið verkjum. Telur
Vilmundur Jónsson þessa einstæðu augnaðgerð dr.
Jónassens efiaust í fyrsta skipti gerða hér á landi [6].
Arið 1872-73 er einn sjúklingur lagður inn með
augnbólgu (keratoconjunctivitis), en þetta spítalaár
lágu aðeins 30 sjúklingar á sjúkrahúsinu. Næsta ár
var annar sjúklingur lagður inn með glærubólgu
(keratitis). Arið 1876 segir frá þremur sjúklingum
með ,,ophthalmia“, en ekki er gerð nánari grein
fyrir þeim kvilla og árið 1878 er einn sjúklingur á
spítalanum með glærubólgu af völdum slyss
(keratitis traumatica). Sjúkrahússkýrslur næstu ára
hafa ekki fundizt, svo að ekki er vitað um þá
sjúklinga, sem kynnu að hafa legið á spítalanum.